گزارش«ایران» از اولین نشست خبــــری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت وفاق
ما آمر و مرشد نیستیم
سرنوشت گزارش چهارگانه به مجلس
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ابتدای این نشست به ارائه گزارش از برنامه چهارگانهای که به مجلس داده بود پرداخت و گفت: پیش از هر چیز میخواهم درباره مسیری که طی برنامههای چهارگانهای که به مجلس دادیم گزارش دهم. اولین برنامه مردمیسازی حوزه فرهنگ است، در این حوزه بخشی مبتنی بر چشماندازی است که از قبل داشتیم؛ بحث اصلاح بنیادی مجوزها، به نظر من مسیر فرهنگ و هنر باید مسیر سهلی باشد و اگر به بخشهایی نیاز نیست حذف آن در فرآیند اصلاح قانونی قرار بگیرد. امیدواریم تا پایان سال شرایط ما در بحث مجوز بهتر و روانتر باشد.
وی از راهاندازی کمیته شفافسازی در این دوره خبر داد و گفت: ۲۰۰ سند را در این مدت بارگذاری کردیم. اگر ما بتوانیم پشت دیوار شیشهای قرار بگیریم خودمان ایمنتر هستیم. نکته بعدی مدیریت مؤسسات جمعی است؛ طرحی که مراحلش در حال جمعآوری است تا مؤسسات بتوانند برای احیای حقوق اصحاب فرهنگ و هنر واسط شوند. عدالت قومی، مذهبی، جنسیتی و جغرافیایی در حوزه فرهنگ بسیار مهم است.
وی حضور رئیسجمهوری را در جلسه ادیان ناشی از همین نگاههای نمادین دانست و تصریح کرد: نگاه عدالتگرایانه قومیتی، دینی، مذهبی، جنسیتی و جغرافیایی حتماً در نظر گرفته خواهد شد. نکته دیگر بحث دبیرخانه سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات است، معتقدیم این سامانه برای حوزه مردمیسازی و عدالت فرهنگی بسیار مهم است و هر فردی باید بتواند به اطلاعات غیرمحرمانه دسترسی پیدا کند. برنامه دوم اقتصاد و صادرات فرهنگی است که ۳۵۰۸ میلیارد ریال به این بخش تخصیص داده شد و کمککننده فرهنگ است.
وزیر فرهنگ در ادامه ارائه گزارش به برنامه چهارگانه شبکه شهرهای خلاق هنر اشاره کرد و گفت: زیرساختهای این طرح کاملاً آماده است که در سامانه پلتزار سرویس حمایت از کسبوکارهای فرهنگی راهاندازی شده است. گذرهای فرهنگ و هنر بحثی دیگر است، باید منطقههای شهری فرهنگی و هنری شکل بگیرد و نوعی هویتبخشی فرهنگی و اقتصادی انجام شود. در بحث فناوریهای نوین که برنامه سوم وزارت فرهنگ دولت چهاردهم است، ۲۱ طرح پیشنهادی برای استفاده از هوش مصنوعی ارائه شده است. سند توسعه نظام محتوا و دولت الکترونیک هم از نکاتی است که به طور جدی در حال بررسی و تداوم است.
صالحی بنای برنامه چهارم را به حوزه هویت اسلامی ایرانی مرتبط دانست و افزود: هویت ما دو بخش است. باید در فضای فعالیتهای فرهنگی، هنری و رسانهای خودمان بتوانیم از دو روی این سکه حمایت کنیم. نقشه فرهنگی استانها در ۲۰ استان آماده شده که با جدیت آن را دنبال میکنیم.
وزیر فرهنگ بعد از تشریح برنامههای چهارگانه که به مجلس ارائه شده به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد.
خبرهای خوب از
رفع ممنوع الکارها
صالحی درپاسخ به سؤال خبرنگار «ایران» درباره اینکه شما در یکی از برنامههایتان درباره رفع ممنوع الکاری هنرمندان صحبت کرده بودید که طبق یک برنامه برای رفع ممنوع الکاری هنرمندان پیگیریهایی را انجام دادید. درباره جزئیات این پیگیریها توضیح دهید، گفت: اتفاقاتی افتاده بود که تابع شرایط زمان و اتفاقات سال 1401 بود، پارهای سلیقهها و طرح مسائل مختلف باعث شد در مجموعههایی تصمیم به اعمال پارهای از ممنوعیتها برای هنرمندان صورت گیرد، تا این مرحله از آن تعداد، بخش قابل توجهی از ممنوع الکاریها رفع مشکل شده است.
