مونا محمدنژاد
خبرنگار

در جهان امروز با توجه به حضور رسانه‌های تازه و هوشمند و دنیای رو به‌ جلو، جامعه ما نمی‌تواند بدون تغییر در این زمینه باقی بماند. از 15 سال پیش شبکه‌های نمایش خانگی در ایران فعالیت دارند و به مدیومی فراگیر و پرمصرف میان رسانه‌های تصویری ایران تبدیل شده‌ و علاوه بر آن، پلتفرم‌های اینترنتی دیگری نیز بر بستر اینترنت وارد فضای کسب‌وکار شده‌اند.
با تغییر در مصرف و حضور فراگیر کاربران در پلتفرم‌های اینترنتی، نظارت بر آنها و نیز قواعد و دستورالعمل‌های جدیدی را می‌طلبید که همین امر بیش از پیش این موضوع را بویژه در سال‌های اخیر محل بحث و چالش‌های اینچنینی قرار داد.
سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر(ساترا) تلاش می‌کند بازوی نظارتی رسانه ملی در موضوع سکوهای اینترنتی باشد. مدل تنظیم‌گری و ابهامات آن در اعمال موازین هنوز نیازمند شفافیت است، بویژه در این میان عملکرد ساترا در زمینه تنظیم بازار همچنان برای مخاطبان این پلتفرم‌ها با توجه به افزایش سکوها و تولیدات آنها در ابهام قرار دارد و حضور پرتعداد تبلیغات در این پلتفرم‌ها کنجکاوی مخاطبان را در خصوص نظارت بر این بخش و متولی آن برمی‌انگیزاند.
بر این اساس محمدحسن خلعتبری، معاون تنظیم بازار و توسعه کسب‌وکار ساترا در گفت‌و‌گو با «ایران» ضمن اشاره به تدوین دستورالعمل نودوشش‌بندی ارتباطات تجاری ساترا و ابلاغ آن به همه رسانه‌های دارای مجوز گفت: بر‌ای تدوین یک دستورالعمل خوب و پویا چند کار انجام دادیم؛ اول، بررسی و مطالعه تطبیقی تا نحوه تنظیم‌گری صنعت تبلیغات‌شان در دنیا را ببینیم و اینکه چه قانون‌ها، مقرره‌ها و دستورالعمل‌هایی در کشورهای مختلف وجود دارد.
کشورهای مختلف در تنظیم‌گری صنعت تبلیغات سه مدل دارند؛ مدل اول، قانونگذاری صرف است که در کشورهای اروپایی مرسوم است و اصلی‌ترین مدل تنظیم‌گری صنعت تبلیغات این کشورها از طریق قانونگذاری و اجر‌ای دستورالعمل است.
معاون تنظیم بازار ساترا با بیان مصادیقی، گزینه رد تبلیغ، ایجاد تمایز میان محتو‌ای تبلیغی و غیرتبلیغی یا تعداد تبلیغ در یک اپیزود، تولید محتوای تبلیغی مناسب کودکان و رده‌بندی سنی، همچنین اینکه کیفیت محتو‌ای تبلیغی با کیفیت محتو‌ای اصلی که کاربر در پلتفرم می‌بیند نباید به‌ طور محسوس تفاوت داشته باشند، انتخاب کیفیت محتو‌ای تبلیغی از سوی کاربری که محتوا را خریداری کرده و هزینه ترافیک آن را می‌دهد، از ویژگی‌های مدل تبلیغاتی کشورهای اتحادیه اروپا برشمرد.
خلعتبری ضمن اشاره به گونه‌های کاربری تعریف‌ شده در کشورهای مختلف اظهار داشت: سازمان صداوسیما مانند کشورهای دیگر ممیزی‌های محتوایی دارد. حدود قانونی کشور ما با سایر کشورها در بحث پوشش متفاوت بود و تلاش شد این تفاوت‌ها هم اعمال شود.
وی با بیان اینکه مدل امریکایی مبتنی بر مالکیت بعضی از بازیگران در این حوزه بود و مدل چینی هم مبتنی بر پلتفرم ملی بود، بر این اساس چندان به کار ما نیامدند، گفت: تصمیم گرفته شد مبتنی بر قانون عمل کنیم و یک دستورالعمل نودوشش‌بندی نوشتیم که حدود 38،37 بند آن به بحث‌های محتوایی می‌پردازد. بخش قابل‌توجهی به حقوق کاربران پرداخته شده است و اکنون در حال رصد آن هستیم.
 
