بر اساس قانون، در حال حاضر دو تکلیف تأمین زمین نهضت ملی مسکن و تأمین زمین طرح جوانی جمعیت بر عهده دولت است. آخرین آمار نشان می‌دهد 55 هزار هکتار زمین برای نهضت ملی مسکن از ابتدای شروع طرح تا کنون آماده‌سازی و تخصیص داده شده است. در طرح جوانی جمعیت نیز حدود 7 هزار هکتار زمین تا کنون تأمین و به خانوار واگذار شده است.
بر اساس گزارش وزارت راه و شهرسازی آماده‌سازی هر قطعه زمین برای ساخت مسکن حدود 200 میلیون تومان هزینه دارد. در نهضت ملی مسکن تأمین زمین رایگان است اما در طرح جوانی جمعیت متقاضیان باید دو سال پس از دریافت زمین، هزینه آماده‌سازی آن را به‌صورت اقساطی بپردازند.
روز گذشته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی با اشاره به ساخت مسکن در کشور گفت: در خصوص طرح جوانی جمعیت از مجلس خواستیم بار جدیدی به دولت تحمیل نکند تا بتوانیم قانون طرح جوانی جمعیت را به خوبی انجام دهیم زیرا تهیه زمین و زیرساخت‌ها کار دشواری است.
وی ادامه داد: امروز در نهضت ملی مسکن شاهدیم مسکن در حال ساخت، از یک میلیون و ۹۶۵ هزار واحد عبور کرده است و امیدواریم بتوانیم مسائلی را که قانون برای ما تکلیف کرده است، به خوبی انجام دهیم.
در طرح جوانی جمعیت، شرایط واگذاری زمین به خانواده‌های دارای سه فرزند در قالب دو قانون طرح جوانی جمعیت ابلاغ شده است که یک قانون در رابطه با خانواده‌های دارای سه فرزند است که فرزند سوم آنها بعد از ابلاغ قانون به دنیا آمده باشد و یک قانون هم امسال مصوب شده که اگر خانواده‌ها دارای چهار فرزند زیر ۲۰ سال باشند، مشمول طرح جوانی جمعیت و دریافت زمین و یا مسکن می‌شوند. طبق این قانون قطعات زمینی که ارائه می‌شود در شهرهای کمتر از ۵۰۰ هزار نفر است و نرخ باروری آنها باید طبق قانون باشد که در این زمینه سازمان ملی زمین و مسکن شرایط عادلانه‌ای را فراهم کرده و معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه وشهرسازی طبق نامه‌ای که ابلاغ کرد، قیمت زمین را مشخص کرد. طبق بخش‌نامه ابلاغ شده ارزش اراضی در نظر گرفته‌شده برای خانواده‌های مشمول طرح جوانی جمعیت یک میلیارد و ۱۷۲ میلیون تومان است که در صورت بالا بودن ارزش زمین از قیمت تعیین شده به صورت مشاعی این اراضی به دو یا سه خانواده واگذار می‌شود. فقط هزینه‌های آماده‌سازی از جمله تحصیل‌، جدول‌سازی و آسفالت از متقاضیان دریافت می‌شود و افراد بعد از ۲ سال تنفس در مدت زمان هشت سال به صورت اقساطی این هزینه‌ها را می‌پردازند.
در همین رابطه، خسرو دانشجو، معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی، در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید کرد: در کشور زمین به اندازه کافی برای ساخت مسکن موجود است و برای تأمین زمین مشکلی نداریم. اما با توجه به قانون که ساخت و ساز در اراضی کشاورزی درجه یک و دو را ممنوع کرده است، در برخی استان‌ها که بیشتر اراضی آنها کشاورزی است، مشکل تأمین زمین داریم.تاکنون 60 درصد زمین نهضت ملی تأمین شده است.
به گفته دانشجو در برخی شهرهای استان مازندران، گیلان، گلستان، زنجان و قزوین به هیچ وجه امکان تأمین زمین نیست در حالی که طبق تکلیف قانونی نهضت ملی مسکن و طرح جوانی جمعیت، دولت ملزم به فراهم کردن زمین رایگان برای ساخت مسکن متقاضیان این دو طرح است.
برای تأمین زمین ساخت مسکن نهضت ملی و طرح جوانی جمعیت، به گفته دانشجو پیشنهاداتی از طرف دولت مطرح شده و در مجلس در حال بررسی است.
