تصمیم‌گیری درباره بافت تاریخی شیراز در اختیار شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور قرار می‌گیرد
مصوبه‌ای به نفع تاریخ
زهرا کشوری
دبیرگروه زیست‌بوم
شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور در تازه‌ترین تصمیم خود، تفویض اختیار استان فارس درباره طرح 57 هکتاری آستان حرم مطهر شاهچراغ(ع) را باطل کرد و تصمیم‌گیری درباره بافت تاریخی شیراز را در ید اختیار شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران قرار داد. به موجب این مصوبه و با ابطال تفویض اختیار به استان، باید تصویب نهایی طرح در شورای‌عالی شهرسازی و معماری صورت گیرد. همچنین براساس قانون تا پیش از تصویب طرح شورای‌عالی، هیچ‌گونه اقدام اجرایی و تخریب در بافت تاریخی شیراز انجام نمی‌گیرد.
«فرزانه صادق مالواجرد» معاون شهرسازی و معماری و دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در نامه‌ای به نیکخواه نائینی، مدیرکل دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و «علی ابراهیمی» مدیر دفتر ترویج معماری طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش، می‌نویسد: «با توجه به مفاد مصوبات پیشین شورای‌عالی شهرسازی و معماری، شامل مصوبه مورخ 22/7/1394 (تصویب طرح تفصیلی بافت فرهنگی-تاریخی شیراز) و مصوبه مورخ 5/8/1399 (تعیین سیاست‌های طرح تفصیلی بافت پیرامون حرم حضرت شاهچراغ) و با توجه به اهمیت طرح مذکور، از باب حفاظت از مصادیق معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، حفاظت از هویت معنوی و مذهبی محدوده و بافت فرهنگی-تاریخی شهر شیراز، مقرر شد دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری پس از انجام بررسی‌های لازم (ضرورت تجدیدنظر در بند 15 مصوبه سفر استانی و لزوم تصویب نهایی طرح در شورای‌عالی و معماری) را طی مکاتبه‌ای به دفتر هیأت محترم دولت اعلام کند.»
تهدید از سوی دو طرح بزرگ
تخریب بافت تاریخی از دهه 70 و به نام توسعه حرم شاهچراغ(ع) شروع شد، اما به‌رغم تخریب 8 هکتار از یکی از مهم‌ترین بافت‌های تاریخی هیچ اتصالی بین دو حرم شاهچراغ و سید علاالدین به وجود نیاورد. آن چیزی که در واقعیت اتفاق افتاد، تجاری‌سازی بافت تاریخی بود. 80 هزار مترمربع بافت تاریخی و ارزشمند شیراز از بین رفت و به جای آن پارکینگ طبقاتی، مجتمع تجاری، شورای شهر، هتل و دفتر نمایندگان مجلس در ابتدای دهه 90 به بهره‌برداری رسید. این طرح در ابتدای 1400 و با تفویض اختیار به استان دوباره روی میز اجرای سازمان راه و شهرسازی، شهرداری و... رفت. این در حالی بود که قبل از مصوبه کمیسیون ماده 5 استان در ابتدای سال‌جاری که به دنبال اجرای طرح 57 هکتاری بود، مرحوم رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی در نامه‌ای در سال 1400 خواستار ابطال تفویض اختیار استان با هدف حفظ بافت تاریخی شهر شیراز شده بود؛ نامه‌ای که البته از دید رسانه‌ها پنهان ماند و صورت اجرایی به خود نگرفت. این نامه برای اولین بار در روزنامه ایران منتشر شد. قاسمی در نامه خود در تاریخ 22 مهرماه سال 1400 به «محمدهادی ایمانیه» استاندار فارس می‌نویسد: «با عنایت به سفر اخیر هیأت دولت به استان فارس و پیرو جلسه مورخ 17 مهر 1400 در شهر شیراز، در خصوص طرح تفصیلی محدوده پیرامون حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) و نظر به اهمیت طرح محدوده مذکور از بابت تأمین نیازهای توسعه آستان‌های مقدس در عین صیانت از حقوق مالکانه ساکنان و مجاوران و حفاظت از بافت تاریخی شیراز و با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در خصوص ضرورت خدمات‌رسانی به زائران و مجاوران (در حکم انتصاب تولیت آستان مقدس شاهچراغ) و پیشگیری از تبعات زیانبار مبتلابه سایر شهرهای زیارتی، خواهشمند است دستور فرمایید مطابق فرایند تعیین شده در مصوبه مورخ 22/4/1394 شورای‌عالی شهرسازی و معماری که به آن استانداری ارسال شده است، طرح تهیه‌شده به کارفرمایی سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی در اولین جلسه کمیسیون ماده 5 استان مطرح شده و نتیجه در اسرع وقت برای بررسی و تصویب در شورای‌عالی شهرسازی و معماری به معاونت شهرسازی و معماری وزارت متبوع ارسال شود.»
