تسریع صادرات و واردات
سی‌ویکم خرداد سال ‌جاری آیین افتتاح پروژه اتصال راه‌آهن رشت به بندر کاسپین با حضور «محمد مخبر» سرپرست ریاست‌جمهوری، وزیر راه‌وشهرسازی و مدیران استان گیلان و مقامات کشورهای حاشیه دریای خزر در منطقه آزاد انزلی انجام و عملیات تخلیه و بارگیری این خط ریلی به صورت نمادین انجام شد؛ پروژه‌ای که به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی نقش بسزایی در تسریع صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران به کشورهای فدراتیو روسیه و جمهوری‌های قفقاز و نیز کشورهای اسکاندیناوی و شمال اروپا ایفا کرده و قادر است در سال نخست ۳ میلیون تن و در سال‌های بعد تا هفت میلیون تن کالا جابه‌جا کند.
 
رشد ۵۸ درصدی ترانزیت کشور
عملیات اجرایی این ابر‌پروژه اگر چه 18 سال پیش آغاز شد اما تا سال 1398 تنها 3 درصد پیشرفت فیزیکی داشت. 5 سال پیش عملیات احداث این طرح پس از افتتاح خط‌آهن قزوین‌-‌رشت در دستور کار دولت سابق قرار گرفت اما با تزریق قطره‌چکانی اعتبارات به سرانجام نرسید؛ رویه‌ای که با روی کار آمدن دولت آیت‌الله رئیسی تغییر پیدا کرد و با تزریق اعتبارات کلان تکمیل شد و به سرانجام رسید.
مهرداد بذرپاش، وزیر راه‌وشهرسازی در آیین افتتاح پروژه راه‌آهن رشت-کاسپین گفت:«ترانزیت جاده‌ای کشور که در سال ۱۴۰۱ کمتر از ۱۰ میلیون تن بود، در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱۵ میلیون تن رسید و در سه ماهه اول سال‌ جاری نیز با رقم ۵.۵ میلیون تن ترانزیت رکورد زد. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال رقم ۲۰ میلیون تن ثبت شود و یکی از آرزوهای دیرینه رهبر معظم انقلاب توسط رئیس‌جمهور شهید و همکارانش به انجام برسد.» وی با اشاره به رشد ۵۸ درصدی ترانزیت کشور در سال گذشته با پیگیری شهید رئیسی افزود:«در حوزه استان گیلان تجارت دریابرد ۵۰ درصد رشد و صادرات از دریای خزر ۵۰ درصد افزایش داشته است.» وزیر راه‌وشهرسازی تصریح کرد:«ثبت این رکوردها در حوزه ترانزیت زمانی آرزو بود اما با مجاهدت و پیگیری شهید جمهور این آرزوها محقق شد.» مهرداد بذرپاش در ادامه به اجرای پروژه‌های آزادراهی و بزرگراهی در دولت سیزدهم اشاره کرد و افزود:«پروژه راه‌آهن رشت-کاسپین بسیار مهم و مورد علاقه رئیس‌جمهور شهید و مرتب پیگیر اجرا و مراحل پیشرفت کار بود.» وزیر راه‌و‌شهرسازی با اشاره به پروژه رشت-آستارا اظهار کرد:«برای اجرای این پروژه توافقات خوبی بین ایران و کشور روسیه انجام شده است و از جمله پروژه‌های راهبردی بین ۲ کشور به شمار می‌رود که با سرعت در حال انجام است و مورد تأکید رئیس‌جمهور شهید بود.»
 
