محدثه جعفری
خبرنگار

«فرزند کمتر، زندگی بهتر» شعاری بود که سال‌ها در گوشه و کنار شهرمان چشم‌ها و ذهن‌ها را درگیر می‌کرد و حالا سونامی سالمندی جمعیت پیش رویمان است؛ پیامدی که برای کنترل آن باید بسرعت وارد عمل شد. بر همین اساس قانونی تحت عنوان حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال 1400 به تصویب رسید که براساس آن برای هر وزارتخانه تکلیفی مشخص شد. در این زمینه، بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز بر این نکته که همه باید در مواردی چون آسان‌سازی ازدواج، ارائه کریمانه خدمات بهداشتی و درمانی، ترویج زایمان طبیعی، جلوگیری از ترس زایمان و همچنین درمان ناباروری کمک کنند، تأکید کرد. متعاقب آن، این وزارتخانه 9 دستورالعمل و ۲۴ بخشنامه ابلاغ و ۹۵ درصد از تکالیف قانونی جوانی جمعیت را که بر عهده‌اش بود، اجرایی کرد. به همین منظور در هر استان یک مرکز ناباروری سطح 3 ایجاد شد تا تمام خدمات ناباروری در مراکز دولتی و تحت پوشش بیمه انجام گیرد؛ هم‌اکنون ۱۰۳ مرکز درمان ناباروری سطح 3 در کشور ایجاد شده است که ۸۵ درصد از موارد درمان ناباروری در این مراکز انجام می‌شود. بنابر اعلام وزارت بهداشت، 4.5 میلیون نفر از جمعیت کشور دچار ناباروری هستند. طبق آمار حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری در آقایان و 60 درصد در بانوان دیده می‌شود. در این میان، سؤالاتی مطرح است ازجمله اینکه آیا استرس و افزایش سن ازدواج روی شیوع ناباروری تأثیر‌گذار است و اصلاً چند درصد از افراد نابارور با روش‌های موجود می‌توانند صاحب فرزند شوند؟

