ادراک واقع‌بینانه اروپا پیش‌شرط تسهیل رابطه با ایران
عابد اکبری
کارشناس مسائل اروپا
روابط ایران و اروپا در دولت سیزدهم مسیر پیچیده‌ای را به خود دید. بعد از سال نخست دولت که روابط دوجانبه شکل کج‌دار و مریزی داشت، در سال۲۰۲۲ تنش گسترده میان تهران و پایتخت‌های اروپایی را شاهد بودیم. در ادامه و در سال سوم دولت سیزدهم، مذاکرات احیای برجام و جنگ اوکراین دو متغیری بود که روابط دو طرف را در دو سر طیف سالی عادی و با احیای احتمالی توافق تا افزایش تنش و دگرگونی و ابهام بیشتر در روابط مواجه کرد.
طی سه سال گذشته کماکان روابط ایران و اروپا متأثر از سیاست‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است؛ هرچند امروز بسیاری از سیاستمداران اروپایی بر این امر واقفند که «امریکا دیگر الگویی برای اروپا به شمار نمی‌رود و اروپایی‌ها بعد از گذراندن دوره پساترامپ با یک رئیس جمهور دموکرات، به این نتیجه رسیده‌اند که اول امریکا یا تنها امریکا، صرفاً شعار یک حزب سیاسی در امریکا نبوده بلکه در حقیقت رویکرد سیاست خارجی امریکا به شمار می‌رود.»
رصد اظهارات مقامات اروپایی طی هفته‌های اخیر و در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری امریکا، نشانگر نگاه نگران اروپا به تحولات آتی نظام بین‌الملل است در شرایطی که خود را تنهاتر از هر زمانی برای حل مشکلات و چالش‌های خود بویژه چالش بزرگ با روسیه می‌بیند. اعتماد اروپا به امریکا طی سال‌های اخیر تا حد زیادی لطمه جدی دیده است. اروپا به‌طور جدی درصدد حفظ انسجام درونی و یافتن استقلال راهبردی است و همان‌طور که «پیتر فری» سردبیر شبکه دوم آلمان عنوان داشت، اروپا می‌داند که همکاری با امریکا نیز «هزینه‌های خاص خودش را برای اروپا خواهد داشت» و «فری» به رهبران اروپایی توصیه می‌کند که «خودشان را درخصوص رابطه با امریکا به خوش خیالی نزنند» چراکه پیروزی ترامپ یا هریس تفاوت چندانی در رویکردهای کلی امریکا در قبال نگرانی بزرگ این روزهای اروپایی‌ها بویژه در قبال جنگ اوکراین نخواهد داشت.
در چنین فضایی، پزشکیان از آغاز شروع به کار دولت خود از گفت‌وگوهای سازنده با اروپا حمایت کرده و با تشریح خطوط اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تأکید نموده که عدم ورود به مسیر پرتنش فعلی نیازمند ارزیابی دوباره طرفین از مزایای همکاری و همزمان مضرات افزایش سطح تنش است که این تغییر نگاه بتواند ادراک واقع‌بینانه‌ای را به پایتخت‌های اروپایی برای بازگشت به ریل سابق روابط بدهد.
باتوجه به نگاه اغلب کشورهای اروپایی به دولت جدید ایران و چشم‌انداز سیاست خارجی دولت چهاردهم پیش‌بینی می‌شود که مجموعه اتحادیه اروپا درصدد بهبود و ارتقای مناسبات خود با ایران برآید. البته لازمه بهبود روابط دو طرف آن است که کشورهای اروپایی در مواضع اعمالی خود نسبت به ایران نیز تغییرات مقتضی را که ضامن احترام به حقوق و منافع ایران در همه حوزه‌ها باشد لحاظ کنند. هرگونه اقدام اروپا در تکرار سیاست‌های مخرب قبلی از جمله همراهی با سیاست‌های ضد ایرانی امریکا و اسرائیل مانع عمده‌ای برای بهبود روابط دوجانبه خواهد بود. در صورت عدم تکرار اشتباهات گذشته از سوی کشورهای اروپایی، روابط با این کشورها می‌تواند برای ایران نیز ثمرات و آثار مثبتی به همراه داشته باشد.
به طور کلی اتحادیه اروپا تحت تأثیر انگیزه‌های مختلف نظیر توسعه روابط اقتصادی و انرژی و سرمایه‌گذاری در ایران، توسعه نفوذ در منطقه و اثرگذاری بر روند صلح خاورمیانه با استفاده از نفوذ و جایگاه جمهوری اسلامی ایران، جلوگیری از اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی و همزمان با آن ایفای نقش یک قدرت بین‌المللی اثرگذار بویژه در پرونده هسته‌ای ایران و روند صلح در خاورمیانه تلاش می‌کند تا روابط سیاسی خود را با تهران گسترش دهد و در این بین ضروری است تا دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در دولت چهاردهم نیز ضمن اتخاذ رویکردهای جدید و استفاده از ظرفیت‌های بالقوه مانند انتخاب سفرای توانمند برای این حوزه، از ظرفیت اروپا برای تقویت و اثربخشی بیشتر سیاست خارجی خود بهره‌برداری کند.
