«ایران» ابعاد و زمینه‌های سیاسی دستیابی تهران و دهلی نو به طرح مشترک توسعه چابهار را بررسی میکند
توافق 10 ساله ایران و هند
امضای توافق 10 ساله ایران و هند درباره توسعه بندر چابهار نشان از ورود دو کشور به مرحله جدیدی از رابطه دارد. این توافق در حالی روز گذشته به امضای مقام‌های دو کشور رسید که «اس. جایشانکار»، وزیر خارجه هند دستیابی به آن را هموارکننده راه سرمایه‌گذاری‌های بزرگتر دهلی نو در بندر چابهار و سواحل جنوب شرقی کشور خوانده و بر این مهم، مهر تأیید زده که تهران و دهلی نو در آغاز راهی هستند که میتواند تأثیراتی حتی فراتر از روابط دوجانبه‌شان داشته باشد.
رابطه ایران با هند که پیش‌تر به دلیل جبر ناشی از فقدان انتخاب‌های متعدد از سوی دولت یازدهم و دوازدهم به واردات کالاهای نه چندان ضروری از هند در مقابل فروش نفت به شرکت‌های نفتی این کشور منحصر شده بود، حالا در موقعیت متفاوتی قرار گرفته است. چه بازشدن دست ایران در برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای مختلف جهان از قبال تحول در رویکرد سیاست خارجی ایران در دولت سیزدهم و برخورداری از حق انتخاب بیشتر سبب شده است که تهران در فصل تازه روابط خود با کشورهایی همچون هند از موضعی برابر و مبتنی بر برآورده شدن منافع اقتصادی میان مدت و بلندمدت خود وارد شود. این در حالی بود که تبلیغات گسترده طی ماه‌های گذشته بر این محور قرار داشت که مذاکرات ایران و هند پیرامون بندر چابهار را همچون ادوار گذشته، امری از پیش شکست خورده توصیف کنند، اما برخلاف این توصیف، اندوخته دیپلماتیکی که دولت سیزدهم در مدت سه سال از آغاز به کار خود فراهم ساخته، سبب شده است که اهداف تعیین شده در حوزه‌های متعدد اقتصادی و ترانزیتی در مسیر اجرا قرار گیرد. آنچه پیرامون دیپلماسی عملگرا و معطوف به تقویت روابط منطقه‌ای ایران مورد توجه قرار گرفته، از جمله مؤلفه‌های شکل دهنده به این قدرت است.
رویه منظم دیپلماتیک برای مانع‌زدایی
پیگیری موضوع همکاری ایران و هند در حوزه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری امری است که گرچه در همه ادوار سابقه داشته است، با این حال از آغاز به کار دولت سید ابراهیم رئیسی بود که تلاش برای ایجاد پیوندهای تنگاتنگ اقتصادی رویه‌ای منظم پیدا کرد و با تحول و استمرار تلاش‌های دیپلماتیک، پیش راندن مناسبات راهبردی رابطه با قدرت‌های بزرگ آسیا از جمله هند، به رویکرد غالب دولت سیزدهم تبدیل شد. نتایج این مناسبات سه ساله تا امروز نشان از آن دارد که عزم جدی رئیسی بر تکمیل پروژه‌های نیمه کاره و مانع‌زدایی از به ثمر رسیدن پروژه‌هایی بوده است که بعضاً به دلیل نادیده‌انگاری از سوی دولت پیشین، معطل و بی‌ثمر مانده بودند. رئیس جمهور برای رسیدن به این مهم کوشید محتوای دیدارها و ملاقات‌های خود با رهبران دهلی نو در سال‌های آخر را از سطح تعارفات رایج بالاتر ببرد تا نشان دهد که بیش از فعال بودن سیاست خارجی به هدفمندی آن اعتقاد دارد و این اعتقاد خود را در پیگیری‌های منتهی به حل مشکلات پیش روی دو کشور در حوزه اقتصادی و در مهم‌ترین آنها سرمایه‌گذای‌های حیاتی همچون «بند چابهار» نشان داده است. رساندن این پرونده به امضای یک توافق 10 ساله که تا پیش از آن گفته می‌شد به دلیل تحریم‌های امریکا با دست‌انداز مواجه است، پس از ماه‌ها رایزنی و تبادل نظر در عالی‌ترین سطح اجرایی ایران و هند، تسهیل و ممکن شده و مجموعه این تماس‌ها دستیابی به اهداف مهمی را در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور میسر ساخته است.