وزیر فرهنگ با بیان اینکه در این باره مصداق ذکر نمیکنم گفت: چون برخی از مسائل رسانهای شدنش بر ضد خودش است و مشکلات این مسیر را بیشتر میکند، درباره اسامی افراد و اینکه چه تعداد بودند و چه کارهایی کردیم هم توضیحی نمیدهم. اما انصافاً با تفاهم خوبی که در حوزه نهادهای امنیتی صورت گرفته با همراهی نهادهای قضایی مشکل نصف هنرمندان ممنوع الکار حل شده است. برای بقیه هم پیشبینیهایی شده و جمعبندی عمومی صورت گرفته است.
وی با بیان اینکه هر جامعهای به اصحاب آن شناخته میشود که ممکن است مشکلاتی داشته باشند و در این زمینه باید از کسی که مسئولیت آن حوزه را برعهده دارد سؤال شود که چه برنامه و کاری باید انجام داد گفت: من اینجا جواب میدهم تقریباً 50 درصد ممنوع الکارها مشکلشان حل شده و برای بقیه هم پیشبینیهایی شده و جمعبندی عمومی صورت گرفته است، در جلسهای که با نهادهای امنیتی و قضایی داشتیم، الحمدلله مقرره خیلی خوبی حاصل شد که خیلی به کمک میآید امیدواریم با آن مقرره و تفاهم عمومی بخش بیشتری از ممنوع الکارها مسائل شان حل شود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر اینکه برداشت ما این است که جریان وفاق اجتماعی زیر ساخت وفاق ملی و شعار دولت چهاردهم است اظهار کرد: اینها علامتهایی است که میتواند به کمک بیاید تا پارهای از بیاعتمادیها و کم اعتمادیهایی که هست تسهیل شود. ما از اعتماد جامعه، نظام و حکمرانی صحبت میکنیم، واقعیت این است که مردم ما بالاخره ایران و آینده کشورشان را دوست دارند وما هر چقدر چسبندگی دولت-ملت را بیشتر کنیم به این آینده کمک کردهایم. در ضمن اصحاب فرهنگ و هنر بخش قابل توجهی از این حلقه اتصال و چسبندگی هستند. تلاشی که در وزارتخانه صورت میگیرد برای این است که با اعتماد حلقه اتصال بین اصحاب فرهنگ و هنر، دولت و حاکمیت محکمتر شود.
صالحی در ادامه در پاسخ به اینکه آیا در این دوره چیزی به اسم لیست سیاه وجود دارد؟ گفت: اجمالا بله، افرادی هستند. اما بهتر است ما به اثر نگاه کنیم نه مؤلف. البته این تبلیغاتی که اینقدر زیاد است که میگوید هنرمند و اهل قلم ممنوع الکار زیاد داریم، خیر، اینطور نیست. تعداشان بسیار کم است ولی همین هم نباید باشد.
سیاستهای وزارت فرهنگ
در توسعه موضوع وفاق ملی
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست درباره سیاستهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در توسعه موضوع وفاق ملی، واگذاری برخی فعالیتها به صنفهای هنری و دعوت از هنرمندان برای حضور در حوزههای اجرایی گفت: آن چیزی که در دولت دوازدهم درباره آن هم فکر میکردیم تمرکز روی یکی از مشکلات مهم حوزه فرهنگ و هنر یعنی کم توجهی به اصناف هنری بوده است. در این زمینه ما قوانین قدرتمندانهای نداریم که باید در این زمینه اصلاحاتی انجام شود.
