در آستانه انتخابات پارلمانی پاکستان به چالش های این همسایه شرقی پرداخته شد
بیم و امیدهای سرزمین پاک
امیر فرشباف
خبرنگار
انتخابات پارلمانی پاکستان فردا پنجشنبه 8 فوریه (19 بهمن) درحالی برگزار می‌شود که از یک سو، نتیجه این انتخابات، نقش مهمی در تعیین رفتار داخلی و معادلات منطقه‌ای پاکستان و همسایگانش دارد و از سوی دیگر، نمایندگان و دولت آتی این کشور، چالش‌های متنوعی را به ارث خواهند برد. این چالش‌ها در حقیقت، یک کل در هم تنیده را تشکیل می‌دهند که در ادامه به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ ساختار سیاسی پاکستان، بافت اجتماعی آن، موقعیت ژئوپلیتیکی و وضعیت اقتصادی پنجمین کشور پرجمعیت جهان مواردی هستند که چالش‌های چهارگانه زیر، مستقیماً با آنها درگیر هستند.
چالش‌های امنیتی
امنیت ملی بنیادی‌ترین رکن حکمرانی در داخل یک کشور است که به طور مستقیم بر مناسبات برون مرزی مانند سرمایه‌گذاری خارجی تأثیر می‌گذارد. در پاکستان، علیرغم وجود دستگاه اطلاعاتی قدرتمند، رویدادهای ضدامنیتی مانند بمب‌گذاری و ترور چهره‌های مذهبی و سیاسی، خصوصاً طی 4 دهه گذشته، تقریباً می‌توان گفت رسمیت یافته و گروه‌های تروریستی متعددی در طول این سال‌ها امنیت پاکستان را با چالش مواجه کرده‌اند.
در طول روزهای اخیر چندین عملیات تروریستی با انگیزه‌ها و اهداف متعدد در پاکستان رخ داده که به برخی از آنها اشاره می‌شود. در هفته ابتدایی ژانویه سال میلادی جاری، مولانا مسعود الرحمن، معاون مرکزی دبیرکل شورای علمای اهل‌سنت پاکستان، بر اثر تیراندازی موتورسواران ناشناس در اسلام‌آباد ترور شد. چند روز پیش از این نیز فضل الرحمن، رئیس مجمع روحانیون اسلامی از یک سوءقصد جان سالم به در برد.
انفجار در اجتماع طرفداران احزاب سیاسی نیز شکل دیگری از حملات تروریستی است؛ به عنوان نمونه در پایان ژانویه امسال، گروه داعش مسئولیت انفجار در تجمع هواداران حزب انصاف را پذیرفت؛ انفجاری که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر شد. در تازه‌ترین حادثه مسلحانه سیاسی نیز سید ذوالفقار شاه، نامزد انتخاباتی «حزب مردم» در حین برگزاری اجتماع هواداران خود در شهر میرپور خاص واقع در جنوب این کشور هدف حمله مهاجمان ناشناس قرار گرفت و بشدت زخمی شد.
نیروهای ارتش پاکستان نیز دیگر قربانیان حملات تروریستی هستند. در دو ماه اخیر چند عملیات انتحاری علیه نظامیان این کشور صورت گرفته است؛ در یک فقره در سپتامبر سال گذشته، 25 نفر از پرسنل ارتش پاکستان در ایالت پشتون نشین «خیبر پختونخواه» بر اثر برخورد یک خودروی انتحاری کشته و شمار زیادی مجروح شدند. پاسگاه امنیتی دیره اسماعیل خان در ایالت خیبر پختونخواه بارها توسط گروه‌های تروریستی مجهز به سلاح‌های مدرن امریکایی هدف حملات تروریستی قرار گرفته است و در تازه‌ترین مورد، 16 نیروی انتظامی پاکستانی کشته و زخمی شدند.
به طور کلی دو نوع گروه تروریستی در پاکستان فعال هستند که برخی مانند ارتش آزاد بلوچستان گرایش ملی گرایانه و برخی دیگر مانند سپاه صحابه و لشکر طیبه گرایش‌های تند مذهبی دارند ولی در هر صورت در وابستگی به سرویس‌های اطلاعاتی و استخباراتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مشترکند.
چالش‌های ژئوپلیتیکی
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی پاکستان به علاوه محیط امنیتی پیرامون آن طوری است که ناگزیر با همسایگان خود دچار چالش‌های سیاسی مانند مشکلات مرزی و امنیتی می‌شود. به عنوان نمونه تعیین مرز «دیورند» میان افغانستان و پاکستان که در دوران استعمار انگلیس (1893 میلادی) ترسیم شد، منشأ یکی از اختلافات مرزی است و وجود قوم پشتون در دو طرف این مرز تصنعی برای دو کشور چالش‌هایی را به وجود آورده است.
اما اصلی‌ترین معضل ژئوپلیتیکی پاکستان که چشم‌اندازی برای حل آن حتی روی کاغذ هم متصور نیست، منازعه با هند است؛ چهار جنگ بزرگ و چندین درگیری کوچک از زمان استقلال میان این دو همسایه هسته‌ای رخ داده که در نهایت، منجر به تحقق نوعی جنگ سرد میان هند و پاکستان شده است.
چالش‌های اقتصادی
اقتصاد پاکستان همواره در معرض نوسان بوده و عوامل متنوعی در بروز این نوسان دخیل بوده‌اند؛ به طوری که اقتصاد این کشور در سال 2005 رشد بیش از 8 درصدی را تجربه کرد؛ اما این روند ثابت نبوده و درحال حاضر این روند کاهش یافته است. بدهی‌های خارجی، کاهش ذخایر ارزی، فشار تورمی، مخاطرات امنیتی و چالش عدم سرمایه‌گذاری خارجی، در کنار ضرر 5 میلیارد دلاری سیل سال 2022 که آثار آن هنوز باقی مانده است، از اصلی‌ترین چالش‌های اقتصادی پاکستان هستند. شایان ذکر است که بازیگران خارجی، از عوامل تعیین کننده در اقتصاد پاکستان هستند و بدهی اسلام آباد به کشورهایی مانند امریکا، چین، امارات و عربستان در تنظیم رفتار داخلی و منطقه‌ای پاکستان مؤثر بوده است.
چالش‌های سیاسی
همان طور که اشاره شد، ساختار سیاسی فدرال پاکستان که مبتنی بر تنوع قومی است درکنار محیط امنیتی پیرامون آن، وضعیتی را رقم زده که در آن، بیش از آنکه احزاب تعیین کننده سرنوشت سیاسی این کشور باشند، ارتش و سازمان اطلاعاتی آن (ISI) نقش پررنگی در تحولات داخلی و مناسبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اسلام آباد با خارج دارند. به دلیل این ساختار سیاسی، ملاحظه می‌شود که احزاب و رهبران آن بسرعت در معرض اتهامات سنگین قضایی قرار می‌گیرند و به همان سرعت نیز تبرئه می‌شوند و به میادین باز می‌گردند. بازگشت نواز شریف به عرصه سیاسی که چندی پیش صلاحیتش به طور مادام العمر رد شده بود، یکی از نمونه‌های فضای لغزنده سیاست در پاکستان است.
چالش‌های چهارگانه مذکور را در مقام تحلیل می‌توان از هم جدا ملاحظه کرد؛ ولی در واقع، آنها یک مجموعه واحد پیش روی سیاستمداران سرزمین پاک است و نتیجه انتخابات پیش رو می‌تواند شرایط اقتصادی، امنیتی ، سیاسی و بین‌المللی این کشور را تا حدودی از این چالش‌ها دور کند.