سعیده احسانی‌راد
خبرنگار

امروزه همه دیوارنگاری را به عنوان هنری قابل احترام می‌شناسند چون می‌تواند حامل پیام‌ها، مفاهیم، شعارها و فرهنگ جامعه باشد که به صورتی هنرمندانه از سوی نقاشان و دیوارنگاران به شکل قابل قبولی به مخاطب‌ منتقل شود. هنرمندان زیادی طی سال‌های اخیر با استفاده از نقاشی دیواری توانستند همراهی یا اعتراض خود نسبت به رخدادهای متفاوت را در خیابان‌ها به گوش مردم دنیا برسانند. برای همین هم بود که برخی از این هنر به عنوان تأثیرگذارترین هنر بیانی نام می‌برند. نقاشی دیواری علاوه بر ایجاد روحیه شادابی و سرزندگی، می‌تواند به پایه‌گذاری رفتارهای درست اجتماعی کمک کند، چراکه یکی از راه‌های توسعه و ترویج هنر معاصر، هنر شهری و اکران آثار در محیط عمومی است که در این خصوص دیوارنگاری‌ها نقش بسزایی دارند. در حقیقت دیوارنگاره‌ها ابزار و رسانه محکمی در اختیار هنرمندان و سیاستگذاران برای انتقال پیام‌ها به شهروندان است. از این رو بود که این هنر در ایران و سایر کشورهای دنیا مورد توجه جدی هنرمندان و مسئولان قرار گرفت و توانست در دل مردم عادی هم ماندگار شود.
عباس برزگر گنجی از فعالان عرصه تجسمی است که با خلق و ارائه نقاشی‌های دیواری در ابعاد بزرگ، از رکوردداران است و تاکنون پرتره بیش از ده هزار شهید را در سطح شهرهای مختلف ایران کشیده‌ است. وی درباره وضعیت نقاشی‌های دیواری به «ایران» می‌گوید: اصل ماجرای نقاشی دیواری به سفارش برمی گردد چون هنرمند بدون اجازه نمی‌تواند آنچه بر قلب و ذهنش می‌گذرد روی یک دیوار در سطح شهر پیاده کند؛ در یک جلسه به مسئولان زیباسازی گفتم عمده تصاویر مربوط به شهدای دفاع مقدس در سطح دچار رنگ پریدگی یا بی‌رنگ شده است و هزینه چندانی ندارد تا هنرمندانی مثل ما روی داربست بروند و این نقاشی‌ها را بازسازی کنند.
وی ادامه داد: مسئولانی که ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس برایشان مهم است چرا باید نسبت به این مسائل بی‌توجه باشند و اجازه دهند ارزش‌های انقلابی کمرنگ و بی‌اهمیت شوند.
گنجی که از اوایل دهه شصت یعنی در بحبوحه جنگ ایران و عراق کشیدن پرتره شهدا را در ابعاد کوچک و بزرگ آغازه کرده، معتقد است: پوستری که از شهیدان در سطح شهر در مناسبت‌های مختلف به چشم می‌خورد فقط جنبه سمبلیک دارد و نمی‌تواند همه پیام را منتقل کند. الان بیشتر پوسترها مربوط به مسائل و اخبار روز است و ارزش‌های انقلابی و دفاع مقدس رو به فراموشی است؛ مثلاً من آخرین کاری که انجام دادم مربوط به بازسازی نقاشی شهید جوادنیا در خیابان کریم خان زند بود.
این هنرمند درباره دیوارنگاره‌های میدان ولی‌عصر اضافه می‌کند: هنرمندانی که این کارها را انجام می‌دهند نقاشی را می‌شناسند فقط ابزار کارشان تغییر کرده است شاید اگر جایی قلم و رنگ دستشان بود همین کارها را ارائه می‌دادند، که حالا با قلم نوری و کامپیوتر طرح‌های‌شان روی دیوار می‌نشیند.