ثمره روشن همکاری
امضای مقام‌های ایران و هند، یکی از نمود‌های عینی فصل جدید روابط دو طرف بر محور توسعه است. ضرورت دستیابی به این توافق که در گفت‌وگوی تلفنی چندین ماه پیش «نارندرا مودی»، نخست وزیر هند و رئیس جمهور ایران مورد تأکید ویژه قرار گرفت، با اهدافی چون فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب و رونق یافتن برنامه‌های حمل و نقل میان دو کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مقام‌های دهلی نو بارها بر اهمیت بندر چابهار در معماری اتصال بین منطقه‌ای و اوراسیا، تأکید کرده و با وجود پیشنهاد های مطرح شده همچون کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) برای تجارت فرامنطقه‌ای که پیش‌تر از سوی پاکستان ارائه شده بود، بندر چابهار را به عنوان مسیر اصلی تجاری به آسیای مرکزی، معرفی کرده و برای همکاری با دیگر کشورها در این حوزه، رایزنی‌های گسترده‌ای را به جریان انداختند.
هند به واسطه توافق بندر چابهار امکانی را برای توسعه سرمایه‌گذاری در سواحل جنوب شرقی کشور و انتقال کالاهای صادراتی خود از طریق این بندر به ایران، افغانستان و آسیای میانه فراهم میکند.
افزایش قابل توجه بهره‌وری از ظرفیت حمل و نقل دریایی در دریای عمان، بی‌نیاز شدن بسیاری از کشتی‌های تجاری از ورود به خلیج فارس و طی مسافت بیشتر، قرار گرفتن ایران در مسیر ترانزیتی هند تا آسیای میانه و در اهداف بلندمدت‌تر توسعه یافتن یکی از مناطق کم برخوردار ایران از جمله اهدافی است که میتواند در کنار به انجام رسیدن توافق بلندمدت چابهار برای کشور حاصل شود؛ مزایایی که با اهتمام ویژه دولت سیزدهم برای پیشبرد پیش‌نیازهای سیاسی و اقتصادی این همکاری همراه شده است. جذب سرمایه‌گذاری هند در این برنامه توسعه‌ای سبب خواهد شد که بندر چابهار از ظرفیت تخلیه و بارگیری حجم قابل توجهی در سال برخوردار شود.
این همه حاصل اجرایی شدن توافقنامه‌ای خواهد بود که امید می‌‌رود زیر سایه تمرکز دولت بر بهره‌مندی کامل از ظرفیت مناسبات منطقه‌ای محقق شود.
بــــرش
توافق چابهار در آینه رسانه‌های جهان
توافق تهران و دهلی نو برای اجرای سرمایه‌گذاری بلندمدت در بند چابهار مورد توجه بسیاری از رسانه‌های جهان قرار گرفته است. خبرگزاری امریکایی «بلومبرگ»، سخنان وزیر خارجه هند را که گفته است بدون یک توافق بلندمدت، سرمایه‌گذاری در یک بندر بسیار دشوار است، مورد توجه قرار داده و در گزارشی تصریح کرده است که «این توافق که از مدت‌ها پیش مورد بحث قرار گرفته، مسیر سرمایه‌گذاری‌های بزرگتر در بندر را باز میکند.» خبرگزاری رویترز نیز توافق چابهار را یک «قرارداد حیاتی» خوانده که اجازه همکاری طولانی مدت هند با ایران در سواحل جنوب شرقی آن را میدهد. روزنامه «اکونومیک تایمز» نیز گزارش داد که این قرارداد برای مدت ۱۰ سال، به هند امکان فعالیت گسترده‌ای را در بندر چابهار میدهد. به گزارش این رسانه، هند به دنبال توسعه بخشی از بندر است که در سواحل جنوب شرقی ایران در امتداد خلیج عمان قرار دارد تا برای حمل کالا به ایران، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی، استفاده از بندر کراچی پاکستان، رقیب هند، اجتناب شود. همچنین قریب به اتفاق رسانه‌های هند دستیابی ایران و هند به توافق چابهار را در صدر اخبار خود قرار دادند.
قرارداد سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار روز گذشته در مراسمی با حضور مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی و وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هند، امضا شد.
هند و ایران در سال 97 قراردادی برای توسعه چابهار امضا کرده بودند و بر اساس آن سرمایه‌گذاری 85 میلیون دلاری هند در چابهار پیش‌بینی شده بود اما این قرارداد در دولت قبل به‌صورت کامل اجرا نشد و کل سرمایه‌گذاری هند در این چند سال در چابهار نزدیک به 30 میلیون دلار بود که حدود ۴ ماه از اتمام قرارداد کوتاه‌مدت با هندی‌ها گذشته است. دولت سیزدهم برای تضمین سرمایه‌گذاری، قرارداد هند را به قرارداد بلند مدت 10 ساله تبدیل کرد و روز گذشته قرارداد سرمایه‌گذاری بلندمدت هند برای تجهیز بندر چابهار نیز امضا شد که طبق این قرارداد، شرکت IPGL هند در تجهیز و بهرهبرداری بندر شهید بهشتی چابهار مشارکت میکند. در واقع این قرارداد جایگزین قرارداد قبلی شده و با ۱۰ سال اعتبار به طور خودکار تمدید می‌شود. بر اساس این گزارش، قرارداد ایران با هند قرارداد سرمایه‌گذاری است نه واگذاری. این سرمایه‌گذاری از نوع زیرساخت است و قرار شده هندی‌ها از بخشی از زیرساخت‌ها با ورود تجهیزات در قالب یک قرارداد ۱۰ ساله بهرهبرداری کنند که بعد از ۱۰ سال این تجهیزات به ایران واگذار می‌شود.
