اکرم رضایی ثانی
خبرنگار

این روزها در فضای مجازی شاهد فعالیت معلم‌بلاگرها هستیم، معلمانی که شیوه‌های خاص خود را برای آموزش و تربیت دانش‌آموزان دارند به گونه‌ای که در این شیوه‌ها ابعاد تبلیغات پررنگ‌تر از آموزش است. بعضاً مشاهده شده که برخی از این معلمان تصاویر دانش‌آموزان را بدون اجازه آنها و هماهنگی والدین، در معرض نمایش می‌گذارند تا شیوه‌های آموزشی خود را در فضای مجازی تبلیغ کنند. حتی گاهی مدارس این صفحات را در فضای مجازی دارند و به تولید فیلم‌هایی توسط معلمان خود اقدام می‌کنند. محمدعلی فرجی مشاور مدرسه و کارشناس آموزشی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره فعالیت معلم‌بلاگرها گفت: هر معلمی سبک مخصوص به خودش را دارد، با آن سبک بخصوص در کلاس حاضر می‌شود و طبق آن قاعده درس را دنبال می‌کند. همین نیز باعث جذابیت فضای آموزشی در کلاس درس می‌شود. از نظر من موضوع جذابیت سر کلاس با استفاده از امکانات و ابزارهای موجود مغفول مانده شد بود تا اینکه کرونا شیوع پیدا کرد و ما از فضای کلاس به فضای مجازی مهاجرت بزرگی را شاهد بودیم.
این مشاور مدرسه و کارشناس آموزشی ادامه داد: سابقاً از فضای سمعی و بصری رسانه برای عمق‌بخشی به ویدیوهای آموزشی استفاده می‌کردیم، از این رو میزان یادگیری دانش‌آموزان عمیق‌تر می‌شد اما مدت زیادی بود که به خاطر نبود امکانات سمعی و بصری از این شیوه دور ماندیم، تا اینکه کرونا شیوع پیدا کرد و از فضای کلاس به فضای مجازی مهاجرت بزرگی را شاهد بودیم. در نتیجه اینجا هم با حجم زیادی از محتوای آموزشی مواجه بودیم و واقعاً معلمان زحمت زیادی برای تولید محتوا کشیدند. اما در دوران پساکرونا فضای آموزش مجازی به نوعی تغییر کرد و محتوای آموزشی کم‌کم به انحراف کشیده شد. این موضوع را باید در نظر گرفت که محتوای تولید شده توسط معلمان در دوران کرونا توسط آنها با انحصار‌گرایی روبه‌رو بود. در واقع طبیعی بود که معلم بخواهد انحصار ویدیویی را که تولید کرده به خود اختصاص داده و در صفحه مجازی‌اش منتشر کند. در نتیجه خیلی از معلمان در فضای مجازی، صفحاتی برای خود دایر کرده و سپس سعی کردند این مفاهیم را در صفحه خود انتشار دهند.