گنجی در پاسخ به این سؤال که چرا تعداد هنرمندانی که روی داربست می‌روند و نقاشی می‌کنند کم شده است، می‌گوید: تعداد هنرمندانی که نقاشی دیواری می‌کنند بسیار کم است عرق هنری از یک طرف و جرأت و جسارت رفتن روی داربست‌ها در ارتفاع 20 و 25 متر از سوی دیگر باعث کم شدن هنرمندان نقاشی دیواری شده است. هنرمندان این چنینی دیگر تربیت نمی‌شوند؛ مثلاً در زیبا‌سازی قسمت نقاشی دیواری شاید 25 نفر مجری داشته باشد که آنها بیشتر کار مینیمالیستی انجام می‌دهند.
گنجی درباره توجه اداره هنرهای تجسمی وزارت ارشاد به هنرمندان نقاشی دیواری هم می‌گوید: متأسفانه اداره تجسمی ارشاد توجهی به هنرمندان نقاشی دیواری ندارد، مثلاً من برای گرفتن معادل هنری مدرکم رفتم، با اینکه تصاویری از کارهای نقاشی دیواری که انجام داده بودم ارائه کردم و کارهایم جزو زیباترین نقاشی دیواری‌ها در ایران است با حداقل سن 66 سال، و 45 سال سابقه هنری مدرک فوق لیسانس به من دادند.
این هنرمند پیشکسوت نقاشی دیواری افزود: برای زنده نگه داشتن این هنر در سطح شهر باید از هنرمندانی مثل ما که در این کار استخوان خرد کردند استفاده کنند؛ مثلاً زیباسازی کاری را به یک جوان سفارش می‌دهند و نظارتشان فقط در این حد است که کار چقدر پیشرفت داشته است در حالی که باید کنار این جوان یک پیشکسوت حضور داشته باشد و کاری با ارزش هنری ارائه کند.
وی درپاسخ به این سؤال که با اینکه چند سال از جنگ گذشته آیا هنوز دوست دارید از شهیدان نقاشی دیواری در سطح شهر بکشید، می‌گوید: با اینکه کار ما با سفارش انجام می‌گیرد اما شهیدان همیشه دلمشغولی من بودند و بالغ بر 10 هزار تصویر از شهدا نقاشی کرده‌ام. نقاشی پرتره شهدا یکی از علاقه‌مندی‌های من بوده و هست. همین چند وقت پیش بود که به سفارش زیباسازی شهرداری قم برای کشیدن سه نقاشی دیواری از شهدا به این شهر رفتم. یکی از نقاشی‌های مذکور تصویری از شهید سردار قاسم سلیمانی به اتفاق شهید ابومهدی المهندس بود و دیگری یار و محافظ شهید سلیمانی اثر دیگر هم تصویری از شهید محسن فخری‌زاده بود. این آثار دیواری و در ابعاد بزرگ هستند. هر کدام از این آثار به طور میانگین 200 متر هستند که در سه نقطه مختلف شهر کشیده شده‌اند. من در قم شاید 15 تا 16 کار نقاشی دیواری انجام داده‌ام و نزدیک دو سال آنجا برای نقاشی دیواری حضور داشته‌ام.
گنجی در کارنامه کاری‌اش آثار فاخر دیگری هم دارد که درباره آنها می‌گوید: در میدان فردوسی تهران تصویری از شاهنامه کشیده‌ام که مربوط به نبرد رستم و اسفندیار است و 730 متر مربع مساحت دارد. ارائه اثری با این ابعاد حدوداً دوماه و نیم زمان برد. این اثر به عنوان زیباترین نقاشی دیواری کشور شناخته شد. به نظر من این اثر یک کار استثنایی و غیرعادی است که حتی در سطح کشور نیز به‌ندرت نظیر آن دیده می‌شود، زیرا کار با رنگ روغن ماشین اجرا شده و در جایگاهی قرار دارد که عموماً توریست‌های خارجی را جذب خود می‌کند.

