«امید» تنها به سیبری رفت
رؤیا از ایران دل نکند
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
«رؤیا»، مسافر بلژیکی فریدونکنار پس از 150 کیلومتر بال زدن در عباس‌آباد مازندران فرود آمد. کم آوردن «رؤیا» باعث شد تا «امید» آخرین بازمانده گله غربی درناهای سیبری یکبار دیگر مسیر سه هزار و 600 کیلومتری به سمت سیبری را تنها پشت سر بگذارد. حالا تنهایی امید 15 ساله شده است.
امید و رؤیا 14 اسفند ماه تالاب بین‌المللی فریدونکنار را به قصد سفر به روسیه ترک کردند اما رؤیا در عباس‌آباد مازندران زمینگیر شد. رؤیا یازدهمین درنای پرورشی بود که در 26 سال گذشته وارد پروژه احیای مسیر پروازی گله غربی درناهای سیبری شد اما نتوانست کارشناسان بین‌المللی و ایرانی این پروژه را به احیای مسیر امیدوار کند. «کوروس ربیعی»، رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران به «ایران» می‌گوید: «پروژه بین‌المللی درناهای سیبری با هدف حفظ مسیرهای مختلف این پرنده در آسیا فعالیت میکند اما تاکنون برای ورود گونه‌های پرورشی به گله‌های وحشی موفق نبوده است.» به گفته او، کارشناسان در حال حاضر در عباس آباد در تلاشند تا رؤیا را به فریدونکنار برگردانند. آنها قصد دارند سال آینده یکبار دیگر رؤیا را با امید هم‌مسیر کنند، شاید این بار رؤیا «جفت پروازی» امید به سمت سیبری شد.
او می‌گوید: نخستین بار سال 1375 بود که دو جوجه درنای وحشی از بنیاد بین‌المللی درنا در امریکا به فریدونکنار آورده شد. آن روزها تعداد درناهای گله غربی که به ایران می‌آمدند، 9 بال پرنده از چند خانواده درنای سفید سیبری بودند که دو جوجه زیر یکسال داشتند اما با خانواده درناهای وحشی اخت نشدند. او یکی از دلایل عدم هم‌پروازی جوجه‌ها با درناهای وحشی را دیر رهاسازی آنها می‌داند و می‌گوید: «آن دو جوجه حتی پرواز هم نکردند.»همچنین 8 درنای پرورشی دیگر در سال 1381، 1382 و 1387 به فریدونکنار آورده شدند که یکی از درناها در زمان بازگشت در مسیر انزلی فرود آمد. اما کارشناسان درنا را به فریدونکنار بازگرداندند و سال بعد دوباره پرنده را وارد گله کردند. پرنده از ایران خارج شد و در نهایت سرنوشت نامعلومی پیدا کرد.
رؤیا 8 ساله است
رؤیا به گفته ربیعی 6 بهمن به فریدونکنار آمد و 11 بهمن از سازه موقت خارج شد. رؤیا و امید در مراسم رقص معروف درناها با هم آشنا شدند. ربیعی می‌گوید: «مرکز تکثیر و حفاظت درنای سیبری در بلژیک(cbcc) توسط والدینش بزرگ شده و دست پرورده انسان نیست.» به گفته او رؤیا وقتی از سازه موقت بیرون آمد تا چند روز اول، فقط روزها با امید بود اما بعد از آن شب‌ها هم با هم بودند.
به گفته ربیعی، کارشناسان بین‌المللی و ملی این پروژه از همان ابتدا چند سناریو را پیش روی خود گذاشتند. سناریوی اول همان مسیری بود که 10 درنای پرورشی رفته بودند و در مسیر گله غربی قرار نگرفته بودند. اما هم قدمی رؤیا و امید کارشناسان را امیدوار کرد که رؤیا حتماً با امید پرواز میکند اما نمی‌دانستند این هم‌پروازی تا کجا ادامه دارد! آیا عضله‌های رؤیا برای یک پرواز 3 هزار و 600 کیلومتری قوی بود؟ 20 اسفند مشخص شد که او توان همراهی را ندارد و در نهایت پس از 150 کیلومتر در نیمه راه ماند و امید رفت.
ربیعی می‌گوید: «بین زیستگاه تغذیه‌ای درناها و محل استراحت شبانه آنها بیشتر از 300 متر فاصله نبود. بنابراین عضلات پروازی رؤیا تقویت نشد.» همقدمی رؤیا و امید در فریدونکنار در نهایت 33 روز طول کشید.
