سرهنگ عالیشان رهبر ارکستر رزم نوازان مقاومت اولین اجرای این ارکستر را روی صحنه برد
بزم و رزمِ رزم‌نوازان
ندا سیجانی
روزنامه نگار
سال 1248 به تصمیم ناصرالدین شاه بنا بر این شد که عده‌ای نوازنده قابل برای مراسم رژه و جشن‌های نظامی فراهم شوند. از این رو مخبرالدوله مأمور شد تا شرایط آن را فراهم آورد و در نتیجه یکی از موسیقیدانان برجسته فرانسوی به نام آلفرد ژان باتیست لومر به ایران دعوت شد و «مدرسه موزیک» را راه‌اندازی کردند و دراین مدرسه در کنار دروس نظری، آهنگسازی نظامی هم آموزش داده می‌شد. با مرگ لومر (سال ۱۲۸۹) شعبه موزیک نظام دارالفنون تعطیل شد و در سال ۱۲۹۳، غلامرضا مین باشیان سالار معزز که افسر ارتش و از شاگردان برجسته لمر بود و رئیس ارکستر شاهنشاهی، با تصویب وزارت معارف، شعبه موزیک نظام دارالفنون را به صورت یک آموزشگاه با نام «کلاس موزیک» دوباره تشکیل داد. دوره این آموزشگاه چهار ساله بود و علاوه بر آموزش موزیک نظام، رشته‌های دیگر موزیک غربی نیز آموزش داده می‌شد و شاگردان غیرنظامی نیز داشت. از آن زمان به بعد موزیک نظام همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد اما مردم با این موزیک چندان آشنایی ندارند و شاید درمراسم‌های تشریفاتی، شاهد گونه‌ای از اجرای این موزیک باشند.
موسیقی نظام ویترین فرهنگی و هنری هر کشور است
سرهنگ فاضل عالیشان رهبر ارکستر «رزم نوازان دفاع مقدس» که شامگاه یکشنبه و درسومین شب از سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر در تالاروحدت به روی صحنه رفت ضمن تقدیر و تشکر از برگزارکنندگان این جشنواره به «ایران» گفت: بسیارخوشحالیم، امسال و در این دوره از جشنواره موسیقی فجر، موزیک نظامی دیده و شنیده شد تا انگیزه‌ای باشد برای همکارانم در ارتش، نیروی دریایی و نیروی هوایی و سپاه که در چنین برنامه‌هایی حضور و اجرا داشته باشند.»
فاضل عالیشان آریمی فرمانده یگان رزم نواز دانشگاه علوم انتظامی امام حسن مجتبی(ع) متولد 1348 در شهرستان ساری است. او از 1367 فعالیت هنری و موسیقی خود را آغاز کرد و نزد اساتید بزرگی چون امیرسرتیپ نعمتی، سرهنگ علی اکبرکردبچه و استاد نادرمرتضی‌پور آموزش دید. عالیشان همچنان به فعالیت‌های خود در زمینه آموزش یگان رزم نواز و رهبری آن ادامه می‌دهد و توانسته مقام‌های متعددی را در جشنواره‌های موسیقی نیروهای مسلح کسب کند.
او درباره این سؤال که چرا موزیک نظام تنها به برنامه‌های تشریفاتی و مراسم‌هایی ازاین دست خلاصه می‌شود پاسخ داد:
«در مراسم تشریفات تنها یک یا دو قطعه اجرا می‌شود. نکته قابل توجه این است که اجرای موسیقی نظام در مراسم تشریفات، ویترین فرهنگی و هنری هر کشوری است. بطور مثال درمراسم استقبال از رئیس جمهور یا مقامات ارشد سیاسی یک کشور، اولین موضوعی که نگاه میهمان را به خود جذب می‌کند، موزیک تشریفات و دانشجویانی است که درصف ایستاده‌اند و آنها الگوی فرهنگی و هنری آن کشورمحسوب می‌شوند.
