حالا ایرانیان با سهولت و سادگی بیشتری می‌توانند دست به انتخاب بزنند؛ به این دلیل که این بار مناظره واقعاً مناظره شد. شب گذشته دو رقیب باقی‌مانده در دور دوم رقابت‌های انتخاباتی، بیش از 2 ساعت مقابل هم نشستند و دیدگاه خود را درباره موضوعات مختلف مطرح کردند. موضوع محوری اصلی مناظره «فرهنگ و سیاست» بود. نفس حساسیت‌برانگیز و مهم بودن این موضوعات و اظهارات نامزدها پیرامون آنها، می‌توانست این مناظره را برای بینندگان جذاب و دیدنی کند. اما علت دیدنی بودن مناظره دیشب، صرفاً محتوای آن نبود. شکل برگزاری و اجرای مناظره هم تأثیر بسزایی در تماشایی بودن آن داشت و باعث شد این دور از مناظره، به‌راستی به یک مناظره تبدیل شود. نخست اینکه در این دور فقط دو نامزد باقی مانده بودند. این درحالی است که در پنج دور گذشته، شش نامزد انتخاباتی در یک برنامه مناظره حضور داشتند و ایرانیان درباره یک موضوع شش پاسخ را می‌شنیدند. همین باعث شد که در مناظره‌های گذشته، هم سؤالات کلی باشد و هم برنامه بیشتر شکل مباحثه، میزگرد یا اتاق گفت‌و‌گو را به خود بگیرد. به همین دلیل بود که به‌رغم اظهارات جنجالی برخی نامزدها، اما در نهایت مناظره‌های گذشته نه گرمای کافی را داشت، نه اینکه توانست اطلاعات کافی را در اختیار ایرانیان قرار دهد. همه این موارد در مناظره دیشب برعکس بود. به این دلیل که حضور تنها دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری در مناظره، آن را به یک گفت‌و‌گوی چالشی، داغ و دوطرفه بدل کرد. ضمن اینکه در مواردی نامزدها فرصت داشتند تا به سؤالات طرف مقابل پاسخ دهند یا اینکه اظهارات نامزد دیگر را به چالش بکشند. علت دیگر قوت مناظره شب گذشته، رفتار حرفه‌ای، دقیق و غیرجانبدارانه مجری برنامه بود. مهدی خسروی نقشی فراتر از مجری برنامه ایفا کرد، او سؤالات بسیار چالشی، صریح و روشنی را از نامزدها پرسید. این سؤالات به‌قدری شفاف و صریح بود که از اظهارات و حرف‌های مطرح در شبکه‌های اجتماعی چیزی کم نداشت. مجری در عین طرح این سؤالات کلی، در میان صحبت‌های هر نامزد، در صورت نیاز، سؤالات جدیدتر و البته مشخص‌تری را هم مطرح می‌کرد. به عبارت دیگر، هرگاه یک نامزد در پاسخ به یک سؤال از توضیحات کلی استفاده می‌کرد، خسروی تلاش می‌کرد با طرح سؤالات ثانوی، او را به مسیر طرح پاسخ صریح و شفاف هدایت کند. مجموعه این موارد، یعنی دو نفره بودن مناظره، سؤالات روشن و صریح از نامزدها، رفتار حرفه‌ای و البته بی‌طرفانه مجری مناظره، همه و همه دست به دست هم داد تا مناظره شب گذشته را به یک مناظره واقعی تبدیل کند. این مناظره به این دلیل واقعی بود که توانست در هر موضوع اساسی و مورد سؤال جامعه، اطلاعات دقیقی از رویکرد و دیدگاه هر نامزد به ایرانیان عرضه کند. به عبارت دیگر، مناظره شب گذشته سبب شد مردم بتوانند تصویر روشن‌تری از باورها، برنامه‌ها و رویکردهای هر یک از دو نامزد داشته باشند. همه اینها درحالی بود که در مناظره شب گذشته، از برخی بداخلاقی‌های صورت گرفته در مناظره‌های گذشته خبری نبود. گفت‌و‌گوهای نامزدها با یکدیگر صریح، شفاف و چالشی بود، اما هر یک با احترام و با حفظ چهارچوب‌های اخلاقی با یکدیگر گفت‌و‌گو کردند. نکته دیگر چالشی بودن سؤالات مجری از نامزدها بود. خسروی در این سؤالات عملاً هیچ خط قرمزی را نشناخت. به عنوان مثال وقتی که از سعید جلیلی درباره سیاست خارجی او سؤال شد، به نقل‌قولی از سعید حجاریان، تئوریسین جریان اصلاحات نیز اشاره شد. اما چه در این هنگام که با استفاده از نقل‌قول سعید حجاریان از سعید جلیلی سؤال شد، یا در مواردی که سؤالات چالشی و صریح از مسعود پزشکیان پرسیده شد، نه‌تنها سؤالات توأم با متانت بود، بلکه نامزدها نیز همراه با متانت به این سؤالات پاسخ دادند.

