معاون وزیر صمت در گفت‌و‌گو با «ایران» خبر داد
پایان رشد منفی ارزش افزوده معادن
مرجان اسلامی‌فر
خبرنگار
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، بیش از 8سال (در دولت روحانی) افول را تجربه کرد و در این میان حوادث تلخ و ناگوار معدنی پرشماری هم رخ داد. دولت گذشته برای فعالسازی معادن راکد، ایمن‌سازی معادن، نوسازی ماشین‌آلات معدنی و ورود تکنولوژی‌های روز به معادن کشور هیچ اقدام مثبتی انجام نداد و در نهایت هم شاهد این بودیم که ارزش افزوده بخش معدن (از زمستان ۱۳۹۹ تا بهار ۱۴۰۱) با رشد منفی روبه‌رو شود. اما از ابتدای دولت سیزدهم اتفاق‌های مهمی در حوزه معدن و صنایع معدنی کشور دنبال شد که مهمترین آن حرکت فعالسازی و احیای معادن راکد است. ایمن‌سازی معادن، نوسازی ماشین‌آلات مستهلک و قدیمی و همچنین دعوت از مجموعه‌های دانش بنیان و استارتاپ، از دیگر اقداماتی است که طی دو سال اخیر عملیاتی شده است. در این خصوص با محمدرضا موثقی‌نیا، رئیس هیأت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
مقام معظم رهبری از عملکرد صنعتی و معدنی دولت سیزدهم ابراز رضایت کردند، بدین جهت طی دو سال فعالیت دولت رئیسی چه موضوعاتی دنبال شد که اکنون در حوزه‌های مختلف به خصوص بهره‌برداری از معادن و اکتشاف به جایگاه بهتری رسیدیم؟
طی دو سال اخیر تلاش‌های زیادی برای افزایش تولید در بخش معدن و صنایع معدنی صورت پذیرفته است. به عنوان مثال در سال 1400 شاهد افزایش تولید در شمش آلومینیوم، کنسانتره سنگ آهن، گندله، کنسانتره مس و کاتد مس نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن بوده ایم. در سال 1401 نیز رشد تولید در شمش آلومینیوم، آهن اسفنجی، شمش فولاد، محصولات فولادی و کاتد مس ثبت شده است. در بخش اکتشاف نیز ایمیدرو دارای استراتژی‌های ویژه در راستای توسعه فعالیت‌های اکتشافی بوده و به این امر بودجه مشخصی تخصیص داده شده به گونه‌ای که عملکرد هزینه کرد اکتشاف در سال 1401، 1225 میلیارد تومان بوده است. همچنین در دو سال اخیر، بالغ بر 24 پروژه توسعه‌ای و زیرساختی حوزه معدن و صنایع معدنی با رقم سرمایه‌گذاری 729 میلیون دلار به بهره‌برداری رسیده است.
یکی از اقدام‌هایی که در دولت رئیسی صورت گرفت، حرکت به سمت فعالسازی معادنی است که فعالیتی نداشتند، در این خصوص چه اقداماتی صورت گرفت و چه مواردی در دستور کار است؟
یکی از اقدامات ایمیدرو، احیا و فعالسازی معادن کوچک بوده که طی سال‌های اخیر به این مهم به طور ویژه پرداخته شده است.
در سال 1400 حدود 7100 معدن شناسایی و اولویتبندی شد و اقدام کلینیکی روی 460 معدن صورت گرفت و 453 معدن نیز احیا و فعالسازی شد. در سال 1401 نیز 46 بسته پیشنهادی سرمایه گذاری، نهایی شد و برای 290 معدن اقدامات احیا و توسعه صورت گرفت.