تزریق 1800 میلیارد تومان اعتبار
طبق گفته موسی فکور، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان به «ایران»؛ برای تکمیل پروژه راه‌آهن رشت-کاسپین تاکنون 2800 میلیارد تومان تخصیص یافته که 600 میلیارد تومان مطالبات هزینه شده و 1800 میلیارد تومان اعتبار  نیز در دولت سیزدهم به تکمیل این ابرپروژه اختصاص پیدا کرده است؛ طرحی که به ‌دلیل تزریق قطره‌چکانی اعتبارات در دولت سابق برای مدتی تعطیل شد و پس از سفر رئیس‌جمهور شهید به استان گیلان مجدداً آغاز به کار کرد و به سرانجام رسید.  فکور یکی از سخت‌ترین مراحل تکمیل پروژه را ساخت قطعه‌ای در منطقه شالیزاری دانست و تصریح کرد:«ریل قاشقی به منظور افزایش ایمنی و جلوگیری از خطر خروج از خط وسیله نقلیه و مهار کردن هر چه بیشتر لبه چرخ، در اسکله‌های رورو مورد استفاده قرار گرفته است.» معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان در خصوص مزایای افتتاح سومین ابر‌پروژه ریلی کشور گفت:«این ابر‌پروژه پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج‌فارس محسوب شده و ظرفیت بسیار خوبی برای منطقه و استان پدید خواهد آورد؛ پروژه‌ای که ظرفیت بسیار خوبی برای اتصال آسیا به اروپا پدید آورده و در بحث ترانزیت کالا از مسیر ایران به کشورهای اروپایی و روسیه نقش مهمی ایفا خواهد کرد.»
 
اتصال کریدور جنوب به شمال
راه‌آهن رشت-کاسپین در حالی با تزریق 1800 میلیارد تومان اعتبار در مدار خدمت قرار گرفته که به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی، پس از تکمیل زیرساخت‌های کریدور شمال به جنوب، یکی از مهم‌ترین راهبردهای دیپلماسی اقتصادی ایران تحقق پیدا کرده است و همزمان با اتصال دو دریای شمالی و جنوبی ایران به خطوط ریلی جدید، شاهد گسترش مناسبات حمل‌ونقل ترکیبی میان کشورهای اوراسیا و حاشیه دریای خزر با کشورهای جنوبی خلیج‌فارس و اقیانوس هند خواهیم بود. در همین راستا کارشناسان حوزه حمل‌ونقل دریایی پیش‌بینی می‌کنند با تکمیل کریدور شمال-‌جنوب، سالانه حدود 25 میلیون تن کالا از مسیر ایران ترانزیت شده و درآمد ترانزیتی کشور به پنج میلیارد دلار خواهد رسید. از طرفی با افتتاح خط راه‌آهن رشت-کاسپین و افزایش حجم مبادلات تجاری ایران با روسیه، پتانسیل‌های تجارتی گسترده‌تر شده و با رونق همگرایی میان کشورهای اروپایی، آسیای‌غربی و آسیای‌میانه، کریدور شمال به جنوب به یکی از مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی اوراسیا تبدیل خواهد شد؛ پروژه‌ای راهبردی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تحقق سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در حوزه مناطق آزاد محسوب شده و با اتصال منطقه آزاد انزلی به خط ریلی سراسری در پیربازار رشت، شاهد اتصال دریای خزر و خلیج‌فارس خواهیم بود.
 
توسعه اجتماعی و اقتصادی گیلان
در این میان استان گیلان به حلقه واصله میان خط ریلی «رشت به کاسپین» تبدیل شده و همزمان با رونق دوباره تجارت و اقتصاد در سرزمین باران، شاهد ثمردهی اقتصادی در سطح ملی و بین‌المللی برای کشور عزیزمان خواهیم بود. در همین راستا برخی از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تحقق سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در حوزه مناطق آزاد، ایفای نقش محوری در مناسبات حمل‌ونقلی کشورهای فرامنطقه‌ای است؛ موضوعی که مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران در آن از ظرفیت‌های قابل توجهی برخوردارند. بر این اساس با توجه به موقعیت مکانی هر یک از این مناطق در کریدورهای بین‌المللی عبوری از چهار سوی ایران و هم‌افزایی با نهادهای دولتی و بهره‌گیری از توانمندی‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی، بهره‌برداری حداکثری از مزیت‌های رقابتی و نسبی را در کشور عزیزمان رقم خواهد زد؛ خط‌‌آهنی راهبردی که با اتصال منطقه آزاد کاسپین به شبکه ریلی و تکمیل کریدور ریلی دریا به دریا علاوه بر ایجاد زمینه‌های حمل‌ونقل کالا از شمال به جنوب کشور و بالعکس از حمل‌ونقل ترکیبی بهره برده و نقش مهمی در توسعه حمل‌ونقل کالاهای ترانزیتی ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، راه‌آهن رشت-کاسپین همزمان با تأمین پیش‌نیازهای ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در منطقه و کشور، نبض اقتصاد گیلان را تنظیم کرده و نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی، کاهش ترافیک جاده‌ای، رونق گردشگری، حفظ محیط‌زیست و تکمیل کریدور شمال-جنوب خواهد داشت.