وی با بیان اینکه البته در دولت دوازدهم کارهایی شروع شده که بتوانیم با تعامل با وزارت صمت، اتحادیه و اصناف فراگیری را داشته باشیم، گفت: در آن مقطع کارهایی شروع شد اما متأسفانه در دوره قبل با مصوبهای که انجام شد جلوی این مسیر گرفته شد. من بر این باورم آن چه میتواند ما را به مسیر پایدار رهنمون کند بازگشت به قدرت اصناف فرهنگی و هنری است. در این زمینه مشغول مرتفع کردن مشکلات قانونی هستیم. ما معتقدیم اگر صنوف و تشکلهای فراگیر شکل بگیرند دولت در آن بخشهایی که میتواند تصدی خود را رها کند، میتواند امور را به اصناف واگذار کند. وظایفی که مانند جشنوارهها و دیگر رویدادها حاکمیتی نیستند. حتی برخی از برنامههای حاکمیتی هستند که میتوانیم آنها را به صنف واگذار کنیم.
چالش سرمایه اجتماعی
وزیر فرهنگ درباره فاصلهای که بین حاکمیت و مردم در اثر اتفاقات سال 1401 افتاده و نقش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کاهش این شکاف اظهار کرد: ما آمر و مرشد نیستیم، کارگزار مردم هستیم و بدون تعارف باید بگویم که مردم ولینعمت ما و در حوزه فرهنگ؛ اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه ولینعمت ما هستند و باید با آنها صحبت کنیم. حقالناس فقط پول نیست، یک بخش این است که شما عمر طرف را متوقف نکنید. جهان پیرامونمان عوض شده، نمیخواهم بگویم ما مقهور اثر تغییرات باشیم اما حتماً باید متوجه باشیم، اگر بخواهیم مشابه قبل عمل کنیم، ابزارها کند میشوند و بعد از مدتی علیه ما خواهند شد.
صالحی بزرگترین چالش موجود در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را که متوجه کل حاکمیت نیز هست، چالش سرمایه اجتماعی دانست و توضیح داد: اعتماد مردم با حکمرانی دهه اخیر بهشدت کاهش پیدا کرده و نزول اعتماد مردم به حکمرانان کاملاً روشن است. به نظرم این موضوع در حوزه فرهنگ و هنر شتاب بیشتری پیدا کرد، یکی از عاملهای جدی این اتفاق، گسست و گسلی است که در سرمایه اجتماعی اهالی فرهنگ نسبت به حکومت ایجاد شده است که در قالبهای متنوعی مثل قهر، نفرت و... نمود پیدا کرد و همچنان هم وجود دارد و نمیتوانیم خود را گول بزنیم و آن را نادیده بگیریم. کل جامعه گرفتار این اغتشاشات ذهنی، معرفتی و وجودی است و در اصحاب فرهنگ و هنر این اتفاق مضاعف شد و به نظرم این مهمترین بحران است، اگر شما اعتماد ذینفعان را نداشته باشید هیچ کاری درست پیش نمیرود و به نظر من این مسأله هنوز هم چالش بسیار مهمی است. تلاشهایی کردیم و همچنان تلاشمان این است که بتوانیم بر اساس همفکری همکاران و اصحاب رسانه و فرهنگ این کار سخت را به نتیجه برسانیم. تلاش من هم این بوده که بتوانیم اصحاب فرهنگ و هنر را با فضای ایران و مخاطرات سختی که میتواند پیشرویمان باشد، همراه کنیم تا بتوانیم حرف همدیگر را بهتر بفهمیم. ما باید پارهای از سوءتفاهمها را با تغییر منشها و روشها از میان برداریم.
حاشیهسازی رسانهای مضر است
صالحی در واکنش به سؤال یکی از خبرنگاران مبنی بر حواشی پیش آمده در حوزه معاونت امور هنری با تأکید بر این نکته که من معتقدم فضای رسانهای کشور نباید وارد برخی حاشیهسازیها شود، تصریح کرد: تلاش کنیم سوءتفاهمی در این زمینه ایجاد نشود. از آن طرف به عنوان کسی که در حوزه رسانه هم فعال بود، عرض میکنم که حاشیهسازی رسانهای هم به اندازه حاشیهسازی مدیریتی میتواند مضر باشد. هم ما و هم شما به عنوان رسانه باید مواظب باشیم که در این زمینه حواشی ایجاد نشود. ما و اهالی رسانه مکمل یکدیگر هستیم. در این زمینه همچنان معتقدم اگر کسی از همکارانم از مسیر قانونی خارج شود باید توصیههای لازم در این زمینه انجام شود.