از فرهنگ تا سیاست و سیاست خارجی
آنچه گفته شد، شکل مناظره بود؛ یعنی رفتار سه‌جانبه دو نامزد و یک مجری که یک علت کیفیت خوب مناظره شب گذشته بود. اما این کیفیت، علت دیگری هم داشت و آن، موضوعات و مسائل مطرح شده در آن بود. زیرا این موضوعات، از مسائل مورد ابتلای جامعه و آن مواردی است که ایرانیان چه به صورت مستقیم مانند اینترنت، و چه به صورت غیرمستقیم، مانند سیاست خارجی و برجام با آن مواجه هستند. نخستین سؤال مناظره درباره مشارکت بود و اینکه هر نامزد علت کاهش مشارکت ایرانیان در انتخابات جمعه گذشته را چه می‌داند و در دولت خود چه راهکاری برای افزایش این مشارکت دارد. سعید جلیلی راهکار را در این دانست که ایرانیان باید در اداره کشور مشارکت داده شوند و این نقش پاس داشته شود. به باور او، وظیفه دولت این است که همه مردم باید احساس کنند مطابق استعداد خود باید نقش‌آفرینی داشته باشند. مسعود پزشکیان هم علت کاهش مشارکت را بازی ندادن به زنان و اقوام جامعه ایران دانست. وی گفت: وقتی یک ایرانی، یک زن یا عضو دیگر جامعه احساس نکند بازی داده می‌شود، دیگر چرا باید پای صندوق‌های رأی بیاید؟ راهکار پزشکیان در این زمینه احترام به حقوق انسان‌ها و شنیدن صدای آنان بود. تخریب‌ها و بداخلاقی‌های انتخاباتی هم یک مسأله مورد بحث بود. جلیلی از پزشکیان انتقاد کرد که چرا برخی از اطرافیان او، رأی‌دهندگان به او را با حامیان طالبان مقایسه کردند؟ وی این را هم گفت که برخی مدعی حقوق زنان هستند، اما زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست را در برنامه‌های خود لحاظ نمی‌کنند. وقتی پزشکیان به توهین برخی به او در حرم عبدالعظیم اشاره کرد، جلیلی گفت که او خود رأساً و بدون اینکه درخواستی از طرف ستاد پزشکیان از او شده باشد، از مسئولان ستاد خود خواسته این مسأله را بررسی و با مسببان آن برخورد کنند. مجری از دو نامزد درباره شیوه اعتراض مردم در دولت آینده و سازکار شنیدن صدای مردم پرسید. پزشکیان عمدتاً روی این موضوع تمرکز کرد که اساساً نباید گذاشت کار به اعتراض برسد و ابتدا باید هر مسئولی حقوق مردم را استیفا کند تا نیاز به اعتراض آنان نباشد و البته درصورت وقوع اعتراض هم شنوای اعتراض آنان باشد. سعید جلیلی به تجربه مواجهه خود با اعتراض کارگران هفت‌تپه و شنیدن صدای اعتراض آنان اشاره کرد. او وقتی به اعتراض کارگران اشاره می‌کرد، می‌خواست این منظور را برساند که همه مسائل در این کشور سیاسی نیست و نباید از دریچه سیاست به آنها نگاه کرد، زیرا این نگاه باعث می‌شود حقوق سایر اقشار و گروه‌های جامعه مانند کارگران نادیده گرفته شود.