مدل قانون‌محور برای
تبلیغات رسانه‌ای
معاون تنظیم بازار ساترا در پاسخ به پرسشی مبتنی بر میزان همسانی دستورالعمل تدوین‌ شده با قانونگذاری در مدل اروپایی تصریح کرد: مقدار قابل‌توجهی از دستورالعمل‌ها در بسیاری از کشورهای دیگر وجود داشته و نُرم و استاندارد است. وجه تمایز آن حدود پوشش در لایه محتوایی است ولی تعداد و حجم تبلیغ عیناً در دستورالعمل کشورهای مختلف قابل استناد است که در برخی از کشورها جدی‌تر و در بعضی دیگر کمتر اعمال می‌شود یا در بعضی از کشورها تنظیم‌گر جریمه می‌کند اما در اصل بودن این قانون در کشورهای مختلف تردیدی وجود ندارد.
خلعتبری با اشاره به اینکه دستورالعمل مدون ساترا درصد تطابق بسیار بالایی با مدل کشورهای اروپایی دارد، گفت: اگر قوانین حوزه تبلیغات را بررسی کنید، عموماً به قوانین مطبوعاتی برمی‌خورید که 50 سال پیش مجلس برای رسانه‌های کتبی مصوب کرده بود. اکنون زیست‌بوم تغییر یافته است و طبعاً این قانون کشش چنین زیست‌بومی را ندارد.
مواردی که در دستورالعمل ارتباطات تجاری ساترا تدوین شد از این منظر منحصربه‌فرد است؛ یعنی قوانین، پیش از این ناظر بر مطبوعات بودند و در فضای رسانه جدید نبودند؛ این قوانین به‌روز هستند. ما متناسب با تغییرات زیست‌بوم، اقتصاد دیجیتال، رسانه‌های نوین، شبکه‌های اجتماعی، وی‌اودی‌ها، یوجی‌سی‌ها و رسانه‌های کاربرمحور و اشتراک‌محور را روزآمد کردیم و با کشورهای دیگر مطالعه تطبیقی انجام دادیم.
وی با اشاره به پدیده تازه تبلیغات درون بافت سریال بیان کرد: برای مثال در سریال، یکباره بیلبوردی نمایش داده می‌شود که در سطح شهر وجود ندارد؛ این امر شامل تعرفه می‌شود و مشخص است بابت آن مبلغی دریافت می‌کنند. پیش‌بینی ما این است که دستورالعمل‌ها هر دو،سه سال یک‌بار بازنگری شوند و این نکات نیز مدنظر قرار بگیرند. در برخی از موارد این دستورالعمل اعمال نمی‌شود؛ دستورالعمل ما پاسخگوی 90،80 درصد از مسائل تبلیغاتی این حوزه است که کاملاً از سوی سکوها اعمال نمی‌شود و فقط 10 درصد در آن دیده نشده است.
معاون تنظیم بازار ساترا در ادامه به کمیته تخلفات ساترا اشاره کرد که شامل دبیر، رئیس و یک شاکله حقوقی مشخص است و بیان داشت: وظیفه معاونت تنظیم بازار این است که موارد را یک‌بار به سکوها اعلام کند؛ البته بسیاری از سکوها همکاری کرده و موارد تخلف را رفع می‌کنند.
تعداد محدودی از سکوها استنکاف می‌کنند که آنها را به کمیته تخلفات ارجاع می‌دهیم که بخش حقوقی ساترا متولی آن است.
 
تعرفه‌گذاری در فاز مطالعاتی
خلعتبری درباره انواع تعرفه‌گذاری تبلیغات در دنیا افزود: یک نگاه این است که اساساً تعرفه‌گذاری مؤثر نیست، زیرا باعث می‌شود زیرمیزی و معامله‌‌های پشت پرده رشد کنند و نمی‌توان مطمئن شد که تعرفه اعمال شده یا خیر.
این نگاه، مخالف ورود حاکمیت یا هر تنظیم‌گری در تعرفه‌گذاری بوده و قائل به شکست آن است. نگاه دیگر این است که تعرفه‌گذاری را لازم و ضروری می‌داند و باید قاعده‌مندی و ضابطه‌مندی وجود داشته باشد، فارغ از اینکه قابل اعمال هست یا نیست؛ یعنی نُرم و استانداردی باشد که مبتنی بر آن عمل کنند.
وی با اشاره به وجه دوم تعرفه‌گذاری که آگاهی اجتماعی است، بیان داشت: صاحبان کسب‌وکار باید بدانند نرم تعرفه یک عدد مشخص است و از سوی یک مرجع استاندارد اعلام می‌شود. این امر در مناسبات اقتصادی بسیار دخیل است.
در ایران برخی از کارشناسان به نظریه اول و بعضی به دومی قائل‌اند.
معاون تنظیم بازار ساترا با بیان اینکه ما در فاز تعرفه‌گذاری در حوزه تبلیغات چیزی به رسانه‌ها ابلاغ نکرده‌ایم، اظهار داشت: در فاز مطالعاتی قرار داریم که کدام نگاه را اعمال کنیم. چیزی که اجمالاً تاکنون به آن رسیده‌ایم این است که خوداظهاری بشدت یاری‌دهنده است و هم درباره تولید، هم تعرفه‌های آن و هم تعرفه‌های حوزه تبلیغات داده‌هایی را برای ما به ارمغان می‌آورد. ما در حال رصد بازار هستیم و امیدواریم در آینده به یک تصمیم قطعی در حوزه تعرفه‌گذاری برسیم تا اقدام عملی مشخصی انجام دهیم.