عدم حمایت و بی‌انگیزگی دانشجویان فراجا
اما بطورکلی موزیک نظام چندان مورد توجه مسئولان نیست و بهتراست بگویم دیده نمی‌شود و به سبب مدت زمان کوتاهی که برای آموزش آن درنظرگرفته شده، خروجی رضایت بخشی را هم شاهد نیستم و دوستان و همکارانم که دراین رسته فعالیت می‌کنند، نسبت به این مسأله گلایه‌مند هستند. بطورمثال 8 ماه آموزش برای یک ساز بادی که ساز اصلی موسیقی نظام است، زمان بسیارکمی است و هنرجویان فارغ التحصیل هنرستان تخصصی ناجا، که درهمان دانشگاه مستقراست، آموزش جدی در این زمینه ندیده‌اند و بسیار ضعیف هستند و تنها اتفاق و مسیر ارتقای این دوستان، حضور یک فرمانده خوب و باتجربه و پیگیراست تا پیشرفتی حاصل شود و موفق به کسب درجات بالای نوازندگی شوند. اما بطور کلی همان‌طور که اشاره کردم متأسفانه تمام فعالیت موسیقایی دوستان در سازمانی که فعالیت داریم – فراجا- (فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی)، تنها به یک یا دو موزیک دژبان هرسازمان، ارتش و موزیک ناجا و... خلاصه می‌گردد و به موزیک‌های دیگر، چندان بهایی داده نمی‌شود و به همین دلیل دوستان و همکارانی که دراین عرصه فعالیت می‌کنند، انگیزه‌ای برای خدمت در این رسته ندارند و فعالیتشان را جدی نمی‌گیرند.درارکستر رزم نوازان مقاومت که متشکل از گروه کر و با سازبندی، سازهای بادی، سنج و تیمپانی بود، نوازندگانی از یگان موزیک دانشگاه افسری و تربیت پلیس امام حسن مجتبی(ع) انتخاب شده و در جشنواره اجرای برنامه داشتند. هنرمندانی که صدای ساز و موسیقی هایشان کمتر به گوش مردم و مخاطبان موسیقی رسیده؛ این در حالی است که موسیقی نظامی در ایران سابقه‌ای کهن دارد. سرودهای جنگی همواره موجب نشاط سربازان و تلاشی برای رسیدن به پیروزی بوده است. نقش گروه‌های موزیک در دوران دفاع مقدس نیز یکی از نقاط مهم فعالیت‌های یگان‌های رزم نواز نیروهای مسلح بود. بخشی از نشاط، بهجت و روح حماسی نیروهای مسلح به دلیل اثرات هنری و حماسی گروه‌های موزیک است. با نواختن نواهای حماسی و بهره‌گیری از ادبیات فاخر ایرانی شور آفرینی می‌کنند و این ظرفیت عظیمی است که می‌تواند حرکت موسیقی حماسی و انقلابی را عزتمندانه تبلیغ کند.
سرهنگ عالیشان، درباره هنرجویان دانشگاه افسری گفت: «ما در خدمت دانشجویان تربیت افسری و دانشگاه پلیس هستیم و اهم فعالیت‌های ما در مراسم صف جمع و مراسم‌های تشریفاتی و همچنین اجراهایی در اعیاد و عزاداری است که متناسب با آن برنامه‌ها، قطعاتی را اجرا می‌کنیم. اما مهمترین وظیفه ما در دانشکده پلیس، اجرای موزیک برای دانشجویان دانشکده افسری و تمرینات صف جمع می‌باشد.»او درباره دروس تحصیلی این دانشگاه گفت: «تدریس سازها به سلیقه و انتخاب فرمانده رزم نوازان است اما همان‌طور که قبل‌تر گفته شد، اکثر دوستان انگیزه‌ای برای آموزش ندارند. این هنرجویان با شوق و رغبت و اهداف بسیار، به آموزش درموزیک نظام روی می‌آورند اما متأسفانه به اهداف خود نمی‌رسند و به دلیل کم توجهی به پرسنل بعد از مدتی درخواست تغییر رسته از یگان رزم نواز را دارند و بطور کلی از فعالیت در موزیک منفک می‌شوند. ولی بنده دراین سال‌ها با عشق و علاقه پای کارم ایستادم و با جان و دل فعالیت کردم. عاشق حرفه‌ام بودم و هستم و در حال حاضر با وجود 5 سال اضافه خدمت، به درخواست دوستان همچنان دراین سازمان حضور دارم و کار می‌کنم.»این رهبرارکستر، درباره انتخاب فرماندهان یگان رزم نوازان که به عنوان استاد و مدرس فعالیت می‌کنند اظهار کرد: «من یکی از فرماندهان یگان رزم نوازان هستم که به‌صورت خودجوش و با هزینه شخصی این حرفه را دنبال کرده‌ام، چرا که به کارم علاقه‌مندم و هیچ گاه سازمان هزینه‌ای برای من پرداخت نکرده و کاملاً دلی در این مسیر قدم گذاشتم و دراین 5سال اضافه خدمت، توانستم دو موزیک دژبان و دانشگاه علوم انتظامی را در سطح حرفه‌ای اجرا کنم و حائز مقام و رتبه شوم.»او افزود: من به مدت دوسال درموزیک دژبان فعالیت داشتم و سال گذشته با حضور و ادغام تعدادی از هنرجویان موزیک دانشگاه افسری، مقام نخست نیروهای مسلح را در سطح کشوری بدست آوردیم و بعد از آن درخواست بازنشستگی داشتم اما به دعوت و تقاضای دوستان همچنان فعالیتم را دراین حرفه ادامه می‌دهم و درحال حاضر به آموزش موزیک در این دانشگاه می‌پردازم.»