یوسف حیدری
خبرنگار

منطقه ویژه اقتصادی سرخس یکی از کریدورهای اصلی برای ترانزیت کالا است. این کریدور و مسیر ترانزیتی که 25 سال قبل افتتاح شد، امروز و بعد از جنگ روسیه با اوکراین مورد توجه ویژه روس‌ها قرار گرفته است. خرداد ماه امسال خبر ترانزیت 59 واگن زغال سنگ روسیه از مسیر ریلی سرخس به هند اتفاق مهمی بود که نشان از اهمیت این کریدور برای انتقال کالا از شرق به غرب و جنوب دارد. سرخس یک چهارراه جهانی است؛ چهارراهی که جنوب و شمال، شرق و غرب را به‌هم متصل می‌کند. از ابتدای امسال نیز تاکنون بیش از ۲۸۲ هزار تن انواع کالا از طریق کریدور و خطوط ریلی و جاده‌ای مرز سرخس ترانزیت شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد چشمگیری داشته است. منطقه ویژه اقتصادی سرخس، بزرگترین کریدور با رویکرد ترانزیت ترکیبی ریلی، زمینی‌ و هوایی در کشور و تنها منطقه‌ای در ایران محسوب می‌شود که هر دو مسیر ریلی عریض و نرمال را در خود گنجانده و تاکنون حدود ۵۰ کیلومتر مسیر ریلی را در منطقه تا نقطه صفر مرزی ایجاد کرده است.

کوتاه‌ترین، امن‌ترین و یکپارچه‌ترین مسیر انتقال کالا
محمد رضا برهمند رئیس هیأت مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس در گفت‌و‌گو با «ایران» از اهمیت این کریدور و نگاه ویژه روسیه بعد از جنگ اوکراین به این کریدور و همچنین سرمایه‌گذاری چینی‌ها برای انتقال کالا از این مسیر به اروپا گفت. وی با بیان اینکه سرخس و جمهوری اسلامی ایران در مسیر دو کریدور اصلی و در میان کریدورهای اصلی حمل‌ونقل بار قرار دارد، گفت: یکی ازاین کریدورها شمال به جنوب است که از طریق آن بار از روسیه به مقصد پاکستان، هند و آب‌های خلیج‌فارس منتقل می‌شود و دیگری شرق به غرب که خط انتقال کالاهای تولید چین به اروپا است و در این مسیر امکان دارد چینی‌ها کالاهایشان را به خلیج فارس و از آنجا به اروپا بفرستند. این دو کریدور اصلی هر کدام تقریباً دو یا سه سال دارند. مثلاً در کریدور شرق به غرب از چین به اروپا کالا فرستاده می‌شود و در کریدور شمالی از مسیر روسیه و اوکراین بار به اروپا منتقل می‌شود. البته ساختارهای این کریدور به دلیل جنگ اوکراین و روسیه از بین رفته است. کریدور میانی که مسیر آستانه در قزاقستان و آذربایجان به سمت اروپا را دنبال می‌کند و کریدور سوم که کریدور جنوبی نام دارد، مسیر سرخس است که کالا از قزاقستان و ازبکستان و ترکمنستان عبور می‌کند و با عبور از ایران به ترکیه و اروپا می‌رود. باتوجه به از بین رفتن کریدور شمال و مسدود بودن آن کریدور میانی به‌عنوان کریدور جایگزین انتخاب شد. اما به دلایل محدودیت‌های جغرافیایی که بار باید از روی قطار به کشتی منتقل می‌شد و دوباره در باکو آذربایجان مسیر ریلی را ادامه می‌داد تا به دریای سیاه برسد، هزینه این انتقال زیاد بود و علاوه بر آن ظرفیت جابه‌جایی بار کم‌تر که به همین دلیل تجار به کریدور جنوبی رو آوردند. این کریدور کوتاه‌ترین، امن‌ترین و یکپارچه‌ترین مسیر انتقال کالاست؛ مسیری که از مرز قزاقستان و چین شروع می‌شود و از کشورهای قزاقستان و ازبکستان و ترکمنستان عبور می‌کند و از مرز سرخس به سمت ترکیه یا جنوب می‌رود.
برهمند در ادامه گفت: نکته مهم اینجاست که عرض ریل قطار در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی و در حوزه آسیای مرکزی با عرض ریل در ایران و ترکیه و اروپا متفاوت است. عرض ریل در کشورهای مشترک‌المنافع (سی آی اس) با این کشورها متفاوت است. اما نقطه تلاقی این ریل‌ها در سرخس است. سرخس محلی است که ریل عریض تبدیل به ریل نرمال می‌شود. چینی‌ها در سرخس سرمایه‌گذاری کردند چون متوجه شدند که تلاقی اینجاست. همچنین کشور ما نیز سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این زمینه انجام داده است.