در حوزه فیلترینگ و مواجهه با اینترنت و فضای مجازی، سعید جلیلی به نشست روز گذشته خود با فعالان صنعت آی‌تی اشاره کرد که در آن قول چند برابرشدن سرعت اینترنت و پهنای باند را داده است. این امر به این معنی بود که جلیلی در این باره یک وعده مشخص و روشن دارد. در مقابل پزشکیان بحث فیلترشدن برخی شبکه‌های ارتباطی را مطرح کرد و موضوع فیلترشکن‌ها را پیش کشید که هم هزینه زیادی بر مردم تحمیل کرده و هم باعث غیرقابل مدیریت بودن مراجعه‌ها به اینترنت می‌شود. در هر صورت دو نامزد، هیچ کدام آزادی مطلق اینترنت را تأیید نکردند، هرچند درباره شبکه‌های اجتماعی بیگانه اختلاف نظر اساسی داشتند.
وقتی موضوع به برجام، سیاست خارجی و FATF رسید، بحث‌ها داغ شد. زیرا اینها، موضوعاتی بودند که پیش‌تر در مناظره‌های دور گذشته نیز مطرح شده و حتی همین حالا نیز یکی از مباحث داغ بحث‌ها در شبکه‌های اجتماعی هستند. اختلاف نظر این دو نامزد درباره این مسائل، که اساساً دو قطب مخالف را تشکیل می‌دهند، از قبل هم روشن بود. آنچه روشن نبود این بود که هرکدام می‌خواهند چگونه با این مسأله مواجه شده و چگونه در این موضوعات رقیب خود را به چالش بکشند. بویژه اینکه سعید جلیلی سال‌ها به صورت تخصصی در این حوزه‌ها کار کرده بود و اطلاعات پزشکیان مانند او نبود. اما درنهایت پزشکیان با تلاش برای نگه داشتن بحث این موضوعات حول مفاهیم کلی و نه جزئیات، تلاش کرد از این مرحله عبور کند.

مباحثه دو‌طرفه
یکی از بخش‌های جذاب مناظره دیشب، چند دقیقه پایانی این مناظره بود. در این چند دقیقه، دو نامزد بدون دخالت مجری و بدون اینکه مجری سخنان آنان را قطع کند، با یکدیگر مباحثه کردند. این مباحثه، که در اغلب موارد با پریدن وسط حرف‌های طرف مقابل هم همراه بود، بیشتر حول مسأله توانمندی اجرایی نامزدها، برجام و FATF بود. مسعود پزشکیان و سعید جلیلی، البته با حفظ احترام، تقریباً هرچه خواستند درباره این مسائل صحبت کردند. البته این صحبت، این طور نبود که هر نامزد دیدگاه خود را ارائه کند، بلکه جلیلی یا پزشکیان سعی داشتند استدلال‌ها و حرف‌های طرف مقابل را زیرسؤال ببرند و آن را برای اداره کشور و دولت آینده مضر نشان دهند.
به هر رو تجربه مناظره دیشب نشان داد که سعید جلیلی و مسعود پزشکیان در رقابت برای کسب صندلی پاستور بسیار جدی هستند. یعنی برخلاف تصور گذشته از این دو چهره که در آن مردم اغلب آنان را آرام دیده بودند، دیشب مشخص شد که آنان برای رقابت در انتخابات، خود را برای هر چیزی آماده کرده‌اند. این هر چیز، می‌تواند چالش‌های جدی و بحث‌های طولانی و رفت و برگشتی با رقیب باشد. آمادگی جلیلی و پزشکیان برای مناظره که دیشب دیده شد، قطعاً از جالب و دیدنی بودن مناظره بعدی خبر می‌دهد. یعنی در مناظره دیگر نیز باید با چهره و شمایل دیگری از این دو سیاستمدار ایرانی مواجه باشیم. نکته اما اینجاست که این آمادگی و رقابت، در نهایت به جامعه و هواداران آنان نیز منتقل خواهد شد. این انتقال، چه بسا زمینه ایجاد یک شور انتخاباتی تازه را فراهم کند؛ شوری که هم صندوق‌های رأی و هم ایران اسلامی بسیار منتظر و تشنه آن است. زیرا تنها با این شور انتخاباتی است که می‌توان امید داشت نصاب مشارکت انتخاباتی در جمعه پیش رو چندین مرتبه بالاتر از تجربه انتخاباتی جمعه گذشته باشد.