تخلف رایج بالا بودن
حجم تبلیغات
خلعتبری نظارت بر همه سکوها را مستمر دانست و گفت: تیمی به صورت ماهانه تخلفات سکوها را به ما گزارش می‌دهد. بر اساس دستورالعمل ابلاغی مشخص است که پرتکرارترین تخلف کدام‌یک از کدهای تخلفی در دستورالعمل است و قابلیت گزارش آن به دستگاه‌های گوناگون هم وجود دارد. روال رسیدگی به تخلفات باید طی شود تا بتوانیم سریع‌تر در این حوزه‌ها به نتیجه برسیم.
وی ضمن بیان این نکته که حساسیت‌مان نسبت به یک تخلف با تخلف دیگر یکسان نیست، اظهار داشت: در برخی موارد پس از اعلام فوری ما، آنها حذف کردند. هر ماه مواردی از این دست وجود دارد که سکو همکاری کرده و فوراً حذف می‌کند.  این یک روند در جریان است که به صورت کمی هم قابل ارائه گزارش به رسانه‌ها و فعالان است. افزون بر این، مواردی که انجام نمی‌دهند به کمیته تخلفات ارجاع شده و پیگیری می‌شود تا به نتیجه برسد.
معاون تنظیم بازار و توسعه کسب‌وکار ساترا با اشاره به اینکه یکی از تخلفات کمی، حجم لازم در تبلیغات است که بسیاری از اوقات رعایت نمی‌شود و بیش از حجم آگهی پخش می‌شود، تصریح کرد: بعضی از پلتفرم‌ها تبلیغات‌شان گزینه رد تبلیغ دارد و بعضی‌ها به طرز عجیبی ندارد. بسیاری در فضای مجازی تبلیغاتی انجام می‌دهند که از لحاظ محتوایی مسأله‌دار است.
در حوزه رده‌بندی سنی، مصداق تخلف زیاد داریم و محتو‌ای بزرگسال بر‌ای کودک تبلیغ می‌شود. یکی از ابزارهای ما این است که اگر یک نشان تجاری در فضای مجازی مسأله‌دار شد و تمکین نکرد، به آنها اجازه تبلیغ روی آنتن تلویزیون ندهیم و در تعامل با دستگاه‌‌های مختلف هم ابزارهایی داریم.
 
سرمایه‌گذاری و حمایت مالی
از پلتفرم‌ها
خلعتبری یکی از مأموریت‌های زیرمجموعه خود را تسهیلگری دانست و گفت: در این زمینه 32 نوع تسهیلات طراحی کرده‌ایم که چهار، پنج مورد از آنها اعمال شده است و به سکوها تخصیص داده‌ایم.
حمایت مالی و تسهیلات مالی بر‌ای رسانه‌ها طراحی شده و رسانه‌هایی از این تسهیلات مالی که سقف معینی دارد، استفاده کرده‌اند و آنها را به بانک معرفی و وام پرداخت کرده‌ایم. در حوزه‌های مالیاتی نیز به معافیت‌های مالیاتی کمک می‌کنیم.
وی در مورد مرکز خدمات رسانه که مرکز مشاوره است، بیان داشت: این مرکز مشاوره، بیزینس‌پلن داده و در راستای بهبود کسب‌وکار سکوها یا ورود به بازار به آنها مشاوره حقوقی می‌دهد.
اگر مجموعه‌ای نیاز داشته باشد، می‌تواند در سایت آن درخواست مشاوره بدهد. این مجموعه می‌تواند در زمینه درآمدزایی یاری‌رسانی کند. اگر بیزینس‌پلن خوبی از سوی سکوها ارائه شود، می‌توان با کمک خانه سرمایه‌گذاران در حوزه تأمین مالی به آنها کمک کرد. معاونت تنظیم بازار و توسعه کسب‌وکار در پایان درباره تبلیغات سکوها در فضای مجازی گفت: بر تبلیغاتی که سکوها در سایر بسترها دارند کاملاً نظارت داشته و در صورت بروز تخلف به آنها تذکر داده می‌شود.

برش

حوزه‌های اقتصادی حوزه‌هایی هستند که رویکرد روزنامه‌نگاری فرایندمحور و توسعه‌محور در آن مؤثرتر عمل می‌کند و کار آن کمیتی و آماری است. اگر روزنامه‌نگاران در این حوزه تمرکز داشته باشند، هم می‌توانند سوژه‌های جذابی پیدا و دنبال کنند و هم به سطحی از دانش در این حوزه خاص برسند، چون کارشناس در این حوزه کم است و این تمرکز، به مردم، به رسانه و نیز به تنظیم‌گر بسیار کمک می‌کند تا بتواند برخی از نظرات خود را منتقل کند.