گزارش «ایران» از عزم دوباره برای بازگشت حمل و نقل برقی به خیابان‌های پایتخت
چالش بودجه برقی‌ها در آسمان خاکستری شهر
حمیده امینی فرد
خبرنگار
شورای شهری‌ها و مدیران شهری سال‌هاست که به‌دنبال اجرای طرح برقی کردن حمل و نقل عمومی در تهران هستند. موتورسیکلت و اتوبوس‌ها البته در رأس برنامه‌هایی قرار دارند که سال‌هاست وعده برقی شدن تعدادی از آنها داده می‌شود. اما عملاً آنچه در شهر دیده می‌شود، بجز حمل و نقل بنزینی، دیزلی و گازسوز، سهم سایر برقی‌ها چیزی در حدود صفر درصد است. شهرداری تهران بتازگی از جایگزینی 500 هزار دستگاه موتورسیکلت برقی به جای موتورسیکلت‌های کاربراتوری خبرداده و از آن طرف هم قرارداد برقی شدن 1000 دستگاه اتوبوس برقی منعقد شده است، اما اینکه چه زمانی این قراردادها سر از خیابان‌های تهران در بیاورد، معلوم نیست! در تهران روزانه حدود 2 میلیون موتورسیکلت در تردد است که فقط 100 هزار دستگاه در محدوده مرکزی شهر فعالیت می‌کنند. در نظر بگیرید که هر موتورسیکلت 8 برابر یک خودروی سواری آلایندگی تولید می‌کند، با این حساب می‌توان به نقش مهم آلایندگی موتورسیکلت ها در تهران اشاره کرد. با اینهمه سؤال اصلی اینجاست. علت این تأخیر چند ساله و بی‌رغبتی مردم به جایگزین کردن موتورسیکلت‌های کاربراتوری با برقی چیست و البته باید پرسید چرا در حوزه اتوبوسرانی، ورود برقی‌ها تا این اندازه با تأخیر مواجه شده است؟ اگرچه چندی پیش از قول محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران خبر ارائه تسهیلات برای خرید موتورسیکلت‌های برقی اعلام شد، اما این فرایند به رایزنی با برخی از بانک‌ها منوط شده تا حواله خرید موتور برقی از سوی آنها صادر و به شرکت موتورساز تحویل داده شود. این برنامه البته هنوز نهایی نشده، اما باید دید بانک‌هایی که در طرح نوسازی تاکسی‌های فرسوده از پرداخت تسهیلات نوسازی سرباز می‌زدند، چگونه قرار است، فرایند خرید موتورسیکلت‌های برقی را برای مشتریانشان آسان کنند. آن‌هم درحالی‌که یکی از دلایل اصلی تأخیر اجرای این طرح، قیمت بالای موتورسیکلت‌های برقی اعلام شده است. آنطور که برخی متقاضیان اعلام کرده‌اند، باتری موتورسیکلت‌های برقی بشدت گران و حدود یک سوم بهای تمام شده یک موتورسیکلت است. نرخ بالای برقی شدن البته فرایند ورود اتوبوس‌های برقی را هم با چالش مواجه کرده است. سید جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون حمل و نقل و عمران شورای شهر تهران به «ایران» می‌گوید:براساس آخرین گزارشی که در اختیار شورا قرار گرفته است، شهرداری قرارداد یک هزار دستگاه اتوبوس برقی را منعقد کرده که به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه خواهند شد. براساس قول‌هایی که داده‌اند، 200 دستگاه تا پایان سال به ناوگان تزریق می‌شود و مابقی که حدود 800 دستگاه می‌شود نیز برای سال 1403 برنامه‌ریزی شده است. این دستگاه‌ها یا تولید شرکت‌های داخلی است و یا باید خریداری شود. اما من معتقدم این زمان کوتاه و خوشبینانه است و ممکن است این 200 دستگاه نیز به سال آینده برسد.
با وجود این نرخ بالای اتوبوس‌های برقی موجب شده تا اجرای این طرح با تأخیر مواجه شود. چراکه به گفته تشکری هاشمی، نرخ هر اتوبوس برقی 2 برابر اتوبوس‌های دیزلی است و امسال هم نرخ اتوبوس‌ها نسبت به سال گذشته دو برابر گران‌تر شده است. او می‌گوید: «براین اساس اگر بخواهیم بگوییم 100 درصد اتوبوس‌ها برقی شود، با بودجه‌ای که در نظر گرفته‌ایم، همخوانی ندارد. بنابراین باید سعی کنیم در سبد خرید و تأمین شهرداری، از هر سه نوع یعنی دیزلی، گازسوز و برقی به صورت متنوع وجود داشته باشد. اما تعدادشان بستگی به قراردادهایی دارد که شهرداری تهران منعقد می‌کند.»