درباره اجرای «کنسرت فرضی» و «دوسالانه سرامیک» نیز سؤالاتی از سوی یکی از رسانههای اصولگرا پرسیده شد که وزیر فرهنگ در این باره گفت: من همچنان تأکید میکنم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملزم به رعایت قانون است. قانون مانند آداب اجتماعی در حوزه عرف است که اگر شکسته شود موجب اختلال مناسبات اجتماعی میشود. در این زمینه قانون مبنای ارتباط دولتمردان با جامعه است و لذا هرکسی در این فضا قرار میگیرد یا نباید در دولت حضور پیدا کند یا وقتی به عنوان یک کارگزار دولت معرفی شد طبیعتاً باید چهارچوب قانون را بپذیرد. من وارد مصداق نمیشوم اما دوستان به این موضوع تقید دارند. قطعاً در این زمینه با برخی تخلفات برخورد کردند که نیازی هم به علنی کردن آن نیست.
انتخاب مدیران
مبتنی بر جوانگرایی بوده است
وزیر فرهنگ درباره موضع منتقدانه خبرنگاران نسبت به انتخاب بعضی مدیران در وزارت ارشاد پاسخ جالبی داد و گفت: انتخاب مدیران وزارت ارشاد به صورت انداختن سکه شیر یا خط و بررسی گزینههای اول در همان ابتدا نبوده است. معتقدم باید در این زمینه کمی بیشتر صبر کرد و نتیجه کار مدیران را دید. به نظرم دوستانی که انتخاب شدهاند مبتنی بر تغییر بافت و جوانگرایی بوده که بتوانند به عنوان یک صاحب نظر در این عرصه معرفی شوند. تغییرات فناورانه که پدید آمده ما را به سمتی برده که سراغ نیروهای جدیدتری برویم که بتوانند با نسل جوانتر ارتباط بگیرند. بله، من ابتدا دوست نداشتم به وزارت ارشاد بیایم اما وقتی مسئولیت را قبول میکنم باید کار را به تمام معنا جدی بگیرم. قطعاً در این زمینه هم نمیخواهم بگویم اشتباهی نبوده است.
تجلی اراده ملی در بوموسی
اتفاق خوب جشنواره فیلم فجر
خبرنگاران درباره جشنواره فیلم فجر سؤالات متعددی از وزیر فرهنگ پرسیدند از جمله تغییرات انجام گرفته در جشنواره فیلم فجر که وزیر ارشاد در اینباره بیان کرد: امسال با فرصت محدودی که برای برگزاری جشنواره فیلم فجر داشتیم، کارهای زیادی انجام شده است. در این راه بخش تجلی اراده ملی در جزیره بوموسی برگزار میشود که میتواند یکی از اتفاقات خوب جشنواره فیلم فجر باشد. البته همین که دبیر جشنواره فیلم فجر از اهالی سینماست و توانسته تا امروز تعاملات خوبی را با اهالی سینما برقرار کند، بنابراین پیشبینی میکنم میتوانیم شاهد برگزاری یک جشنواره مؤثر باشیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره فیلمهایی که برای جشنواره فیلم فجر انتخاب نشدند، گفت: اگر فیلمی پروانه نمایش نگرفته و عرضه خارجی داشته، از دور جشنواره فیلم فجر خارج شده است. این مسأله مبنای آییننامهای دارد. عدم حضور براساس ممیزی محتوایی نبوده و صرفاً آییننامه جشنواره فیلم فجر مطرح است.
وی در مورد سینمای ایران گفت: سینمای ایران ویترینی است که اگر با یک ژانر تعریف شود در بهترین حالت هم اگر باشد، اتفاقی است که به افول آن میانجامد. نباید به این مفتخر باشیم که فروش بالا رفته است در حالی که ژانرهای دیگر را از دست دادهایم. در دوره جدید نگاه به تنوعبخشی در حوزه محصولات سینمایی است. سینمای کمدی هم اگر درست ساخته شود سینمای محترمی است. امسال در مجموع در ۳۳ فیلم تعداد آثار اجتماعی و خانوادگی قابل توجه است. در این چند ماه مسیر انواع دیگر سینما قابل توجه قرار گرفته است. فکر میکنم میتواند مسیر ما همین باشد که سینمایی از سبکهای مختلف و متنوع را در معرض و مقصد خود قرار دهیم. با اطلاعاتی که در چند ماه جدید پیدا کردم خیلیها دغدغه پیدا کردهاند و مسیرهای دیگر نیز مورد توجه قرار گرفته است.