ناباروری تحت پوشش بیمه
دکتر محمد ابراهیم پارسانژاد، رئیس انجمن تخصصی باروری و ناباروری ایران در خصوص شیوع ناباروری در جوانان به «ایران» می‌گوید: «هر چقدر سن ازدواج در جوانان افزایش داشته باشد به تبع آن ناباروری هم بیشتر خواهد شد. اگرچه آقایان با افزایش سن چندان تغییری در باروری شان روی نمی‌دهد اما این امر در بانوان به این صورت است که هر سال که به سنشان افزوده شود توان باروری تخمک هایشان کاهش پیدا می‌کند. به همین خاطر باید جوانان را تشویق کنیم تا بموقع ازدواج و در بهترین زمان اقدام به باروری کنند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، بهترین زمان برای باروری بین 23 تا 28 سالگی است.»
این جراح و متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ نازایی و لاپاروسکوپی با اشاره به علت‌های مختلف ناباروری در جوانان می‌گوید: «طبق آمار حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری به آقایان و 60 درصد به بانوان مربوط می‌شود، 10 درصد مشکل از هر دو زوج است و 15 درصد مشخص نیست که کدام یک مشکل دارندکه به آن ناباروری به علت ناشناخته هم گفته می‌شود. در این میان افزایش سن باروری در زوجین یکی از عوامل مؤثر در امر ناباروری است اما درخصوص ناباروری دلایل دیگری هم وجود دارد به عنوان مثال بیماری‌های عفونی، استرس، تغذیه نامناسب، اشعه‌های مختلفی که از تلفن‌های همراه و... ساطع می‌شود.»
وی با اشاره به ناباروری اولیه و ثانویه می‌گوید: «ناباروری اولیه، به زوج‌هایی اشاره دارد که حداقل یک سال بدون استفاده از روش‌های کنترل و پیشگیری از بارداری، نتوانسته‌اند باردار شوند. ناباروری ثانویه هم مربوط به افرادی می‌شود که حداقل یک بار باردار شده‌اند ولی در حال حاضر موفق به بارداری نمی‌شوند. این امر طبیعی است که خانمی یک بار فرزندی را به دنیا بیاورد و بعد از آن موفق به بارداری نشود، برای این امر هزاران دلیل وجود دارد که در آزمایش‌ها و بررسی‌های دقیق علل آن مشخص می‌شود. نکته قابل توجه آن است که خانم‌ها بیشتر دچار ناباروری ثانویه می‌شوند، مخصوصاً افرادی که فرزند اول را به صورت سزارین به دنیا آورده‌اند.»
به گفته این استاد دانشگاه برخی اعمال جراحی که در بانوان صورت می‌گیرد مثل سزارین می‌تواند سبب چسبندگی اعضای داخل لگن و شکم شده و در پس آن برای بارداری دوم مشکلات متعددی را ایجاد می‌کند.
وی می‌گوید: «خوشبختانه هر درمانی که در سطح دنیا برای درمان ناباروری انجام می‌شود در ایران هم اجرایی می‌شود. اما موضوعی که در درمان ناباروری اهمیت بسیاری دارد هزینه‌های آن است که به جرأت می‌توان گفت تنها کشوری هستیم که بیمه هایش پوشش تقریباً کاملی برای درمان ناباروری زوجین دارند. نکته حائز اهمیت آن است که چقدر این هزینه‌ها برای درمان ناباروری جوانان پاسخگوی جوانی جمعیت است؟ ضروری است مسئولان در این خصوص ملاحظات بیشتری داشته باشند.»
دکتر پارسانژاد در این باره که تا چه تعداد ناباروران به باروری می‌رسند و این تا چه حد پاسخگوی جوانی جمعیت و راهی برای جلوگیری از پیری جمعیت کشور است، می‌گوید: «قانون جوانی جمعیت تصمیمی آگاهانه و بجاست، چرا که در فراز و نشیب‌های دنیا دیده‌ایم که کشورهای مختلف بنابر شرایط شان آمار جمعیتی را کم یا زیاد می‌کنند. به عنوان مثال در سال 1990 آلمان و سوئد تصمیم به افزایش جمعیت جوان کشورهایشان گرفتند. این امر وظیفه و حق هر سیستم سیاستگذاری در کشور است که روی تعداد جمعیتش کنترل داشته باشد و از پیرشدن جمعیت جلوگیری کند. ایران 80 میلیون جمعیت دارد، اگر جمعیت زوجین را 40 میلیون برآورد کنیم بخشی از این جمعیت دچار مشکلات ناباروری هستند. ما با جمعیتی روبه‌رو هستیم که در باروری مشکل دارند و به عنوان درمان باید روش‌های مختلف را پیاده‌سازی کنیم تا این افراد هم صاحب فرزند شوند اما بهترین نتیجه برای افزایش جمعیت جوان کشور را می‌توانیم با تشویق جوانان به ازدواج و فرزند‌آوری به دست آوریم.»
دکتر پارسانژاد با بیان اینکه شروع درمان ناباروری و صرف هزینه برای آن تضمینی برای به نتیجه رسیدن زوجین نیست، می‌گوید: «در دنیا در بهترین حالت 30 تا 35 درصد از زوج‌هایی که برای درمان ناباروری اقدام می‌کنند موفق به درآغوش گرفتن فرزندشان می‌شوند. راحت بگویم 65 درصد از این افراد نمی‌توانند از درمان نتیجه‌ای به دست آورند. کشور ما نیز همپای کشورهای روز دنیا به همین میزان در درمان ناباروری به نتیجه رسیده است.»
دکتر پارسانژاد به جوانان توصیه می‌کند: «جوانان اگر بموقع ازدواج نکرده و بچه دار نشوند در آینده مشکلات متعددی برای فرزند‌آوری پیش رویشان قرار خواهد گرفت، حتی اگر موفق به بارداری هم شوند ریسک تولد فرزند ناقص و معلول در این دسته از زوجین افزایش پیدا می‌کند. بهترین سن برای فرزندآوری بین 23 تا 28 سالگی عنوان شده است. خطرات بارداری در سنین بالا بسیار زیاد است که خودش حدیث مفصل است اما برای نمونه می‌توان به ریسک افزایش تولد فرزند با ناهنجاری‌های کروموزومی، انواع تغییرات ظاهری جنین مثل سر بزرگ و کوچک و بیماری‌های قلبی و کلیوی در جنین برخی بانوانی که بالای 40 سال سن دارند، اشاره کرد.»
رئیس انجمن تخصصی باروری و ناباروری ایران خاطرنشان می‌کند تمام داروهای ناباروری که برای زوجین تجویز می‌شود تحت پوشش بیمه است. او همچنین می‌گوید: «با افتخار اعلام می‌کنم که تعدادی از این داروها توسط دانشمندان ایرانی در شرکت‌های داخلی به تولید می‌رسد و در این زمینه به صادرات هم دست یافته ایم.»