سرخس چهار راه جهانی
وی با اشاره به حل مشکل تقاطع راه‌آهن‌های کشورهای سی آی اس با راه‌آهن ایران افزود: بهترین راه این است که چرخ‌های قطار را عوض می‌کنند که تکنیسین‌های ما و کارگاه تعویض چرخ در سرخس مستقر است و ظرف یک تا یک ساعت و نیم چرخ قطار را عوض کرده و برای این مسیر آماده می‌کنند تا به مقصد برود. قطار در مقصد بار را تخلیه می‌کند و دوباره برمی‌گردد و در سرخس همان چرخ‌های قدیمی به واگن‌ها متصل می‌شود و به کشور مبدأ می‌رود.
ما در منطقه ویژه اقتصادی سرخس که دولت سرمایه‌گذاری کرده‌ است، آمدیم یک بخش ریل عریض آسیای میانه را داخل سرزمین خودمان و از این طرف ریلی نرمال ایران را به داخل مرزهای آنها بردیم. در محل تلاقی ترانشیپ بار از روی قطار کشورهای حوزه سی آی اس به قطار جمهوری اسلامی یا قطارهای ترکیه انجام می‌شود. قطار اول به مبدأ باز می‌گردد و قطار دوم مسیر را ادامه می‌دهد. در مسیر بازگشت مواد اولیه که به چین بارگیری شده توسط همین واگن‌ها به سرخس می‌رسد و در سرخس دوباره بارگیری می‌شود. به نوعی می‌توان گفت سرخس یک چهارراه جهانی است؛ چهارراهی که جنوب و شمال، شرق و غرب را به‌هم متصل می‌کند.
رئیس هیأت مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس با اشاره به اینکه مزیت دیگر کریدور سرخس علاوه‌ بر قطار که 72 درصد ترانزیت کشور را انجام می‌دهد ترانزیت جاده‌ای است، گفت: تجاری که بارشان با قطار می‌آید می‌توانند بار را به کامیون منتقل و با آن مسیر را ادامه بدهند. ما همه زیرساخت‌ها را آماده کرده‌ایم. علاوه‌ بر اینها آستان قدس رضوی یک فرودگاه فعال احداث کرده‌ تا بخش سوم ترانزیت که هوایی است را در اینجا فعال کنیم. فرودگاه آماده فعالیت است و برای انتقال بار از چین به آفریقا خیلی مورد استقبال قرار خواهد گرفت. خوشبختانه در این مسیر هم سرمایه‌گذاری خارجی و هم سرمایه‌گذاری داخلی جذب شده‌ است. در بحث سرمایه‌گذاری خارجی یک زمین سایت 35 هکتاری توسط چینی‌ها خریداری شده که مرکز بارانداز کالاهای چینی خواهد شد. این مرکز در دو ماه آینده افتتاح خواهد شد و این کریدور رسمیت جدی پیدا کرده و خود چینی‌ها بارشان را به سرخس خواهند آورد که حجم بار در بازده کوتاه‌مدت چند برابر افزایش خواهد یافت. اماراتی‌ها هم سرمایه‌گذاری مشترکی با آستان قدس انجام داده‌اند و تجهیزات و ماشین‌آلات وارد کرده‌ و مشغول کار تخلیه و بارگیری در منطقه سرخس هستند. بنابراین اینها باعث شده که ترکیه کارخانه تولید گوگرد در این منطقه احداث کند. آنها می‌خواهند مواد اولیه را از کشورهای حوزه سی‌آی اس به سرخس منتقل و در اینجا به گوگرد تبدیل کنند و به خریداران در هند و پاکستان تحویل بدهند. این کارخانه تا 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. اینها اتفاقاتی است که براساس رویکرد ترانزیتی و جایگاه کریدوری سرخس ایجاد شده‌ است.