بــــرش

همه نقاشی‌های دیواری تهران کمرنگ نشده است

هاشمی شهرکی، رئیس اداره نقاشی دیواری شهرداری تهران نیز درباره کمرنگ شدن نقاشی دیواری‌های تهران می‌گوید: کمرنگ شدن یک گزاره کلی است، این‌طور نیست که همه نقاشی‌های دیواری تهران کمرنگ شده باشند. این اداره در طول سال پروژه‌های بازسازی و ترمیم دارد تا نقاشی‌هایی که زمان زیادی از کشیدنشان گذشته است ترمیم و اگر نیاز باشد مرمت وبازسازی شوند.
وی اضافه می‌کند: شهرداری صاحب دیوارهای ساختمان‌های تهران نیست گاهی صاحب ساختمان‌ها عوض می‌شوند و مالک جدید اجازه نمی‌دهد روی دیوار نقاشی کشیده یا ترمیم شود که با گفت‌و‌گو آنها را راضی می‌کنیم تا اجازه دهند نقاشی‌ها مرمت و بازسازی شوند. اگر در شهر بچرخید می‌بینید که همه نقاشی دیواری‌های شهر کمرنگ نشده‌اند.
وی درباره گلایه هنرمندان درباره کم شدن سفارش برای کشیدن نقاشی دیواری گفت: ما مستقیم سفارش نمی‌دهیم، سازمان زیباسازی در سال چندبار سفارش می‌دهد و با فراخوان هنرمندان انتخاب می‌شوند اگر افراد منتخب مجری باشند با آنها قرارداد می‌بندیم وگرنه طرحشان خریداری  و توسط یک مجری در قطع بزرگ کشیده می‌شود. چون مستقیم سفارش نمی‌دهیم هنرمندی را نادیده نمی‌گیریم.
وی درباره سلسله مراتبی که برای کشیدن نقاشی دیواری طی می‌شود، می‌گوید: برای هر فضایی که قرار است کار شود فراخوان و اطلاع عمومی داده می‌شود، مثل فراخوانی که برای نوروز با عنوان «بهارستان» برای نوسازی شهر و استقبال از بهار داریم که نزدیک به 90 درصد دیوارهای شهر را دوباره نقاشی نو می‌کنیم یا فراخوان برای نقاشی دیواری مدارس در مهرماه. مواردی هم داشتیم که خود هنرمند ایده می‌دهد که این خوب است و با ارائه تصویر ایده و اتودش اگر مکانی برای پیاده کردن کارش تأیید شود بعد از تأیید طرح در شورای هنر، شهرداری با آن قرارداد می‌بندد. اگر طرحش را بپسندند ولی مکانی که معرفی کرده مناسب نباشد مکانی را برایش پیدا می‌کنیم تا طرحش را اجرا کند.
هاشمی شهرکی با بیان اینکه اداره کل نقاشی دیواری شهرداری همیشه درهایش روی هنرمندان باز است، تصریح می‌کند: در اداره نقاشی شهرداری تهران یک سری برنامه‌های روتین داریم مثل بهارستان، نوروز و مدارس که هر سال تکرار می‌شود. یک سری لاین شهدا را داریم مثل عکس‌های قدیمی و شهدای جدید که شهدای مقاومت و مدافع حرم هستند برای مرمت نقاشی شهدا. آثار ماندگار، نقاشی‌هایی است که جزو نشانه‌شناسی تهران هستند و نقاشی‌دیواری‌های مهم‌ که ردیف بودجه مشخص برایشان تعریف شده که بعد از طی شدن عمر مفیدشان مرمت می‌شوند؛ مثلاً عمر مفید یک نقاشی 5 تا 6 سال است و اگر کیفیت رنگش خوب باشد متوسط عمرش 10 سال است. وی با بیان اینکه در تهران 2 هزار نقاشی دیواری در سال اجرا می‌شود، از اجرای بلندترین نقاشی دیواری نزدیک فرودگاه مهرآباد خبر می‌دهد که قرار است 31 استان ایران روی آن نقش ببندد. فراخوان نقاشی دیواری «وجدان جهان» برای جنگ غزه و اسرائیل و سیدحسن نصرالله و اجرای نقاشی دیواری با مشارکت دانش‌آموزان با موضوع آینده ایران از برنامه‌های دیگر این اداره کل است که بزودی اجرا می‌شود.