گروه اقتصادی/ سکه و طلا یکی دیگر از کالاهایی است که قیمت‌گذاری آن طی سال‌های گذشته به دست بازارهای غیررسمی و غیر شفاف سپرده شد تا دلالان و منفعت‌طلبان بتوانند با استفاده از یک فضای غبارآلود، اقدام به ایجاد تقاضای کاذب و افزایش غیرمنطقی و ناعادلانه قیمت‌ها کنند.
بر‌اساس علم اقتصاد، ایجاد بازارکارا که در آن کشف قیمت به صورت عادلانه و عقلایی صورت پذیرد، بدون وجود عنصر «شفافیت» ممکن نخواهد بود و تنها با افزودن شفافیت به بازار است که می‌توان در مورد بهینه‌تر شدن کشف قیمت‌ها مطمئن بود. طی سال‌های گذشته رهایی بی‌قید و شرط بازارها و عدم وجود یک بازار رسمی که درآن عرضه و تقاضا قیمت را تعیین کند و در عین حال شفافیت و تقارن اطلاعاتی نیز در سطح بهینه‌ای قرار داشته باشد، بازارهای ارز و طلای ایران را با پدیده «شکست بازار» روبه‌رو کرد و با کنار کشیدن دولت به عنوان نماینده جامعه، به سرعت قیمت‌گذاری به دست دلالان افتاد تا قیمت‌ها هر روز از واقعیت‌ها فاصله بگیرند و دیگر شاهد رفتار منطقی در بازارهای غیررسمی نباشیم.
معاملات اخیر ربع سکه و تناقض‌های فاحشی که در روند قیمت‌گذاری این کالای سرمایه‌ای در بازار مشاهده شد، نمونه بارزی از عدم کارایی بازارهای غیررسمی و کشف قیمت به دور از عقلانیت در این بازارها است. جایی که با وجود عرضه‌های بسیار زیاد و چندبرابری نسبت به تقاضا، عده‌ای خاص شروع به قیمت‌سازی در بازارهای غیر رسمی کردند و واقعیت را در بازار طلا به گونه دیگری جلوه داند.
قیمت‌سازی در بازار سکه چگونه اتفاق افتاد
درهفته‌ای که گذشت و در پی افزایش غیر منطقی و حباب گونه قیمت انواع سکه در بازار غیررسمی، بانک مرکزی با هدف تنظیم بازار و تخلیه حباب این کالا اقدام به عرضه 500 هزار سکه در بورس کرد و مقرر شد هرکد معاملاتی حداکثر 5 قطعه ربع سکه را خریداری نماید و خریداران نیز حداکثر ظرف مدت 5 روز کاری نسبت به تحویل فیزیکی ربع سکه‌ها از خزانه بانک‌های عامل اقدام کنند.
این حراج که در یک محیط شفاف‌تر نسبت به بازارهای غیررسمی صورت می‌گرفت، سه روز کاری ادامه یافت و با وجود اینکه قیمت‌های کشف شده همواره پایین‌تر از قیمت بازار غیررسمی بود، تنها حدود 43 هزار قطعه ربع سکه به فروش رسید و قیمت این کالا در این سه روز به طور مداوم کاهش یافت و در پایان روز سوم به محدوده 7 میلیون تومان رسید.
فروش کمتر از 10 درصد کل ربع سکه‌های عرضه شده در بورس نشان می‌داد، این کالا در این قیمت خریدار ندارد و تقاضا کنندگان واقعی در بازار، نسبت به ربع سکه 7 میلیون تومانی کاملاً بی‌میل هستند. موضوعی که از نظر کارشناسان بازار نیز منطقی به نظر می‌رسید و آنها با مقایسه قیمت سکه تمام بهار با ربع سکه در بازار، حباب 2 تا 3 میلیون تومانی را در این کالا نشان می‌دادند.
