تلاش‌های دیپلماتیک برای حل بحران ادامه دارد
ابرهای تیره ابهام بر سر قفقاز
فائزه سادات یوسفی
خبرنگار
همچنان که کشمکش‌ها در سطوح میدانی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان ادامه دارد، تحرکات دیپلماتیک مقامات دو طرف، نشان می‌دهد هر دو در تلاش برای بازکردن گره‌های مورد مناقشه هستند. با این حال اخبار ضد و نقیض درباره وضعیت بحران جدید، بر ابهام‌های حاکم بر قفقاز افزوده است.
بزرگترین سایه ابهامی که از آخرین ساعات شنبه بر قفقاز سایه افکند، درباره گذرگاه لاچین و بازگشایی آن بود. در حالی که از شامگاه شنبه برخی منابع از توافق بازگشایی کریدور لاچین خبر می‌دادند، ظهر دیروز (یکشنبه)، حکمت حاجی اف مشاور سیاست خارجی «الهام علی‌اف» آن را تکذیب کرد و عدم موافقت مقامات ارمنی قره‌باغ را عامل آن معرفی کرد. او در شبکه اجتماعی «ایکس» اعلام کرد که باکو از اول شهریور ماه رضایت خود را به عنوان حسن نیت برای بازگشایی همزمان جاده آغدام - خانکندی و لاچین - خانکندی اعلام کرده اما آنچه که او آن را «رژیم غیرقانونی» خواند، مانع پذیرش توافق شده است. او در ادامه بیان داشت: «محموله مواد غذایی روسیه توسط صلیب سرخ این کشور با هماهنگی هلال احمر جمهوری آذربایجان از جاده آغدام - عسکران به سمت خانکندی خواهد رفت و باکو همچنان بر کنترل مرز و گمرک در این کریدور نظارت دارد.» این در حالی است که روز شنبه خبرگزاری دولتی ارمنستان از موافقت ارمنی‌های قره باغ در مقابل خواسته‌های باکو با توجه به مشکلات انسانی برای رفع حصر کریدور لاچین خبر داده بود.
همچنین رویترز روز گذشته تأکید کرد که در همان زمان حاجی اف به این خبرگزاری گفته که مقامات قره باغ موافقت کرده‌اند در ازای بازگشایی راه به ارمنستان، محموله‌های کمکی از جمهوری آذربایجان وارد این خاک شود.به نظر می‌آید که در پستوی تکذیب این خبر از سوی جمهوری آذربایجان و موکول کردن آن به طرف ارمنی قره باغ نیاتی نهفته است. چنانچه محاصره گذرگاه لاچین و فاجعه انسانی، ابزاری برای فشار به ارمنستان بوده و لاجرم بازگشایی آن می‌تواند بدون در نظر گرفتن خواسته‌های باکو بسادگی امکان پذیر باشد.محاصره قره‌باغ توسط جمهوری آذربایجان از ۱۲ دسامبر سال ۲۰۲۲ میلادی آغاز شده؛ زمانی که فعالان حامی محیط زیست جمهوری آذربایجان کریدور لاچین را مسدود کردند. این محاصره در ۲۳ آوریل سال ۲۰۲۳ میلادی شدت گرفت؛ زمانی که جمهوری آذربایجان ایست‌بازرسی‌های نظامی در امتداد این کریدور قرار داد و تمامی تحرکات میان ارمنستان و قره‌باغ را تحت کنترل نیروهای مرزی جمهوری آذربایجان درآورد.