کوتاه‌ترین مسیر
مسیر 3 هزار و 600 کیلومتری پرواز گله‌های غربی درناهای سفید سیبری به ایران کوتاه‌ترین مسیر پرواز این گونه آسیایی است. طولانی‌ترین مسیر پروازی آنها به چین منتهی می‌شود که بیش از 5 هزار کیلومتر است. به گفته ربیعی، امید امسال 130 روز در ایران بود. او می‌گوید: «کارشناسان امیدوارند در ادامه پروژه، درناهای پرورشی بتوانند مسیر بیشتری را پرواز کنند تا پیش از پایان زندگی امید و با راهنمایی امید این مسیر توسط درناهای پرورشی حفظ شود.» به گفته ربیعی، اگر درناهای پرورشی که وارد این طرح می‌شوند بتوانند تا اولین توقفگاه که در تالاب شیروان در جمهوری باکو(آذربایجان) یا تالاب نارزوم قزاقستان است، برسند و بین یک هفته تا 10 روز استراحت کنند می‌توان امیدوار بود که به مقاصد بعدی هم بروند.
طولانی‌ترین پرواز یک درنای پرورشی
از میان 11 درنای پرورشی که به ایران آمدند، تنها یک درنا همراه با درناهای وحشی در مسیر برگشت به داغستان روسیه رسید. ربیعی می‌گوید:«چند تا از این درناها ردیاب ماهواره‌ای داشتند که یکی از ردیاب‌ها از ابتدا اصلاً کار نکرد و یکی دیگر از ردیاب‌ها هم در بوجاق انزلی از کار افتاد. این درنا هم تا داغستان رفت اما پس از آن هیچ داده‌ای یا سیگنالی که فرستاده شده باشد، دیده نشد.»
شکست بین‌المللی پروژه
ایران و مسیر گله غربی تنها مسیری نیست که درناهای پرورشی برای حفظ مسیر وارد آن شدند. بنیاد بین‌المللی درنا، درناهای پرورشی را در مقاصد دیگری هم وارد کرد اما تا به امروز نتوانسته به موفقیتی دست یابد. ربیعی می‌گوید:«کارشناسان بین‌المللی این پروژه راه‌های مختلفی را برای ورود درناهای پرورشی به گله‌های وحشی امتحان کرده‌اند. آنها حتی تخم درناهای پرورشی را در مسیر درناهای وحشی قرار دادند اما رفت و برگشتی اتفاق نیفتاد.» کارشناسان می‌پرسند آیا فقط والدین می‌توانند جوجه‌ها را با مسیر مهاجرت آشنا کنند؟ پاسخ اسماعیل کهرم کارشناس کهنه‌کار پرنده‌شناس به این سؤال مثبت است اما کارشناسان بین‌المللی پروژه همچنان به‌دنبال امتحان راهی برای حفظ سه مسیر پروازی درناهای سفید سیبری هستند زیرا گله مرکزی در مسیر سفر به افغانستان، پاکستان و هند منقرض شده است. بسیاری احتمال می‌دهند آنها قربانی جنگ‌های پاکستان و افغانستان شده باشند. از گله غربی فقط «امید» باقی مانده است اما تعداد درناهای گله شرقی به سمت چین را سه هزار بال اعلام می‌کنند.
رؤیا کجاست؟
امید، رؤیا را در عباس‌آباد جا گذاشت و رفت. حالا کارشناسان قصد دارند با تاکسیدرمی باقی مانده از یک درنای سیبری و پخش صدای امید در دل یک سازه قفس مانند از جنس نی و گیاهان محلی، رؤیا را به سمت خود بکشانند و به فریدونکنار برگردانند. به گفته ربیعی، اگر این روش موفقیت‌آمیز نباشد، آنها از تور و دام هم استفاده می‌کنند. رؤیا قرار است در سال آینده و یک سال دیگر هم در کنار امید قرار بگیرد.
بــــرش
آیا فقط والدین می‌توانند جوجه‌ها را با مسیر مهاجرت آشنا کنند؟ پاسخ اسماعیل کهرم،پرنده‌شناس به این سؤال مثبت است اما کارشناسان بین‌المللی پروژه همچنان به‌دنبال امتحان راهی برای حفظ کریدور پروازی درناهای سیبری هستند