ساخت برند برای معلمان در دوران پساکرونا
وی بیان کرد: در عین حال پس از مدتی که از دوران کرونا عبور کردیم، این فضاهای آموزشی به فضاهایی تبدیل شد که صرفاً مفاهیم آموزشی را دنبال نمی‌کردند بلکه اولویت آموزشی به نوعی کنار رفت و آموزش‌ها جنبه تبلیغی پیدا کرد که عمدتاً برای کسب منافع بودند. این منافع می‌توانست به عنوان مثال برای بالا بردن میزان دنبال‌کنندگان و ساخت برند از سوی معلمان باشد.
فرجی در ادامه گفت: بنابراین معلمان برای اینکه بتوانند جذابیت سطح کلاس را بالا ببرند از هر ابزار و شیوه‌ای استفاده کردند تا عملکرد خود را بیشتر در معرض دید و نمایش افراد قرار دهند. در اینجا دیگر آموزش در اولویت نیست. از این رو توسط برخی از معلمان؛ هم دانش‌آموزان، هم محتوای آموزشی، کلاس درس و هم خود امر آموزش تبدیل به منبعی برای کسب منافع شد. با این اقدام دیگر نمی‌توان گفت ما به عمق‌بخشی یادگیری دانش‌آموزان کمک کردیم زیرا بیشتر یک انحراف آموزشی صورت گرفته است.
این کارشناس آموزشی تأکید کرد: لازم است خانواده‌ها تشخیص دهند که کدام محتوای آموزشی سازنده و کدام محتوا جنبه‌های تجاری دارد. بسیاری از کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند کلاس، دانش‌آموز و محتوای آموزشی را قربانی منافع خودشان کرده‌اند. وقتی ویدیویی از دانش‌آموزان ساخته می‌شود، علی‌القاعده کسانی که در آن ویدیو نقش داشته‌اند باید منافعی را کسب کنند اما دانش‌آموزان نفعی نمی‌برند مضاف بر اینکه از دانش‌آموز برای انتشار ویدیو‌ها اجازه گرفته نمی‌شود و حتی مشخص نیست این استفاده حتی اگر با اجازه دانش‌آموز باشد مجاز است یا نه. وی با اشاره به اینکه اقدامات این چنینی خلاف قواعد کنوانسیون کودک در جهان است، توضیح داد: طبق کنوانسیون‌های حمایت از حقوق کودک، برخی از کشورها حتی والدین را از انتشار تصاویر آنها در فضای مجازی منع می‌کنند و اگر دست به این کار بزنند برای آنها جرم تلقی خواهد شد. حال فکر کنید با استفاده از دانش‌آموزان ویدیوهایی ضبط شده و به گونه‌ای آگهی تبلیغاتی ساخته می‌شود. تفاوت یک ویدیوی تبلیغاتی با آن هدفی که ما به دنبال شاد کردن دانش‌آموزان در کلاس هستیم باید از هم تمییز داده شود. به همین دلیل معلمان آگاه باشند که دانش‌آموزان را به نفع خودشان مصادره نکنند.
دستور‌العمل جامعی برای استخدام معلم در مدارس غیردولتی نداریم
فرجی در پاسخ به این سؤال که چرا مدارس غیردولتی هر فردی را با هر شرایطی به عنوان معلم می‌پذیرند و ضوابط مدارس دولتی در مدارس غیردولتی پیاده نمی‌شود، گفت: متأسفانه ما دستور‌العمل جامعی برای استخدام معلم در مدارس غیردولتی نداریم، می‌دانیم که برای مدارس دولتی شیوه‌نامه و فرایندی هست که معلم طبق آن جذب می‌شود.
در واقع جذب معلم در مدارس دولتی توسط دانشگاه فرهنگیان انجام می‌شود که گزینش‌ها و مصاحبه‌های خاص خود را دارد. معلمان برای ورود به مدارس دولتی، دوره‌ها و کارورزی‌هایی را می‌گذرانند و پس از آن مجوز ورود به کلاس را پیدا می‌کنند، اما در مدارس غیردولتی اگر شیوه‌نامه‌ای وجود دارد درخواست می‌کنیم که مسئولین مربوطه آن را در اختیار رسانه‌ها قرار دهند.
من به دستور‌العمل مشخصی درباره جذب معلمان در مدارس غیردولتی برخورد نکرده‌ام.
تنها راه جذب یک فرد در مدارس غیرانتفاعی این است که شخص به آنجا برود درخواست همکاری یا تدریس بدهد. طبیعتاً او از طرف مدرسه غیردولتی به آموزش و پرورش معرفی می‌شود و بعد آن فرد مجوز ورود به کلاس درس را پیدا می‌کند. این یک مشکل جدی است که باید حتماً به آن پرداخته شود، البته که این مباحث از ارزش‌های معلمان غیرانتفاعی کم نمی‌کند زیرا معلمان بی‌اندازه زحمت می‌کشند و مورد ظلم زیادی قرار می‌گیرند زیرا آموزش و پرورش هیچ نظارتی روی رفتار مدیران مدارس غیرانتفاعی نسبت به معلمان خودشان ندارند.
وی با تأکید بر اینکه به معلمان مدارس غیردولتی بی‌مهری شده است، گفت: به جرأت می‌توان گفت در حق معلمان مدارس غیرانتفاعی اجحاف شده است اما باید این را در نظر گرفت که ما هیچ شیوه‌نامه مشخصی برای جذب معلمان غیرانتفاعی نداریم تا بر اساس آن وضعیت معلمان را بررسی کنیم. به هر حال باید دید این معلمان چه آموزشی دیده‌اند و آیا در این زمینه اصلاً آموزش دیده‌اند؟ زیرا ما می‌بینیم برخی از مدارس غیردولتی فردی در رشته غیرمرتبط را جذب و مسئولیت آموزش را به آن می‌سپارند، بنابراین باید این مسأله را مورد بررسی قرار داد.