لایحه جایگزین
قانون عفاف و حجاب
وزیر فرهنگ درباره نحوه اجرای قانون حجاب و عفاف هم گفت: قانون به تأخیر افتاده، لایحه جایگزین مطرح شده است و دو مجرا با هم نمیتوانند حرکت کنند.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری مسیر این لایحه را پیش خواهد برد و شورای فرهنگ عمومی با همان مصوبات قبلی پیش میرود تا مسیر جدید مشخص شود که لایحه است یا قانون جدید مجلس.
من اهل ارشاد نیستم
وزیر فرهنگ در پاسخ به یکی از خبرنگاران درباره رویکرد وزارت فرهنگ در حوزه موسیقی گفت: من اهل ارشاد نیستم اما ایجاد علاقه به موسیقی کرهای در طی یک دهه اخیر را در بردارنده معانی بسیاری برای مسیر موسیقایی کشور می دانم. به عنوان بازخواست از خود میپرسم که کجا اشتباه کردیم که اینطور ذائقه موسیقایی ایران تغییر کرد و کودک و نوجوان ما به گونهای در این فضا قرار میگیرد که جاذبه اصلی او این حوزه میشود. حتماً ما به درستی برای مذاق این نسل جدید تولید مناسب نداشتهایم.
صالحی با طرح اینکه مسأله اصلی مجالهایی است که برای موسیقی ایرانی و موسیقی کلاسیک مدرن و موسیقیهای جدید وجود دارد، گفت: چنین فضاهایی که ایجاد میشود، یک قدم به جلو در سند موسیقی مصوب شورای هنر و شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شده و موسیقی سنددار در فضای رسمی کشور شده است و پارهای از ارجاعات به شکل درستی در این سند آمده که مطلوب است.
خطر تبدیل کتاب
به یک کالای لوکس
خبرنگاری درباره اینکه قیمت کتاب هر هفته رو به افزایش است و خطر تبدیل شدن کتاب به یک کالای لوکس محتمل است، از راهکار وزیر فرهنگ و ارشاد برای کنترل افزایش قیمت کتاب پرسید که صالحی پاسخ داد: این اتفاق با تغییر قیمت کاغذ خود را نشان داد، با توجه به ثبات نسبی کاغذ و یارانههای بودجهای که از نظر ارزی در حوزه کاغذ در سال ۹۸ قرار گرفت، مدیریتی بر فضای قیمت کتاب به شکل نسبی بود اما در سالهای اخیر این مشکل قابلتوجه شده است. متغیر اصلی این حوزه کاغذ است و در نوسانات مؤثر است، ما هم در نامهای که به جناب عارف معاون رئیس جمهوری نوشتیم این درخواست را داریم، متغیر ارز و تغییرات قابل توجه آن که مؤثر در این حوزه است و همچنان شرایط خود را ایجاد میکند، این خطر را جدی میکند که کتاب به یک کالای لوکس تبدیل شود.
سند راهبردی فضای مجازی
در حال آماده شدن
وزیر فرهنگ و ارشاد درباره سند راهبردی فضای مجازی نیز در این نشست توضیحاتی داد و گفت: سند راهبردی فضای مجازی بزودی آماده و ارسال میشود و برای چهار سند دیگر منتظر همکاران هستیم که دنبال شود و در اسرع وقت سندهای آماده شده را ارسال میکنیم.
به همریزی کار
با تقسیمهای مکانیکی
وزیر فرهنگ در پاسخ به سؤالی درباره واگذاری پلتفرمها به صدا و سیما گفت: این بحث در دولت سیزدهم به توافقی رسید ولی درک روشنی ندارم از اینکه چقدر این تصمیم درست است که یک شبکه متصل را جدا کنیم چون به نظرم این شبکه پیوسته است. من این فهم را ندارم که چطور یک بخش مثل سینما در یک جا باشد و بخش دیگر آن در جایی دیگر. ما باید تابع قانون باشیم ولی از نظر من اشکالی به این موضوع وارد است اما در کوتاه مدت راهحلی برای آن نمیبینم.