هزینه‌ها و نکاتی که باید
روشن شود
وی با اشاره به پوشش بیمه‌ای درمان ناباروری می‌گوید: «امیدوارم بیمه‌ها بتوانند پاسخگوی هزینه‌های درمان ناباروری باشند. مراکز درمان دولتی از حمایت‌های دولت برخوردار هستند اما در مراکز خصوصی ناباروری سرمایه گذارها هزینه‌های سنگینی برای تجهیز مراکزشان انجام داده‌اند و به صورت نقدی به بیماران خدمات می‌دهند. باید دید بیمه‌ها به چه صورت این هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند؛ شاید سؤال شود هزینه زوجین برای ناباروری چقدر محاسبه می‌شود؟ هزینه‌های درمان به عوامل بسیاری بستگی دارد، به همین دلیل نمی‌توان برای آن مبلغ مشخصی را در نظر گرفت. به طور کلی هر سیکل درمان ناباروری برای دولت حداقل بین 10 تا 12 میلیون تومان هزینه دارد که بیمه‌ها قبول کردند تا این هزینه‌ها را پوشش دهند. اما اینکه پرداخت به چه صورت است، مشخص نیست تا مراکز ناباروری خصوصی بتوانند خدماتشان را به همه زوجین ارائه دهند. در کشور حدود 160 مرکز درمان ناباروری خصوصی داریم، حال اگر این مراکز روزانه درمان IVF را برای 20 زوج انجام دهند، نقدینگی شان به پایان می‌رسد و مجبورند هزینه‌ها را از بیمار دریافت کنند. آنها محدودیت دارند و نمی‌توانند منتظر بیمه‌ها شوند و هر زمان که خواستند هزینه‌های درمان را پرداخت کنند. مسئولان باید توجه داشته باشند که در زمینه درمان ناباروری بیمه‌ها باید خوش قول‌تر باشند.»

گفت وگو (2)

پوشش 90 درصدی بیمه‌های پایه در درمان ناباروری

100 مرکز دانشگاهی و غیردانشگاهی خدمات درمان ناباروری را در کشور ارائه می‌کنند.
دکتر شهرام غفاری مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تأمین اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اقدامات سازمان تأمین اجتماعی در زمینه حمایت از خانواده و جوانی جمعیت می‌گوید: «در سال گذشته بیش از 47 هزار بیمه شده برای بهره‌مندی از خدمات ناباروری به مراکز درمانی طرف قرارداد مراجعه کردند و از این بابت مبلغ 125میلیارد تومان به مراکز درمان ناباروری طرف قرارداد و نیز در قالب خسارت متفرقه به زوجین نابارور پرداخت شد. همچنین برای پوشش بیمه‌ای حدود 60 قلم داروی تخصصی درمان ناباروری، حدود 140 میلیارد تومان از سوی سازمان هزینه شده است.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر حدود 100 مرکز دانشگاهی و غیردانشگاهی در کشور خدمات درمان ناباروری ارائه می‌کنند. از این تعداد در حال حاضر حدود 77 مرکز حاضر به عقد قرارداد با سازمان تأمین اجتماعی شده‌اند که در مقایسه با سال گذشته دارای رشد 30 درصدی بوده است.»
به گفته مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تأمین اجتماعی، میزان پوشش هزینه‌های خدمات ناباروری توسط سازمان‌های بیمه‌گر پایه بر اساس مصوبات دولت و ابلاغیه‌های شورای عالی بیمه صورت می‌گیرد. در حال حاضر 90 درصد هزینه درمان ناباروری در بیمارستان‌ها و مراکز دولتی بر اساس تعرفه دولتی پرداخت می‌شود و در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی خصوصی، خیریه و عمومی غیردولتی نیز 90 درصد تعرفه عمومی غیردولتی در تعهد سازمان بیمه‌گر پایه است. علاوه بر هزینه‌های خدمات درمان ناباروری اعم از IUI، IVF، ICSI و FET، هزینه‌های سایر خدمات تشخیصی و درمانی مرتبط و جراحی‌ها مانند هیستروسکوپی، لاپاراسکوپی، سونوگرافی و بسیاری از خدمات دیگر بر اساس ضوابط ابلاغی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پوشش داده می‌شود.
دکتر غفاری می‌افزاید: «با وجود اینکه از ابتدای اجرای طرح جوان‌سازی جمعیت و حمایت از زوجین نابارور مبلغی از محل منابع طرح مذکور توسط سازمان برنامه و بودجه به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نشده است، اما این سازمان امسال همانند سال قبل با تمام توان از طرح جوانی جمعیت و پوشش خدمات درمان ناباروری حمایت کرده، به طوری که در سه ماهه اول سال‌جاری بیش از 10 هزار مراجعه برای استفاده از خدمات مذکور داشته‌ایم که تشکیل پرونده داده‌اند.»
وی با اشاره به استقبال مراکز ارائه‌کننده خدمات ناباروری برای همکاری با بیمه‌ها می‌گوید: «تخصیص بموقع و مستقیم منابع مالی طرح مذکور به حساب سازمان‌های بیمه‌گر از جمله سازمان تأمین اجتماعی، می‌تواند اجرای موفق طرح را تسهیل و تسریع کرده و مراکز ارائه‌کننده خدمات را به همکاری مناسب با سازمان‌های بیمه ترغیب کند.»