برخلاف این نامه، موافقان تخریب بافت تاریخی در ابتدای سال‌جاری مصوبه‌ای را در کمیسیون ماده 5 به تصویب رساندند که در صورت اجرایی شدن به تخریب بافت تاریخی شهر منجر می‌شد. در همین راستا شهرداری بافت تاریخی شیراز(منطقه 8) برای 33 پلاک تاریخی در مسیر امامزاده ابراهیم تا حرم مطهر شاهچراغ اخطاریه تخلیه صادر کرد و سازمان راه و شهرسازی نزدیک به 30 پلاک تاریخی بین آستانه تا شاهچراغ را به تملک خود درآورد. هرچند آمارها نشان می‌دهد، تملک تنها در همین مسیر که به مسیر پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی معروف است به این 30 پلاک محدود نمی‌شد و تا 100 پلاک تاریخی را درگیر می‌کرد. البته وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همواره در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده است که این خط پیشنهادی را تأیید نمی‌کند. علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور نیز در گفت‌وگو با «ایران» یادآور شده است که تصمیم‌گیری درباره تاریخی بودن پلاک‌های موجود در بافت تاریخی در حیطه اختیارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. این اظهار نظر به دنبال اعتراض رسانه‌ها به بندی در مصوبه کمیسیون ماده 5 اعلام شد که در آن بند تصمیم‌گیری درباره واجد ارزش بودن بناها به عهده استانداری، راه و شهرسازی، شورای شهر، شهرداری و در نهایت میراث فرهنگی استان گذاشته شده بود. برنامه استانی تصمیم‌گیران استان فارس تنها به این خط پرماجرا محدود نمی‌شود. آنها قصد دارند با ایجاد یک میدان پیاده‌راه مسیر 8 امامزاده در بافت تاریخی شیراز را هم به متصل کنند. این اتصال به تخریب بافت تاریخی و متراکم شیراز منجر می‌شود.
تخریب به بهانه ترافیک
بافت تاریخی شیراز، فقط دلنگران طرح 57 هکتاری توسعه‌ای حرم مطهر شاهچراغ نیست. شهرداری شیراز بدون مصوبه کمیسیون ماده 5 و بدون اجازه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تصمیم گرفته با هدف حل معضل ترافیک، زیرگذر حضرتی را احداث کند. با طول حدود 1600 متر از خیابان دستغیب آغاز می‌شود، از خیابان 9 دی عبور می‌کند و وارد خیابان حضرتی شده و تا میدان شاهزاده قاسم امتداد پیدا می‌کند. این زیر گذر به صورت دو طبقه در نظر گرفته شده است تا دسترسی به پارکینگ زیرزمینی مجتمع تجاری اداری بین‌الحرمین را تأمین کند. کارشناسان اعتقاد دارند زیر گذر شهرداری، گره ترافیک منطقه را باز نمی‌کند اما در کنار طرح 57 هکتاری آستان حرم شاهچراغ(ع)، بافت تاریخی شیراز را از بین می‌برد. حال باید امیدوار بود که بافت تاریخی با مصوبه جدید شورای‌عالی معماری و شهرسازی، تعطیلات نوروز را بدون نگرانی پشت سر بگذارد. چون این نگرانی وجود دارد که برخی از موافقان تخریب بافت تاریخی از تعطیلات نوروز استفاده کنند و مسئولان را مقابل کار انجام شده، قرار دهند.