فرجی در پاسخ به این سؤال که برخی معلمان با هر شیوه‌ای می‌خواهند بگویند فضای آموزشی شادی دارند در حالی که در تمام دنیا تربیت دانش‌آموزان بویژه در مقطع ابتدایی شرایط خاصی دارد، از این رو معلمان تا چه اندازه در گسترش ابعاد تربیتی مجاز هستند، اظهار داشت: هر معلمی که بخواهد از فضای مجازی برای دیده شدن خودش یا منابع شخصی‌اش استفاده کند به نظرم باید طبق قاعده آموزش و پرورش به او تذکر داد.
اینطور نیست که مدارس غیرانتفاعی زیر تیغ اتهام هستند و بیشتر معلمان غیرانتفاعی فضا را مسموم کردند، نه همین مسأله می‌تواند در مدارس دولتی نیز اتفاق بیفتد و چنین نگرشی نسبت به مدارس غیردولتی از نظر من نگرش درستی نیست.
این مشاور مدرسه و کارشناس آموزشی ادامه داد: باید نسبت به این موضوع قاعده‌مند‌تر رفتار کنیم یعنی اگر معلمی بخواهد محتوای آموزشی را به اشتراک بگذارد اولاً با مدیر مدرسه، هیأت امنای مدرسه، والدین یا شورای مدرسه مجوز‌های لازم را نسبت به انتشار آن ویدیو اخذ کند و مدیر مدرسه باید درباره عملکرد معلم‌هایش مسئولیت به عهده بگیرد.
یعنی نمی‌تواند از خود سلب مسئولیت کرده و بگوید ما اطلاعی از اقدامات معلم خود نداشتیم و معلم می‌تواند هر محتوای آموزشی که دلش خواست در معرض دید عموم قرار بدهد. در واقع آن مدرسه مستقیماً مسئول بوده و مسئولیت تمام موارد به عهده مدیر مدرسه است.در عین حال باید به معلمان آموزش داده شود که از دانش‌آموزان به عنوان ابزار استفاده نکنند. دانش‌آموزان صرفاً برای آموزش به کلاس درس می‌آیند و وظیفه ما به عنوان معلم این است که به آنها آموزش دقیق بدهیم.
ولی وقتی به عنوان ابزار از آنها استفاده می‌کنیم این سوءاستفاده از کودک است و در کنوانسیون‌های حقوق کودک این موضوع کاملاً منع شده است.
فرجی در پاسخ به این سؤال که چرا معلمان مدارس غیردولتی استانداردهای متفاوتی نسبت به مدارس دولتی دارند، بیان کرد: متأسفانه به دلیل اینکه شیوه‌نامه‌ای برای استخدام وجود ندارد پس در نتیجه هر مدرسه‌ای هر سلیقه‌ای که بخواهد اعمال می‌کند مثلاً یک مدرسه رویکرد خلاقیت‌محور دارد پس برنامه‌های خود را به سمت خلاقیت‌محور بودن می‌برد و ویترینش را از دانش‌آموزان دارای رتبه در تیزهوشان پر می‌کند.
هیچ روش مشخصی برای جذب معلم در مدارس غیرانتفاعی و همچنین رویکردی که مدرسه اتخاذ می‌کند، وجود ندارد. در واقع مدارس غیرانتفاعی کاملاً رها هستند، هر کدام از این مدارس هر مدلی که بخواهند رفتار می‌کنند و عمدتاً پاسخگو هم نیستند.
ضمن اینکه کسی نمی‌تواند از آنها بابت کارهای‌شان سؤال کند زیرا چنین پاسخی دریافت می‌کنند که ما مدرسه غیردولتی هستیم و باید به هر شکلی از مدرسه کسب درآمد داشته باشیم و تابع قوانین مدرسه عمل خواهیم کرد.
این مشاور مدرسه و کارشناس آموزشی در پایان با بیان اینکه باید آموزش و پرورش اکنون که در حال توسعه مدارس غیردولتی است بر آنها نظارت هم داشته باشد در عین حال مسئولیت هم داشته باشد. این‌گونه نیست که هر کسی مدرسه غیردولتی احداث کرد، هیچ نظارت و مسئولیتی نسبت به آن نداشته باشد در این صورت ما هر بار شاهد اتفاقات گوناگون در مدارس خواهیم بود.
بازهم تأکید می‌کنم این بدان معنی نیست که مدارس دولتی فاقد چنین اتفاقاتی هستند، حتی در مدارس دولتی نیز این مسائل وجود دارد شاید بعضاً بدتر از مدارس غیردولتی بوده‌اند. در نهایت آنچه که مشخص بوده این است که مدارس دولتی قاعده‌مند‌تر از مدارس غیردولتی هستند چون مدارس دولتی نمی‌توانند هر کاری دل‌شان بخواهد انجام دهند.

بــــرش

مهاجرت آموزشی به فضای مجازی

سابقاً از فضای سمعی و بصری رسانه برای عمق‌بخشی به ویدیوهای آموزشی استفاده می‌کردیم، از این رو میزان یادگیری دانش‌آموزان عمیق‌تر می‌شد اما مدت زیادی بود که به خاطر نبود امکانات سمعی و بصری از این شیوه دور ماندیم، تا اینکه کرونا شیوع پیدا کرد و از فضای کلاس به فضای مجازی مهاجرت بزرگی را شاهد بودیم. در نتیجه اینجا هم با حجم زیادی از محتوای آموزشی مواجه بودیم و واقعاً معلمان زحمت زیادی برای تولید محتوا کشیدند. اما در دوران پساکرونا فضای آموزش مجازی به نوعی تغییر کرد و محتوای آموزشی کم‌کم به انحراف کشیده شد.