صالحی با یادآوری یک کاریکاتور از گل آقا در زمانی که دام را به یک وزارتخانه سپرده بودند و تأمین علوفه را به دستگاهی دیگر، ادامه داد: گاهی تقسیمهای مکانیکی به عواقبی ختم میشود که بیشتر بههمریزی کار است نه تقسیم کار. فعلاً قانون این است و گردن ما هم از مو باریکتر. با این حال فعلاً در جلسات نظرات خود را مطرح کردیم.
ضلع سوم ارتباط با عربستان
در حوزه فرهنگ و هنر است
خبرنگار شبکه العالم در این نشست درباره همکاری فرهنگی با عربستان و مصر از صالحی پرسید که وی به علامتهایی که سفارت عربستان در حوزه فرهنگی داشته است، اشاره کرد؛ از جمله دیدارهایی صورت گرفته است چون ضلع سوم تعامل با عربستان، میتواند فرهنگ و هنر و رسانه باشد. چشماندازی که عربستان در دوره جدید نشان داده گشایش ارتباطات مناسب در حوزههای متنوع است.
صالحی همچنین به ارتباطات خوبی که با مصر شکل گرفته است، اشاره کرد و گفت: البته فعلاً ارتباط با این کشور، سیاسی است و چشمانداز روابط ایران و مصر نیز گام به گام به سمت مناسبی پیش خواهد رفت.
بــــرش
سامانه «دماوند»برای مقابله با ایرانهراسی
صالحی درباره اقداماتی که به عنوان وزیر فرهنگ درباره ایرانهراسی انجام داده، گفت: در این مقطع که ایرانهراسی داریم دریچه و روزنه ایران به خارج از کشور فرهنگ و هنر است که مزیت نسبی است و کارهای مختلفی در این حوزه انجام شده است. در شورای همافزایی دستگاههای فرهنگی چند موضوع مورد اولویت قرار گرفت تا در بخش بینالمللی و داخلی اقداماتی انجام دهیم که چهره ایران را بهدرستی معرفی کند. وی به برنامههای خوبی که در این زمینه در دستورکار قرار گرفته اشارهای داشت و تأکید کرد: برنامههای خوبی در این زمینه در دستورکار قرار گرفته است از جمله طرح «از ایران بگو» که دعوت مؤثران فضای مجازی است که به ایران دعوت میشوند و کارهای خوبی پدید آمده است. سامانه «دماوند» را داریم که محتواهای بسیاری درباره ایران به هفت زبان تولید شده است. تلاش میکنیم دغدغهای را که قابلتوجه هم هست بهدرستی پاسخ دهیم.
بــــرش
ردیف اصلی بودجه فرهنگ ۱۷ درصد رشد داشته است
خبرنگاران سؤالات زیادی را درباره بودجه وزارت فرهنگ پرسیدند که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از رسانهها خواست بحث بودجه را تاحصول نتیجه با جدیت دنبال کنند و در توضیحاتی گفت: بودجه امری نیست که پاسخی نداشته باشد. قانون بودجه کاملاً مشخص و علنی است و میتوانید با یک جستوجو ببینید که تا چه اندازه افزایش یافته است.
صالحی با بیان اینکه در بودجه ۱۴۰۳ ردیف اصلی بودجه فرهنگ ۱۷ درصد رشد داشته است، گفت: اینکه چقدر از این میزان تخصیص پیدا کرده، به منابع تخصیص برمیگردد، ابتدا صحبت از ۳۶ همت بود اما فعلاً چیزی پرداخت نشده و آنچه هست ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان طی ۱۰ ماه است.
صالحی از رشد اعتبارات 20 درصدی در بخش کمک به مطبوعات و نشر خبر داد و گفت: حرف نهایی هیچوقت حرف من مسئول نباشد، باید بررسی انجام شود؛ ازجمله اینکه آنچه درباره کاغذ مطرح شده بررسی شود. ببینید کارخانهها چطور کار کردهاند و چقدر این رضایت وجود داشته است. این بررسی به کمک دولتمردان نیز میآید؛ چراکه رسانه با نگاه اکتشاف جامع و بدون غرض به این تصمیم کمک میکند.