یکی از اقدامات توسعه‌ای ایمیدرو، فعالیت در حوزه فراسرزمینی است. در این خصوص چه کارهایی صورت گرفته است؟
بله. با توجه به بهبود تعاملات خارجی ایران در دولت سیزدهم و مذاکرات گسترده
رئیس جمهور با کشورهای مختلف قرار شده است، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران با جدیت فعالیت در حوزه فراسرزمینی را دنبال کند. بر این اساس مطالعه و بررسی امکان سرمایه‌گذاری و تأمین مواد معدنی مورد نیاز صنایع معدنی کشور از سایر کشورها بویژه همسایگان را در دستور کار خود قرارداده تا بتواند استراتژی‌ها و راهکارهای مناسب در این حوزه را شناسایی و انتخاب کند.
در دولت‌های گذشته از طرح‌های نوآورانه و فناورانه بخش معدن و مجموعه‌های دانش بنیان حمایتی نمی‌شد اما ایمیدرو در دولت سیزدهم به این موارد توجه کرده است. در این حوزه چه برنامه‌ای دارید؟
ایمیدرو به منظور حمایت از طرح‌های نوآورانه و فناورانه، طرحی تحت عنوان «زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن» با هدف فراهم کردن شرایط مناسب برای بخش خصوصی در راستای توسعه نوآوری و فناوری بخش معدن و صنایع معدنی و ارائه خدمات و تسهیلگری به شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها ایجاد کرده است. از مهمترین دستاوردهای آن می‌توان به شناسایی 370 شرکت دانش بنیان مرتبط با زنجیره بخش معدن و صنایع معدنی و برقراری ارتباط با 62 شرکت مربوطه و شناسایی چالش‌ها و مشکلات آنها اشاره کرد.همچنین برگزاری 5 «رویداد دایان» با موضوعات فولاد، ماشین آلات، ایمنی، بهداشت و محیط زیست، فرآوری و هوشمند‌سازی با حضور شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌ها و صندوق‌های
سرمایه پذیر، نمایندگان انجمن‌های بخش خصوصی و... از جمله دستاوردها است.
همچنین انعقاد 18 تفاهمنامه همکاری با بازیگران اصلی زیست‌بوم، برگزاری 4 تور فناورانه و برگزاری رویداد همرسانی ایده‌های برگزیده اینوماین 3 و ارائه فضا کار اشتراکی و خدمات مشاوره و آموزش برای استقرار 4 شرکت دانش بنیان و 3 گروه استارتاپ از دیگر خدمات طرح زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن است.
اکتشاف پهنه‌های معدنی چه شرایطی دارد و چگونه دنبال می‌شود؟
در حال حاضر 198 پروانه اکتشاف و 494 ثبت محدوده انجام شده است که برخی از آنها منجر به گواهی کشف خواهند شد، طبق بند (ت) ماده 35 قانون رفع موانع تولید و ارتقای نظام مالی کشور می‌بایستی از طریق فراخوان عمومی (مزایده) استخراج و فروش معادن به بخش خصوصی یا تعاونی واگذار شود.
همچنین براساس توافق سه جانبه (وزارت صمت، ایمیدرو و سازمان زمین شناسی) طرح تحول معدن و اکتشافات ذخایر معدنی شامل برداشت ژئوفیزیک هوابرد و تهیه سه لایه زمین شناسی، زمین شناسی اقتصادی و ژئوشیمی در مقیاس یک پنجاه هزارم در مناطق اولویت دار اکتشافی کشور در حال اجرا است و تا سال 1406 در دستور کار قرار خواهد داشت. تاکنون در کشور، فقط حدود هفت درصد معادن اکتشاف شده است و در عین حال در بسیاری از حوزه‌های معدن و صنایع معدنی، به دلیل نوع نگاه در گذشته و وجود مسائل بین‌المللی و تحریم، از قافله دانش فناوری عقب ماندیم.شاید دلیل اصلی این عقب ماندگی، این بوده که نتوانسته‌ایم فناوری‌ها را در حوزه معدن و صنایع معدنی به روز کنیم. در این حوزه، دانشگاه می‌تواند ورود کند. همکاری دانشگاه و صنعت از ابتدای انقلاب آغاز شده، اما هیچ گاه به نقطه مطلوب نرسیده است، در حالی که برای توسعه بخش معدن و صنایع معدنی، باید به دنبال اثربخشی همکاری صنعت و دانشگاه باشیم. بر این اساس در ایمیدرو به دنبال تحقق چنین امری هستیم.
