آنچه گفته شد، شکل مناظره بود؛ یعنی رفتار سهجانبه دو نامزد و یک مجری که یک علت کیفیت خوب مناظره شب گذشته بود. اما این کیفیت، علت دیگری هم داشت و آن، موضوعات و مسائل مطرح شده در آن بود. زیرا این موضوعات، از مسائل مورد ابتلای جامعه و آن مواردی است که ایرانیان چه به صورت مستقیم مانند اینترنت، و چه به صورت غیرمستقیم، مانند سیاست خارجی و برجام با آن مواجه هستند. نخستین سؤال مناظره درباره مشارکت بود و اینکه هر نامزد علت کاهش مشارکت ایرانیان در انتخابات جمعه گذشته را چه میداند و در دولت خود چه راهکاری برای افزایش این مشارکت دارد. سعید جلیلی راهکار را در این دانست که ایرانیان باید در اداره کشور مشارکت داده شوند و این نقش پاس داشته شود. به باور او، وظیفه دولت این است که همه مردم باید احساس کنند مطابق استعداد خود باید نقشآفرینی داشته باشند. مسعود پزشکیان هم علت کاهش مشارکت را بازی ندادن به زنان و اقوام جامعه ایران دانست. وی گفت: وقتی یک ایرانی، یک زن یا عضو دیگر جامعه احساس نکند بازی داده میشود، دیگر چرا باید پای صندوقهای رأی بیاید؟ راهکار پزشکیان در این زمینه احترام به حقوق انسانها و شنیدن صدای آنان بود. تخریبها و بداخلاقیهای انتخاباتی هم یک مسأله مورد بحث بود. جلیلی از پزشکیان انتقاد کرد که چرا برخی از اطرافیان او، رأیدهندگان به او را با حامیان طالبان مقایسه کردند؟ وی این را هم گفت که برخی مدعی حقوق زنان هستند، اما زنان بدسرپرست و بیسرپرست را در برنامههای خود لحاظ نمیکنند. وقتی پزشکیان به توهین برخی به او در حرم عبدالعظیم اشاره کرد، جلیلی گفت که او خود رأساً و بدون اینکه درخواستی از طرف ستاد پزشکیان از او شده باشد، از مسئولان ستاد خود خواسته این مسأله را بررسی و با مسببان آن برخورد کنند. مجری از دو نامزد درباره شیوه اعتراض مردم در دولت آینده و سازکار شنیدن صدای مردم پرسید. پزشکیان عمدتاً روی این موضوع تمرکز کرد که اساساً نباید گذاشت کار به اعتراض برسد و ابتدا باید هر مسئولی حقوق مردم را استیفا کند تا نیاز به اعتراض آنان نباشد و البته درصورت وقوع اعتراض هم شنوای اعتراض آنان باشد. سعید جلیلی به تجربه مواجهه خود با اعتراض کارگران هفتتپه و شنیدن صدای اعتراض آنان اشاره کرد. او وقتی به اعتراض کارگران اشاره میکرد، میخواست این منظور را برساند که همه مسائل در این کشور سیاسی نیست و نباید از دریچه سیاست به آنها نگاه کرد، زیرا این نگاه باعث میشود حقوق سایر اقشار و گروههای جامعه مانند کارگران نادیده گرفته شود.
در حوزه فیلترینگ و مواجهه با اینترنت و فضای مجازی، سعید جلیلی به نشست روز گذشته خود با فعالان صنعت آیتی اشاره کرد که در آن قول چند برابرشدن سرعت اینترنت و پهنای باند را داده است. این امر به این معنی بود که جلیلی در این باره یک وعده مشخص و روشن دارد. در مقابل پزشکیان بحث فیلترشدن برخی شبکههای ارتباطی را مطرح کرد و موضوع فیلترشکنها را پیش کشید که هم هزینه زیادی بر مردم تحمیل کرده و هم باعث غیرقابل مدیریت بودن مراجعهها به اینترنت میشود. در هر صورت دو نامزد، هیچ کدام آزادی مطلق اینترنت را تأیید نکردند، هرچند درباره شبکههای اجتماعی بیگانه اختلاف نظر اساسی داشتند.
وقتی موضوع به برجام، سیاست خارجی و FATF رسید، بحثها داغ شد. زیرا اینها، موضوعاتی بودند که پیشتر در مناظرههای دور گذشته نیز مطرح شده و حتی همین حالا نیز یکی از مباحث داغ بحثها در شبکههای اجتماعی هستند. اختلاف نظر این دو نامزد درباره این مسائل، که اساساً دو قطب مخالف را تشکیل میدهند، از قبل هم روشن بود. آنچه روشن نبود این بود که هرکدام میخواهند چگونه با این مسأله مواجه شده و چگونه در این موضوعات رقیب خود را به چالش بکشند. بویژه اینکه سعید جلیلی سالها به صورت تخصصی در این حوزهها کار کرده بود و اطلاعات پزشکیان مانند او نبود. اما درنهایت پزشکیان با تلاش برای نگه داشتن بحث این موضوعات حول مفاهیم کلی و نه جزئیات، تلاش کرد از این مرحله عبور کند.
مباحثه دوطرفه
یکی از بخشهای جذاب مناظره دیشب، چند دقیقه پایانی این مناظره بود. در این چند دقیقه، دو نامزد بدون دخالت مجری و بدون اینکه مجری سخنان آنان را قطع کند، با یکدیگر مباحثه کردند. این مباحثه، که در اغلب موارد با پریدن وسط حرفهای طرف مقابل هم همراه بود، بیشتر حول مسأله توانمندی اجرایی نامزدها، برجام و FATF بود. مسعود پزشکیان و سعید جلیلی، البته با حفظ احترام، تقریباً هرچه خواستند درباره این مسائل صحبت کردند. البته این صحبت، این طور نبود که هر نامزد دیدگاه خود را ارائه کند، بلکه جلیلی یا پزشکیان سعی داشتند استدلالها و حرفهای طرف مقابل را زیرسؤال ببرند و آن را برای اداره کشور و دولت آینده مضر نشان دهند.
به هر رو تجربه مناظره دیشب نشان داد که سعید جلیلی و مسعود پزشکیان در رقابت برای کسب صندلی پاستور بسیار جدی هستند. یعنی برخلاف تصور گذشته از این دو چهره که در آن مردم اغلب آنان را آرام دیده بودند، دیشب مشخص شد که آنان برای رقابت در انتخابات، خود را برای هر چیزی آماده کردهاند. این هر چیز، میتواند چالشهای جدی و بحثهای طولانی و رفت و برگشتی با رقیب باشد. آمادگی جلیلی و پزشکیان برای مناظره که دیشب دیده شد، قطعاً از جالب و دیدنی بودن مناظره بعدی خبر میدهد. یعنی در مناظره دیگر نیز باید با چهره و شمایل دیگری از این دو سیاستمدار ایرانی مواجه باشیم. نکته اما اینجاست که این آمادگی و رقابت، در نهایت به جامعه و هواداران آنان نیز منتقل خواهد شد. این انتقال، چه بسا زمینه ایجاد یک شور انتخاباتی تازه را فراهم کند؛ شوری که هم صندوقهای رأی و هم ایران اسلامی بسیار منتظر و تشنه آن است. زیرا تنها با این شور انتخاباتی است که میتوان امید داشت نصاب مشارکت انتخاباتی در جمعه پیش رو چندین مرتبه بالاتر از تجربه انتخاباتی جمعه گذشته باشد.