تاکنون فقط در یک‌درصد مساحت کشور ساخت‌وساز انجام شده است، حال آنکه 15 درصد وسعت کشور قابل سکونت است و با اختصاص 2 درصد از این میزان به ساخت مسکن، به راحتی می‌توان ساخت مسکن را اجرایی کرد. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۶۰۰ هزار هکتار زمین شهری در کشور موجود است. بر اساس قانون جهش تولید مسکن، دستگاه‌های دولتی ملزم شده‌اند زمین مازاد خود را برای ساخت مسکن اختصاص دهند. یکی از مشکلات تأمین زمین همین‌جاست. با اینکه اراضی زیادی به‌صورت بلااستفاده در دست دستگاه‌ها و نهادهای دولتی است اما آنها بدون توجه به قانون از واگذاری زمین برای طرح‌های مسکن‌سازی خودداری می‌کنند. در این خصوص، معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی با اشاره به قانون تغییر کاربری اراضی احتکار شده که اخیراً توسط این معاونت ابلاغ شده است، گفت: بر اساس این قانون افراد، دستگاه‌ها، مالکان دولتی و یا بخش خصوصی که از سال‌ها قبل زمینی را برای ساخت‌وساز دریافت کرده‌اند اما ساخت‌و‌سازی در این زمین انجام نداده‌اند، با تعیین وقتی محدود فرصت دارند زمین را بر اساس مجوزی که دارند، بسازند در غیر این‌صورت زمین تغییر کاربری داده شده و به بخش خدمات واگذار می‌شود.
به گفته دانشجو، از زمان ابلاغ این قانون، برخی دستگاه‌ها مانند دانشگاه‌آزاد اقدام به واگذاری زمین‌های در اختیار کرده‌اند.
در نشست الحاق اراضی که اخیراً با حضور چند تن از اساتید شهرسازی و هادی عباسی معاون وزیر راه و شهرسازی و علیرضا جعفری مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید در دانشگاه تهران برگزار شد، برخی از اساتید با استناد به آمار و مطالعات انجام شده در این زمینه تقلیل توسعه شهری به توسعه منفصل و ساخت شهرهای جدید و شهرک‌های اقماری را برای همه شهرها مناسب ندانستند چرا که به گفته این اساتید «شواهد نشان می‌دهد زمین مورد نیاز برای توسعه شهرهای موجود، وجود دارد». دولت این راهکار را در دستور کار قرار داده است.
در حال حاضر سیاست بستن محدوده شهرها و تعیین خط حریم شهری، علاوه بر کلان‌شهرها، در بسیاری از شهرهای کشور نیز مشکلاتی را به وجود آورده و موجب شده نهضت ملی مسکن نیز با سد این سیاست برخورد کند و سرعت آن کند شود؛ موضوعی که وزیر راه و شهرسازی اخیراً به آن واکنش نشان داد و عنوان کرد: توسعه محدوده‌های شهری که بعضاً یک کمربند بسیار نامناسب دور شهرها کشیده بود، منجر به اتفاقات منفی از جمله گرانی زمین و مسکن در سال‌های اخیر شده بود.

برش

الزام دولت برای تأمین زمین نهضت ملی مسکن
طبق مطالعات انجام شده دهک‌های ۱ تا ۴ توان خرید زمین یا مسکن در شهرک‌ها یا شهرهای جدید حتی در طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن را ندارند و از این رو دولت مکلف به تأمین زمین و مسکن برای این افراد با حداقل هزینه‌هاست. فعالان حوزه مسکن معتقدند اگر اقشار کم‌درآمد در طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن برای خانه‌دار شدن هدف این قانون قرار گرفته‌اند، دولت باید زمین‌های در اختیار را برای ساخت واحد مسکونی در اختیار طرح قرار دهد. توسعه شهرها و اتصال زمین به محدوده شهری راهکار دیگری است که دولت به دنبال آن است. این راهکار افزودن دو دهم‌درصد به محدوده شهرها برای ساخت مسکن را در نظر دارد اما با توجه به اینکه در برخی کلانشهرها مانند تهران، الحاق به محدوده شهری امکان‌پذیر نسیت، ساخت شهرک یا توسعه شهرهای جدید اطراف این شهرها برای تأمین واحد مسکونی طرح‌های حمایتی مورد نظر است.