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران واردات ماشین‌آلات معدنی را چگونه دنبال می‌کند و آیا با مجموعه‌های داخلی چون هپکو همکاری می‌کنید؟
بر اساس سیاست‌گذاری معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت، محدوده ماشین‌آلات معدنی ساخت داخل و بدون توانایی ساخت داخل، ابلاغ شد. در محدوده ماشین‌آلات بدون ساخت داخل، واردات تا 5 سال ساخت بدون محدودیت است و برای ماشین‌آلات 5 تا 10 سال ساخت، بر اساس گروه مواد معدنی و همچنین میزان عملیات معدنکاری، تعداد مجوز واردات تعیین و ابلاغ شده است. در محدوده ساخت داخل، امکان واردات ماشین‌آلات تا 5 سال ساخت به تعداد ماشین‌آلات رده معدنی خریداری شده از سازندگان داخلی صرفاً برای بکارگیری در واحد تولیدی مربوطه وجود دارد. در راستای حمایت از تولید ساخت داخل، ارائه تسهیلات از طریق صندوق بیمه در دستور کار قرارگرفته است. برگزاری فراخوان جهت تأمین ماشین‌آلات از شرکت هپکو در آبان ماه 1401 توسط صندوق بیمه صورت پذیرفت و تا کنون سه دوره تمدید شده است. پس از بررسی و پالایش درخواست‌ها، از منظرداشتن شرایط و مدارک شرکت در فراخوان، تا پایان مردادماه سال‌جاری، 78 پرونده وارد مرحله ثبت نام شده که 63 پرونده به بانک معرفی شده است. این موارد شامل 168 دستگاه به ارزش 16.471 میلیارد ریال است که به بانک معرفی شدند.
با توجه به انفجار در معدن زغال سنگ طزره و مسبوق به سابقه بودن این حوادث چه اقداماتی برای ایمن‌سازی معادن انجام خواهد شد؟
ضمن عرض تسلیت به خانواده جانباختگان حادثه اخیر باید تأکید کنم که ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه‌ای علاوه بر ایجاد ساختارهای ایمنی در معادن تحت پوشش خود وظیفه مرتبط با توانمند‌سازی و توسعه را در سطح سایر معادن و صنایع معدنی کشور دارد. در سطح معادن تحت پوشش با اجرای برنامه ممیزی عملکرد بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) برنامه‌های ارتقای سطح HSE به صورت منظم و سالیانه پیگیری و اجرا می‌شود. در سطح کشور و در راستای اجرای برنامه‌های ایمیدرو و در جهت پیشگیری از بروز حوادث اینچنینی و همچنین به منظور هم افزایی سیاست‌گذاری در ارتقای ایمنی معادن کشور، تفاهمنامه سه جانبه‌ای بین سازمان ایمیدرو با وزارت صمت و وزارت کار منعقد شده است که بر اساس این تفاهمنامه مقرر شده کارگروه سیاست‌گذاری فی مابین مدیریت‌های مختلف این سه بخش ایجاد و برنامه‌های ارتقای ایمنی معادن در این کارگروه بررسی، تدوین و اجرا شود که با فعال شدن کارگروه مربوطه اتفاقات مثبتی در این خصوص در سطح معادن کشور رخ خواهد داد.
در خصوص معادن زغال‌سنگ و بر اساس برنامه وزارت صمت، ایمیدرو به عنوان مجری طرح ساخت و تجهیز پایگاههای امداد و نجات معادن زغال‌سنگ در حال ساخت و تجهیز 6 پایگاه در سطح مناطق زغال‌سنگی کشور است که طی سال‌جاری پایگاه امداد و نجات منطقه طبس به عنوان بزرگترین تولید کننده زغال‌سنگ کشور به بهره‌برداری خواهد رسید.
