نگاهی به تألیفات فقهی و حقوقی آیت‌الله رئیسی
یادگارهایی مکتوب از شهید خدمت
علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی
خادم آستان قدس رضوی و خدمتگزار ملت ایران بودن، از بارزترین ویژگی‌های شخصیتی و صفات نیک و به‌یادماندنی رئیس‌جمهور شهید، آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رئیسی بوده و هست، خصلت‌هایی که یاد و خاطره این شهید عزیز را برای همیشه در حافظه جمعی جامعه ماندگار می‌کند.
خدمتگزاری به مردم را افتخار خود می‌دانست
با اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حاکمیت نظام اسلامی در ایران‌زمین، اغلب مدیران و مسئولان اجرایی کشور با هدف خدمتگزاری به مردم، پای به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی گذاشته و در این مسیر کوشیده‌اند، اما شخصیت رئیس‌جمهور شهید، آیت‌الله رئیسی به گونه‌ای بود که خدمتگزاری به مردم را افتخاری بزرگ برای خود می‌دانست و در این راه از هیچ تلاشی مضایقه نمی‌کرد.
البته این شهید عزیز از مدت‌ها پیش افتخار خادمی را در آستان مقدس رضوی شروع و تجربه کرده بود و با همان روحیه‌ای که خود را همواره خادم آستان قدس رضوی می‌دانست، پای به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ایران اسلامی گذاشت و در جایگاه‌های مختلف، خدمت و کسب تجربه کرد و سرانجام هنگامی که در عالی‌ترین سطح اجرایی کشور قرار گرفت، باز هم با همان منش و روحیه خدمتگزاری برای مردم و سرزمین ایران اسلامی کوشید و عاقبت هم به پاداش خدمتگزاری در نظام اسلامی به شهادت دست یافت و با سربلندی و افتخار به سوی معبود شتافت.
برخوردار از سوابق علمی درخشان
شهید آیت‌الله رئیسی در کنار فعالیت‌ها و مسئولیت‌های مهم اجرایی در سطح ملی، از سوابق علمی درخشانی هم در حوزه فقه و حقوق برخوردار بوده است. وی که از محضر عالمان دینی متعدد کسب فیض کرده بود، با تکمیل تحقیقات خود در رشته فقه و حقوق، موفق به اخذ مدرک عالی‌ترین سطح حوزه (سطح چهار) شد و در نهایت از رساله دکترای خود با عنوان «تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق» دفاع کرد و با اخذ نمره ممتاز به درجه دکترای فقه و حقوق در مدرسه عالی شهید مطهری نائل شد. آیت‌الله رئیسی آثار و تألیفات متعددی نیز در زمینه فقه و حقوق از خود به یادگار گذاشته است از جمله مجموعه کتاب‌های سه جلدی «تقریرات درس قواعد فقه» در بخش‌های سه‌گانه؛ قضایی، فقه و اقتصادی که توسط بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی منتشر شده است. کتاب «فقه وقف» شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی توسط بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی تهیه و منتشر شده است. آثار تألیفی دیگر به قلم شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، کتاب‌های «ارث بلاوارث در فقه و حقوق» و «تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق» است که این آثار فقهی و حقوقی ارزشمند هم توسط انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی منتشر شده است.
«قواعد فقه» کتابی قابل تأمل از جهات مختلف
از میان آثار تألیفی شهید آیت‌الله رئیسی، کتاب «قواعد فقه» در بخش عبادی، از جهات گوناگون قابل توجه است؛ بیشتر از آن جهت که در کنار علم فقه که علم به احکام شرعی از طریق ادله تفصیلی است، دانش دیگری به نام قواعد فقه در علوم اسلامی وجود دارد که هر فقیه متبحری بر آگاهی بر آن ملتزم است. قواعد فقه، علم به قواعد شرعی کلی و عامی است که از تطبیق مصادیق و جزئیات آن، حکم شرعی مسائل فقهی به دست می‌آید؛ بنابراین از جایگاه ارزشمندی در علوم اسلامی برخوردار است. کتاب قواعد فقه شامل مباحثی است که آیت‌الله رئیسی در جمع قضات، طلاب و فضای حوزه علمیه مطرح کرده‌اند.
این کتاب به بحث قواعد فقهی در بخش عبادات می‌پردازد و قواعد متعددی را از حیث مضمون قاعده، مستندات قاعده، دلایل و اقوال فقها مورد بررسی قرار داده است. در بخشی از این کتاب آمده است: «واضح است که علم فقه به یک سلسله علوم دیگری نیازمند است و در مقام تعلیم و فراگیر متأخر از آن علوم مقدماتی قرار دارد؛ مانند علوم مربوط به ادبیات عرب، علم منطق و بویژه علم اصول فقه که نقش برجسته‌ای در اجتهاد و استنباط احکام ایفا می‌کند. علم اصول فقه، علم به اصول و قواعدی است که فقیه را در استنباط احکام یاری می‌رساند یا او را در مقام عمل از سرگردانی رهانیده، وظیفه عملی او را در ظرف شک، نسبت به حکم واقعی مشخص می‌کند. به عبارت دیگر، علم به قواعدی است که در کبرای قیاس استنباط حکم فقهی قرار می‌گیرد. دانش دیگری که یک فقیه متبحر در کنار علم اصول فقه، سخت بدان نیازمند است، قواعد فقه می‌باشد و آن علم به قواعد شرعی کلی و عامی است که از تطبیق بر مصادیق و جزئیات آن، حکم شرعی صدها و هزاران مسأله فقهی به دست می‌آید.»