بی خبری از سرنوشت 60 اتوبوس برقی قدیمی
نگاهی به تاریخچه اتوبوسرانی در شهر تهران نشان می‌دهد که تهران زمانی دارای اتوبوس‌های برقی جذاب با شبکه برق بالاسری بود که برای شهروندانش در ابتدا عجیب و غیر منتظره به نظر می‌رسید، اما کم کم جزو بافت شهری شد و یکی از افتخارات شهروندانش سوار شدن آنها بود. این اتوبوس‌ها هم‌اکنون چه سرنوشتی پیدا کرده اند؟ 65 دستگاه اتوبوس برقی سال 71، از چک وارد ایران شده و در مناطق 7، 8، 12 و 13 و بخشی از مناطق 14 و 15 نیز مشغول فعالیت شدند. حدود 17 سال بعد سری دیگری از اتوبوس‌های برقی وارد تهران شد که آنها نیز به دلیل مشکلاتی که داشتند، جمع‌آوری شدند. تا اینکه سرانجام نوبت به اتوبوس‌های برقی جدید رسید که آن‌هم چند روز نکشیده، در بی‌خبری از خط خیابان جمهوری-بهارستان جمع شد.
تشکری هاشمی می‌گوید: «درحال حاضر بیش از 60 دستگاه اتوبوس برقی در تهران داریم که یادگار گذشته است و نیاز به نوسازی و بازسازی دارند تا قابلیت استفاده در خطوط را پیدا کنند و 4 دستگاه اتوبوس تمام برقی سه کابین هیبریدی است که مدت زمانی است خوابیده و باید مورد استفاده قرار بگیرند.»
با این توصیف، تهران بیش از 64 دستگاه اتوبوس برقی قدیمی و جدید دارد که اگر بنا به استفاده باشد باید دید چرا از ظرفیت موجود استفاده نمی‌شود؟ یکی از دلایل آن، به کنار گذاشتن اتوبوس‌های برقی از چرخه حمل و نقل عمومی طی 4 سال گذشته مربوط می‌شود که می‌تواند دوباره مورد استفاده قرار گرفته و وارد ناوگان شود.
اولویت نوسازی است یا برقی سازی؟
برخی کارشناسان تأکید دارند که هم‌اکنون مسأله تهران، نه برقی شدن حمل و نقل عمومی که رفع کمبودها و نوسازی فرسوده‌هاست. تشکری هاشمی با بیان اینکه در تهران با کمبود حمل و نقل عمومی مواجهیم، می‌گوید: آنچه حمل و نقل عمومی را رنج می‌دهد، کمبود وسایل و تجهیزات است. چراکه همه اتوبوس‌های تهران بجز 300-400 دستگاهی که اخیراً اضافه شده، عمر مفیدشان به اتمام رسیده و فرسوده محسوب می‌شوند. اما با وجود این، تعدادشان بازهم برای شبکه حمل و نقل عمومی تهران کافی نیست. بنابراین اولویت اول تأمین ناوگان حمل و نقل عمومی است. باتوجه به نرخ بالای اتوبوس‌های برقی نسبت به دیزلی و محدودیت منابع و اعتبارات، باید کسری ناوگان رفع شود. اگرچه معتقدم برقی شدن یک مزیت است، اما الزام و شرط نیست. ما ضمن استقبال از برقی شدن اتوبوس و تاکسی از جبران کمبودها دفاع می‌کنیم.
او از جدیت شورای شهری‌ها برای تحول در حمل و نقل عمومی در سال جدید خبر می‌دهد و می‌گوید: «قرارداد خرید 3 هزار دستگاه اتوبوس برای تهران آماده شده که می‌تواند یک عدد قابل توجه باشد، 1460 دستگاه برای امسال پیش‌بینی شده و مابقی به سال آینده موکول شده است که من فکر می‌کنم این تعداد شروع خوبی است اگرچه باید به عدد 7 هزار دستگاه برسیم.»
او با بیان اینکه در بودجه سال 1402، تأمین موتورسیکلت برقی از طریق کمک به خرید این موتورها پیش‌بینی شده است، می‌گوید: «برای این منظور، 600 میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته‌ایم که شهرداری مکلف شده تا نظام حمایت از موتورهای برقی را فراهم کند. البته تاکنون در این حوزه شاهد جهش بزرگی نبوده‌ایم، اما قول داده‌اند که بزودی از ظرفیت بودجه‌ای استفاده کنند.»
ورود موتورسیکلت‌های برقی به خیابان‌های پایتخت، تقریباً از دوره چهارم شورای شهر جدی شده است. از این تاریخ تقریباً 19 سال می‌گذرد، در آن زمان حتی تسهیلات خوبی همچون پرداخت نیمی از بهای موتور هم برای خریداران در نظر گرفته شد، اما در دوره بعد، این تسهیلات به فراموشی سپرده شد و قیمت بالای موتورسیکلت‌ها، علاقه‌مندان را پشیمان کرد. حالا در دوره جدید مدیریت شهری، دوباره حال و هوای برقی کردن حمل و نقل عمومی به پایتخت برگشته است، اما باید دید در شرایطی که موتور دیگر نه یک وسیله تفریحی و حمل و نقل شخصی که بیشتر یک وسیله امرار معاش و کسب درآمد است، چگونه قرار است هزینه برقی شدن آن از طرف خریداران تأمین شود؟