وزارت صمت برای بررسی معادن پر خطر برنامه ارزیابی ایمنی معادن را در دست اجرا دارد که اجرای این برنامه به سازمان ایمیدرو واگذار شده است. برنامه‌ریزی شده است با همکاری وزارت صمت و سازمان نظام مهندسی در قالب برنامه نظارتی ایمیدرو و با اعمال تغییرات مناسب مورد توافق، برنامه نظارتی و شناسایی ایمنی معادن کشور ایجاد شود تا سطح نظارت بهبود پیدا کند.
در رابطه با ارتقای ایمنی معادن به خصوص معادن زغال‌سنگ پیشنهادهای مشخصی از جمله ایجاد مرکز ایمنی معادن کشور، تبدیل پایگاههای امداد و نجات به مراکز ایمنی و خدمات ایمنی مناطق زغال‌سنگی کشور و...در مرحله پیشنهاد و آماده‌سازی است که پس از تصویب به بخش‌های ذی ربط ارسال خواهد شد. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران امیدوار است با توجه به اهمیت ایمنی در حوزه معادن کشور و توجه دولت و رئیس جمهور به این مسأله با اجرای برنامه‌های عنوان شده، شاهد افزایش سطح عملکرد ایمنی در سطح معادن کشور باشیم و دیگر شاهد بروز حوادث تلخ نباشیم.
بــــرش
افق ایمیدرو در سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذاران در معادن چیست؟
تداوم سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی از اهداف ایمیدرو است. مطابق پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها این سازمان و واحدهای زیرمجموعه از سال 1402 تا 1408 بالغ بر 27641 میلیون دلار پروژه به بهره‌برداری خواهد رسید.همچنین ایمیدرو موفق به جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی به ارزش بیش از 9.5 میلیارد دلار با اشتغالزایی بیش از 23 هزار نفر شده که تاکنون حدود 3.9 میلیارد دلار از طرح‌ها تکمیل شده‌اند.
بــــرش
ساماندهی معادن کشور در دولت سیزدهم
با استقرار دولت سیزدهم شاهد آغاز اقدامات اساسی در بخش معدن هستیم که از جمله آنها به مزایده گذاشتن پنج هزار و ۴۳۷ پروانه اکتشاف، مجوز برداشت و معدن و شفاف‌سـازی، حذف امضاهای طلایی و سـاماندهی نظـام حقـوق دولتـی معـادن قابل اشاره است. ارزش افزوده بخش معدن از زمستان ۱۳۹۹ تا بهار ۱۴۰۱ با رشد منفی مواجه بوده که در اثر فعالیت دولت مردمی و اهتمام به احیا و فعالسازی ظرفیت‌های معدنی کشور، در تابستان ۱۴۰۱ و پس از ۶ فصل، رشد ارزش افزوده بخش معدن به هفت‌دهم درصد و در پاییز ۱۴۰۱ با افزایش قابل توجه به ۲.۶ درصد رسید.
در سال ۱۳۹۹ حقوق دولتی وصول شده معادن ۶.۶ هزار میلیارد تومان بوده که این رقم در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به ترتیب به ۱۹.۲ و حدود ۳۸ هزار میلیارد تومان افزایش داشته است. بنابراین، وصول حقوق دولتی معادن در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۹۰ درصد و در سال ۱۴۰۱، افزون بر ۹۶ درصد رشد داشته است. همچنین تولید انواع ماشین‌آلات معدنی و راه‌سازی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ (در سال ۱۴۰۰ تعداد یک‌هزار و ۷۳۸ دستگاه انواع ماشین‌آلات معدنی و راه‌سازی در کشور تولید شده که در سال ۱۴۰۱ به سه‌هزار و ۵۰۰ دستگاه افزایش یافته است) رشد حدود ۱۰۱ درصدی داشته است.