به گفته فعالان حوزه حمل و نقل، امضای این قرارداد نقطه عطفی در همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه و منطقه‌ای دو کشور و همچنین تسهیل همکاری‌های راهبردی بین ایران و هند محسوب می‌شود.
از اهداف کلان انعقاد این قرارداد می‌توان به مشارکت دو کشور در عملیاتی کردن اهداف موافقتنامه بین‌المللی حمل ونقل در کریدور شمال- جنوب، موافقتنامه ترانزیتی سه‌جانبه ایران، هند وافغانستان با محوریت بندر چابهار و توسعه همکاری‌های ترانزیتی و حمل‌ونقل چند وجهی بین ایران و هند در منطقه آسیای مرکزی در چهارچوب اهداف همکاری‌های راهبردی هند وآسیای میانه اشاره کرد.
تقویت و تسهیل همکاری‌های ترانزیتی هند و افغانستان از طریق ایران، توسعه محور شرق و سواحل مکران، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایران، هند و روسیه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تکمیل زیربناهای منطقه‌ای حمل‌ونقل و ترانزیت، از دیگر اهداف این قرارداد است. برای تحقق اهداف کلان، از طریق انعقاد قرارداد تجهیز و بهرهبرداری از بندر شهید بهشتی چابهار اقدامات گوناگونی پیش‌بینی و تفاهم شد که سازمان بنادر و دریانوردی بخشی از ترمینال‌های کالاهای عمومی و کانتینری بندر شهید بهشتی چابهار را به مدت ۱۰ سال در اختیار طرف هندی قرار دهد. بنابراین طرف هندی به منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به میزان۱۲۰ میلیون دلار در تأمین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در زیرساخت‌های حمل ونقلی چابهار تأمین اعتبار خواهد کرد.
بر اساس این قرارداد، طرفین متعهد به ایفای تعهدات خود در تسهیل ترانزیت در مسیر کریدور شمال- جنوب بوده و به توسعه خطوط کشتیرانی بین بنادر دو کشور و جذب بارهای ترانزیتی کانتینری اقدام خواهند کرد.
با تجهیز چابهار، این بندر در رقابت با بنادر فعال منطقه، به‌عنوان مسیری برای حمل کالای هند به ایران، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل می‌شود. به این ترتیب، چابهار به یک محور ترانزیتی کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب برای دسترسی به کشورهای CIS تبدیل می‌شود.
ایران سرزمین فرصت‌های ترانزیتی
وزیر راه و شهرسازی نیز در آیین امضای قرارداد تجهیز و بهرهبرداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار اظهار کرد: هم اکنون علاوه بر قرارداد بندر چابهار، برای تکمیل کلان پروژه کریدور شمال-جنوب گردهم آمدیم که بعد از مذاکرات نارندرا مودی نخست‌وزیر جمهوری هند و سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران، موضوع کلان پروژه «ایران راه» در دستور کار ما قرار گرفت.
وی افزود: در راستای تکمیل پروژه‌های کریدور شمال- جنوب و ترانزیت به کشورهای منطقه، پروژه‌های متعددی در دستور کار دولت و وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت. همچنین شرکت کشتیرانی مشترک ایران و هند راه‌اندازی می‌شود. بذرپاش بیان کرد: ایران سرزمین فرصت‌های ترانزیتی و لجستیکی است و برای بالفعل کردن این ظرفیت‌ها تلاش می‌شود. همچنین ایران سرزمینی ارزان، سریع و مطمئن برای ترانزیت کالا در غرب آسیا است. به‌طوری‌که میزان رشد ترانزیت کالا در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ بالغ بر ۵۸ درصد بوده و روند رشد بیش از ۵۰ درصدی در سال جاری گواه اهتمام دولت در این مسیر است. وی افزود: در نشست سه‌جانبه هند و ایران و روسیه نقشه کلان پروژه «ایران راه» تقدیم عزیزان شد. توافقی که در گذشته انجام شد و قراردادی که دوشنبه این هفته به نتیجه رسید، گواه این اهتمام است.