سرهنگ عالیشان، درباره شیوه آموزشی این دانشگاه موزیک گفت: «آموزش ما بر مبنای متد‌های انواع و اقسام سازهای جهانی چون بادی برنجی، بادی چوبی، فلوت، ساکسیفون، کلارینت، باس، باریتون و... و یا سازهای کوبه‌ای مانند تیمپانی و... است و تلاشمان این است در آموزش این سازها با برنامه‌ریزی‌های اصولی پیش برویم تا هنرجویان آرام آرام این دروس اختصاصی را به‌صورت حرفه‌ای آموزش ببینند. خود من هم درخصوص انتخاب اساتید و هم در انتخاب پرسنل، به لحاظ توانمندی شان با حساسیتی خاص نظارت دارم و به‌صورت روزانه با آنها آنسامبل کار می‌شود و با فعالیتی که داریم، امید است بعد از مدت زمانی شاید نزدیک به یک سال به سطح آموزشی که مورد قبول ما است دست یابیم. ولی برای حرفه‌ای شدن، بخصوص درسازهای بادی نیازاست زمان بسیاری درنظرگرفته شود، شاید حداقل 5 یا 6 سال والبته با حضور استادان کاربلد و با تجربه.»
به گفته سرهنگ فاضل عالیشان مدرک تحصیلی دانشگاه افسری، دیپلم است اما کسانی که قصد پیشرفت دراین حرفه را دارند می‌توانند در دانشگاه هنر یا علمی کاربردی شرکت کرده وهنر خود را ارتقا بدهند و به درجه افسری انتخاب شوند و به عنوان فرمانده به تدریس بپردازند.
او درباره حرفه رهبری ارکستری و آموزش‌هایی که دراین زمینه دیده است بیان داشت: «رهبری ارکستر را نزد تیمسار علی نعمتی، سرهنگ علی اکبر کردبچه که فرمانده موزیک دانشگاه بودند آموختم و شاگرد ایشان بودم و در یک مقطعی هم نزد استاد نادر مرتضی پور و همچنین استاد جاوید مجلسی تلمذ کردم و امروز به امر آموزش می‌پردازم و بسیار خوشحالم که موزیک ناجا طی این دوسال در مراسم مختلف حرف اول را می‌زند.»سرهنگ عالیشان درباره موزیک نظام که تعریف آن در قالب موسیقی‌های حماسی و میهن پرستی است گفت: «سازهایی که دراین ارکستربه کار بردیم از سازهای جهانی است یعنی درهمه موزیک‌های نظامی دنیا یکسان است و نمی‌توانیم از سازهای ایرانی که دارای ربع پرده هستند استفاده کنیم. اما با توجه به این موضوع، تلاش کردیم قطعاتی انتخاب کنیم که در دستگاه موسیقی ایرانی هستند به عنوان مثال قطعه شوشتری ساخته استاد کسروی که بسیار مورد استقبال قرار گرفت یا قطعه«ای ایران ایران» از آثار ماندگار زنده یاد استاد محمد نوری با شعری از استاد تورج نگهبان و با تنظیم دکتر سریرکه به یاد و احترام استاد نوری اجرا کردیم.»از دیگر قطعاتی که در همراهی با این ارکستر با صدای دو خواننده طهمورث شاهمراد و داوود سعادت شایسته اجرا شد «آزادی»، «ستارگان سوزا» اثر جان فیلیپ از آهنگسازان فرانسوی که به او پادشاه مارش می‌گویند، «قهرمان» و «پیروزی» بود و در آخر سرود ماندگار«ای ایران» که اجرای این قطعات بارها مورد تشویق حاضران در سالن قرارگرفت.