اما در روزهای بعد از عرضه در بورس کالا مشاهده شد که قیمت ربع سکه در بازارهای غیر رسمی در حال اوج گرفتن است و درحالی دلالان بازارهای غیررسمی ادعای قیمت بالاتر از 9 میلیون تومان برای این کالا را دارند که قیمت‌های مطرح شده با هیچ یک از قواعد و ساختارهای بازار همخوانی نداشته و حتی خود مدعیان ربع سکه بالای 9 میلیون تومان نیز در این قیمت اقدام به خرید آن نمی‌کردند.
عدم خرید ربع سکه 7 میلیون تومانی در بازار شفاف‌تر بورس و ادعای قیمت بالای 9 میلیون تومان برای آن در بازارهای غیررسمی و غیرشفاف، نمونه بارز و روشنی از قیمت‌سازی دلالان است. جایی که نه تقاضای واقعی برای سکه این قیمت را پشتیبانی می‌کند و نه قیمت‌های ادعا شده با واقعیت‌های کلان اقتصادی همخوانی ندارد.
چه کسی دلالان را مرجع قیمت‌گذاری در بازار کرد؟
شروع روند غیر منطقی افزایش قیمت‌ها در بازارهای غیررسمی از آنجایی آغاز شد که دست‌اندرکاران و مدعیان علم اقتصاد در دولت قبل، یا به صورت عامدانه و یا از سر جهل، بازار را به حال خود رها کردند و با سر دادن شعار واهی آزادی هر چه بیشتر بازار، از وظایف عقلایی و قانونی خود سر باز زدند و در ایجاد یک بازار رسمی و شفاف که بتواند تمامی تقاضا (با تمام انگیزه‌ها) را به خود جذب کند و عرضه‌ها نیز در آن به‌صورت مستمر صورت پذیرد و کشف قیمت نیز بر اساس عرضه و تقاضای واقعی صورت پذیرد و در عین حال انگیزه سوداگری و دستکاری قیمت‌ها نیز به حداقل برسد، تعلل کردند.
ناتوانی و یا نادانی این مدعیان اقتصاد در کشور باعث شد تا تقاضاکنندگان سردرگم شوند و مرجع قیمت‌گذاری نیز به دست دلالان بیفتد. امری که در دولت سیزدهم به آن توجه شده است و مسئولان اقتصادی کشور، با درک درست این شرایط سعی در افزایش شفافیت در بازارها و ایجاد بازارهای رسمی کرده‌اند.
این موضوع به عنوان مثال در بازار خودرو باعث شد تا خریداران و فروشندگان خودروهای کارکرده، قیمت را بر مبنای معاملات بورس کالا تعیین کنند که منجر به کاهش قیمت خودرو در روزهای اخیر نیز شد. همچنین تقاضا کنندگان با استناد به قیمت‌های کشف شده برای خودرو و سکه بورسی، در خصوص خرید این کالا در قیمت بازارهای غیررسمی بی‌رغبت شده‌اند و آنگونه که مشاهدات نشان می‌دهد، بازارخودرو صفر خارج از بورس وارد رکود شدید شده است و خرید و فروش ربع سکه نیز در قیمت‌های بالای 9 میلیون بسیار ناچیز است.

برش

1- مدعیان علم اقتصاد در دولت قبل، یا به صورت عامدانه و یا از سر جهل، بازار طلا و ارز را به حال خود رها کردند و در ایجاد یک بازار رسمی و شفاف که بتواند تمامی تقاضا (با تمام انگیزه‌ها) را به خود جذب کند و عرضه‌ها نیز درآن به صورت مستمر صورت پذیرد و کشف قیمت نیز بر اساس عرضه و تقاضای واقعی صورت پذیرد و در عین حال انگیزه سوداگری و دستکاری قیمت‌ها نیز به حداقل برسد، تعلل کردند

2- تقاضا‌کنندگان با استناد به قیمت‌های کشف شده برای خودرو و سکه بورسی، در خصوص خرید این کالا در قیمت بازارهای غیررسمی بی‌رغبت شده‌اند و آنگونه که مشاهدات نشان می‌دهد، بازارخودروی صفر خارج از بورس وارد رکود شدید شده است و خرید و فروش ربع سکه نیز در قیمت‌های بالای 9 میلیون بسیار ناچیز است