ارمنستان می‌گوید باکو این منطقه را محاصره کرده و اجازه ارسال کالا‌های اساسی را نمی‌دهد. در مقابل جمهوری آذربایجان می‌گوید ایروان قصد دارد از این مسیر برای فرستادن سلاح استفاده کند. در دو روز گذشته نیز پاشینیان با مقامات چند کشور چون ایران، آلمان، امریکا، فرانسه و گرجستان تماس تلفنی برقرار کرد تا با رایزنی راه‌های برون رفت از انسداد گذرگاه لاچین و پایان دادن به محاصره غیرقانونی این گذرگاه که تبعات اسفبار انسانی را برای مردم قره‌باغ به همراه داشته مورد بررسی قرار دهد. تنش‌ها بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در ماه‌های اخیر بر سر کریدور لاچین بشدت افزایش یافته است. این کریدور استراتژیک و حیاتی برای ایروان، تنها مسیری است که این کشور را به منطقه قره‌باغ متصل می‌کند.
انتخابات قره باغ
در حالی که سیر تحولات در این منطقه شتاب بیشتری به خود گرفته است، اقدام منطقه قره باغ برای برگزاری انتخابات با انتقاد جمهوری آذربایجان و برخی دیگر از کشورها همچون ترکیه، اتحادیه اروپا و اوکراین همراه شد. وزارت خارجه جمهوری آذربایجان طی بیانیه‌ای این انتخابات را بخشی از رفتار تحریک‌‌آمیز ارمنستان، غیرقانونی و نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان خواند و اعلام کرد که باکو پاسخ مناسب این اقدام را خواهد داد. علاوه بر آن، دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی از جامعه جهانی خواسته است که انتخابات در قلمروهای منطقه قره‌باغ جمهوری آذربایجان را به رسمیت نشناسند. این سازمان این انتخابات را نقض آشکار قوانین بین‌المللی از جمله قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه‌های OIC و اصول حاکمیت و تمامیت ارضی آذربایجان دانسته که می‌تواند ادامه مذاکرات صلح را به چالش بکشاند.رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در کنفرانس مطبوعاتی بین‌المللی در حاشیه نشست سران گروه ۲۰ در هند نیز با محکوم کردن این انتخابات گفت: «به احتمال زیاد فردا با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان ملاقات خواهم کرد. ما چاره‌ای نداریم جز اینکه منطقه قره‌باغ را به آرامش دعوت کنیم. این اقداماتی که اکنون در قره‌باغ انجام می‌شود گام درستی نیست. در واقع، این امر در اروپا روی می‌دهد و کشورهای دیگر این را نمی‌پذیرند.»هفته گذشته «آراییک هاراتونیان» رئیس جمهوری سابق قره باغ از سمت خود استعفا کرد و روز گذشته ۲۲ نفر از ۲۳ نماینده پارلمان محلی قره‌باغ طی یک رأی‌گیری، «ساموئل شهرامانیان» ۴۵ ساله را به عنوان جانشین او انتخاب کردند. هاراتونیان، وضعیت ناپایدار ژئوپلیتیکی و رویدادهای منطقه‌ای در آرتساخ (قره‌باغ) و فضای سیاسی و اجتماعی داخلی آرتساخ (قره‌باغ) را دلیل استعفا نام نهاد و از لزوم تغییر رویکردها در این منطقه خبر داد. قرار بود انتخابات ریاست جدید دولت جدایی‌طلب قره‌باغ در سال 2025 برگزار شود. اما برگزاری چنین انتخاباتی پس از جنگ دوم قره‌باغ ممکن است باکو را مجبور به انجام اقدامات شدید کند.
روز گذشته شهرامانیان اعلام کرد که قره‌باغ کوهستانی باید از طریق کریدور لاچین با ارمنستان ارتباط پیدا کند و روابط مستقیم داشته باشد. این دست اقدامات می‌تواند در اوج تنش‌های دو طرف، مؤلفه‌ای جدید را بر آن اضافه کند.در همین راستا، ناظران معتقدند که در زمان حاضر بین جدایی‌طلبان در مورد باز شدن یا نشدن جاده آغدام ـ خانکندی اختلاف‌نظر وجود دارد و بحران در حال وقوع است.
بیشتر جمعیت منطقه کوهستانی قره‌باغ که در سطح بین‌المللی جزو خاک جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود ارمنی هستند.