ترانزیت زغال سنگ از روسیه به هند
ترانزیت زغال‌سنگ از روسیه به هند که پیش از این از طریق دریا و با کشتی انجام می‌شد برای اولین بار از مسیر کریدور سرخس و به صورت ریلی انجام گرفت. این انتقال زغال سنگ که اتفاق مهمی است، درآمد ارزی نیز برای کشور به همراه داشت. محمد رضا برهمند درباره انتقال زغال سنگ و نگاه ویژه‌ای که روس‌ها به کریدور سرخس برای انتقال کالا پیدا کرده‌اند، گفت: چهار جلسه در روسیه برگزار کردیم. در جلسه آخر نیز با حضور استاندار خراسان رضوی، این اطمینان خاطر را به سرمایه‌داران روسی دادیم که از مرز سرخس آماده همه نوع همکاری هستیم. اتفاقاً بار زغال‌سنگی که روسیه از این مسیر انتقال داد بار بزرگی بود. این بار تست روس‌ها بود که می‌خواستند ببینند واقعاً ما به تعهداتمان عمل می‌کنیم یا خیر که خدا را شکر این انتقال به بهترین نحو انجام گرفت. ۸۰۰ هزار تن گوگرد خام ترکمنستان از طریق مرز و منطقه ویژه اقتصادی سرخس طی نیمه نخست امسال وارد کشور گردید و به مقصد هند ترانزیت شد. ما آماده‌ایم که حداقل دو میلیون تن گوگرد و دو میلیون تن کود فسفات و بیش‌ از چهار میلیون تن زغال‌سنگ را از مسیر ریلی منطقه اقتصادی سرخس انتقال بدهیم. کریدور مسیر سرخس به چابهار مسیر راحت‌تر و ارزان‌تر و سریع‌تری است و وقتی روس‌ها اطمینان پیدا کردند که ما می‌توانیم، کار انتقال را به ما سپردند. این شروع کار است و مطمئن باشید در یک‌ سال آینده حجم بار به‌طور تصاعدی بالا خواهد رفت. همچنین پروژه‌های مختلفی را برای مسیر بازاریابی کرده‌ایم. بدین ترتیب تابستان سال گذشته ۱۰۰ هزار تن گاز «ال پی جی» روسیه از مسیر جاده‌ای ایران و از طریق منطقه ویژه اقتصادی سرخس به مقصد پاکستان ترانزیت شد که این محموله بزرگ انرژی روسی به‌وسیله ناوگان ریلی مخصوص حمل گاز ال‌پی جی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس تخلیه و در تانکرهای مخصوص ال پی جی یا همان گاز مایع بارگیری شده و به پایانه مرزی ریمدان سیستان و بلوچستان منتقل و وارد پاکستان شده که حمل این محموله بزرگ و خاص انرژی از طریق ایران یک رکورد محسوب می‌شود. با اینکه قبلاً سه ماه در طول سال ترانزیت سوخت داشتیم اما از سال گذشته در همه ماه‌های سال انتقال گازوئیل از روسیه به پاکستان را انجام دادیم که این درآمد ارزی برای کشور دارد.
برهمند با اشاره به اینکه 70 درصد تولید صنعتی روسیه در سمت شرق این کشور قرار دارد و به ما نزدیک است، گفت: صادرات کشورهای سی آی اس رشد جدی کرده و روابط ما با این کشورها بسیار بیشتر شده‌ است. همچنین ازبکستان و قزاقستان رشد اقتصادی مناسبی دارند و مصرف‌کننده‌های خوبی هستند و مصالح ساختمانی نیز به‌وفور از مرز سرخس به سمت کشورهای سی آی اس می‌رود و مزیت این انتقال همین کریدوری است که بسیار ارزان‌تر از سایر مسیرهاست. طول مسیر ترانزیت 1800 کیلومتر تا زاهدان است و کالاها از زاهدان با کامیون به چابهار منتقل می‌شود. عموماً تجار ترجیح می‌دهند که بارشان را با کامیون از سرخس به چابهار بفرستند. اگر مسیر ریلی ایرانشهر به چابهار تکمیل شود، این کریدور به چابهار اضافه می‌شود و مسیر ریلی نیز به چابهار می‌رسد.