او درباره، موزیک‌های نظامی و تفاوت آن به لحاظ سازبندی و... در ارتش، سپاه، نیروی هوایی و نیروی زمینی و اظهارکرد: «موزیک‌ها مانند هم است و تفاوتی درآن نیست، اما انتخاب قطعات به سلیقه فرمانده برمی‌گردد و توانمندی پرسنل برای اجرای آن و من دراین مسأله دقت نظر بسیاری دارم.»این فرمانده درپاسخ به این سؤال که آیا می‌توان موسیقی فولک را هم با این ارکستراجرا کرد گفت: «این قطعات باید درگام یا دستگاه‌های موسیقی ایرانی اجرا شوند که قابلیت اجرا با سازهای این ارکستر را داشته باشند.بطور مثال سه گاه، با سازهای بادی برنجی اجرا نمی‌شود. اما دردستگاه اصفهان و ماهور که ربع پرده ندارند این قابلیت وجود دارد. جالب است بدانید با این ارکستر قطعاتی از آقای همایون شجریان و آقای علیرضا افتخاری را هم اجرا کرده‌ایم.»
اجرای آثار همایون شجریان و علیرضا افتخاری
به گفته او «انتخاب خواننده‌های ارکستر می‌تواند از خارج از سازمان هم باشد. بطور مثال ارکستر رزم نوازان مقاومت، با استاد رشید وطن دوست و آقای مهرداد کاظمی و حتی اوایل خدمتم با آقای گلریز و زنده یاد استاد اسفندیار قره باغی هم اجرای برنامه داشته است.»او می‌گوید: «35 سال است که دررسته موزیک نظام فعالیت می‌کنم. موزیک دانشگاه سال 1329 تأسیس شد و از آن زمان تا به امروز نوازندگان بسیاری حضور داشتند که اغلب آنها بازنشسته شده‌اند. قبل‌تر عنوان این دانشگاه، علوم انتظامی بود و حدود دو سال است با نام دانشگاه پلیس و تربیت افسری امام حسن مجتبی(ع) فعالیت می‌کند و حدود 7-8 نفر نوازنده قدیمی دارد و مابقی نوازندگان کمتر از دو سال خدمت هستند و بسیار خوشحالم که توانستیم در تالاروحدت که بزرگ‌ترین صحنه موسیقی ایران است اجرای برنامه داشته باشیم.سرهنگ عالیشان درباره حضور اساتید مطرح موسیقی در این دانشگاه افزود: «مدتی جناب سرهنگ کردبچه دراین دانشگاه حضور و تدریس داشتند و از حمایت‌های ایشان برخوردار بودیم.استاد جاوید مجلسی هم برای آموزش ساز هورن حضور داشتند و دیگر اساتید سرهنگ رحمت افشار آقایان لقا، هادی اسلامی و... آن زمان سازمان، برای حضور و دعوت از اساتید حمایت‌های بسیاری داشت و هزینه می‌کرد اما در حال حاضر آن قدر حق التدریس اساتید ناچیز است که متأسفانه اساتید تمایلی برای همکاری ندارند.»
اجرای موسیقی نظام در عرصه بین‌الملل
این رهبر ارکستر درباره اجرای این ارکستر در عرصه بین‌المللی گفت: «دوستان عزیز دربنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس در تلاش هستند موزیک نظامی ایران در مسابقات موزیک‌های نظامی بین‌المللی شرکت داده شود. جشنواره‌هایی که هر سال در یک کشور برگزار می‌شود و در تلاشیم موزیک مان را به سطح بین‌المللی برسانیم. همچنین دراجرای سرودهای کشورهای مختلف که در ایران و درمراسم تشریفات اجرا می‌شود، به بهترین شکل این آثار را اجرا کنیم تا میهمانانی که از مقامات ارشد آن کشور‌ها هستند از این اجراها لذت ببرند. نوازندگان ارکستر رزم نوازان مقاومت این توانایی را دارند که در برنامه‌هایی چون المپیک‌های ورزشی و... شرکت کنند و دیده شوند. اگرچه معتقدم موزیک خوب مسیر خود را پیدا خواهد کرد. درپایان باید بگویم ادعایی نداریم که صددرصد هستیم و همچنان در تلاشیم تا کار خود را ارتقا بدهیم و این پتانسیل دراعضای ارکستر وجود دارد. درخواست ما این است و انتظار داریم بودجه‌هایی که بطور مثال برای تیم‌های ورزشی و... اختصاص داده می‌شود بخشی از آن به چنین ارکستر‌های واگذار شود تا حامل پیام فرهنگی مردم ایران به دنیا باشیم. درپایان از سردار پرویز آهی فرمانده دانشکده پلیس و تربیت فراجا که با حمایت‌های بی‌شائبه و بی‌دریغ باعث پیشرفت یگان رزم نوازان دانشگاه شدند تشکر ویژه دارم.»