بذرپاش با بیان اینکه چابهار نقطه کانونی توسعه ترانزیت منطقه است، گفت: در تلاش هستیم راه‌آهن چابهار به زاهدان امسال به بهرهبرداری برسد زیرا ارزش این بندر را بیش از پیش افزایش میدهد. همچنین توسعه راه‌های مواصلاتی جاده‌ای در مسیر دریا و توسعه فرودگاهی از دیگر برنامه‌های ما در این منطقه است. وزیر راه و شهرسازی، تعریف شهرهای ساحلی در مجاورت بندر چابهار را به‌عنوان ارزش افزوده این بندر دانست و اظهار کرد: از این توافق راضی هستیم و به هند اعتماد کامل داریم و هند را یکی از اقتصادهای بزرگ دنیا می‌دانیم. توافق و توسعه روابط در دستور کار دولت ایران قرار دارد و معتقدیم این یک شروع توسعه تجاری بین دو کشور است. وی افزود: دسترسی کشور هند از طریق بندر چابهار، شبکه‌های ریلی و جاده‌ای ایران به کشورهای افغانستان، آسیای میانه و ترکیه، آذربایجان، گرجستان و روسیه از دیگر مزیت‌های این پروژه برای هند است.
بذرپاش خطاب به سایر کشورهای منطقه که ایران با آنها روابط تجاری و اقتصادی دارد، گفت: موضوع توسعه ترانزیت بویژه ترانزیت ریلی مورد تأکید رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهور قرار دارد. وزیر راه و شهرسازی در ادامه بیان کرد: امروز یک قرارداد بلند مدت به امضای طرفین می‌رسد و فصل جدیدی در روابط میان دو کشور آغاز می‌شود. همچنین در آینده نزدیک خبرهای بهتری را خواهیم شنید. به طوری که قراردادهای خوبی با کشورهای منطقه در دست تهیه است که اخبار خوش آن به علاوه گزارشی از پیشرفت و توسعه پروژه‌ها خدمت مردم شریف ایران اعلام می‌شود.
قرارداد تاریخی تبدیل چابهار به کانون اتصال منطقه
سارباناندا سونوال، وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های جمهوری هند، نیز در مراسم امضای قرارداد تجهیز و بهرهبرداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار گفت: امروز ما یک اقدام و تصمیم تاریخی را با توجه به روابط دیرینه به انجام می‌رسانیم و یک قرارداد بلندمدت در پی توافق‌های پیشین بین دو کشور امضا خواهد شد که نشان‌دهنده اعتماد بین دو کشور و گسترش همکاری‌هاست. وی افزود: امروز دو کشور ایران و هند شاهد امضای یک قرارداد بلندمدت برای تجهیز بندر شهید بهشتی خواهند بود و باور داریم که این قرارداد میتواند زمینه‌های توسعه تجاری را برای دو کشور فراهم کند. سونوال با اشاره به گفت‌و‌گوهای خوبی که با وزیر راه و شهرسازی بویژه در خصوص توسعه کریدور شمال - جنوب انجام شده است، گفت: بر اساس اراده مشترک دو کشور قصد داریم بندر چابهار را به یکی از کانون‌های ارتباط در منطقه تبدیل کنیم. نقطه‌ای که میتواند ارتباط هند با کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان را بهبود بخشد. وی ادامه داد: ما نهایت تلاش را برای توسعه بندر چابهار به انجام خواهیم رساند تا این بندر عاملی برای رشد دو کشور باشد. سونوال با بیان اینکه هند در سال ۲۰۲۲ روز چابهار را جشن گرفت، افزود: هر دو کشور اقدامات مطلوبی را در جهت توسعه منطقه به انجام رسانده‌اند.
آغاز فصل جدیدی از روابط ایران و هند
علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و کشتیرانی هم در آیین تجهیز و بهرهبرداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار اظهار کرد: اراده مقامات ارشد دو کشور بر این قرار بود که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های دریایی و بندری به نتیجه برسد. صفایی گفت: این قرارداد سرمایه‌گذاری، آغاز فصل همکاری بسیار ارزنده به منظور تأمین مالی از طرف دولت هند برای وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران خواهد شد که این مصداق بسیار مهم برای انجام کار اجرایی واقعی با کشورهای همسایه بخصوص کشور هند است.
بــــرش
هند به‌دنبال توافق بلندمدت با ایران در چابهار
سوبرامانیام جایشانکار وزیر خارجه هند با اشاره به قرارداد سرمایه‌گذاری هند در تجهیز بندر چابهار گفت: دهلی‌نو انتظار دارد یک توافق بلندمدت با ایران برای مدیریت بندر استراتژیک چابهار داشته باشد. وی افزود: «هنگامی که یک توافق بلندمدت منعقد شود، راه را برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگتر در بندر چابهار باز میکند.»