تسهیلات مورد نیاز ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن در سال اول 360 هزار میلیارد تومان است که بانک‌ها موظف به پرداخت آن هستند
برنامه نهضت ملی مسکن با هدف ساخت 4 میلیون واحد در 4 سال، از شهریورماه سال گذشته آغاز شد و با تکمیل ثبت‌نام متقاضیان برنامه از دی‌ماه 1400 وارد فاز عملیاتی شد. با توجه به زمانبر بودن تأمین زمین، جانمایی واحدها و تأمین مالی و انتخاب پیمانکار به طور قطع نمی‌توان انتظار داشت که در سال نخست شاهد پیشرفت قابل توجه طرح باشیم، اما با توجه به تأمین زمین و اقدامات زیرساختی از سال آینده پیشرفت این طرح سرعت خواهد گرفت. طبق اطلاعات ارائه شده تاکنون برای 2 میلیون و 400 هزار واحد زمین تأمین شده و 527 هزار واحد نیز با متوسط پیشرفت فیزیکی 50 درصد در دست ساخت است. از این تعداد 216 واحد در شهرهای بزرگ و 311 هزار واحد در شهرهای کوچک و روستاها قرار دارد. بر اساس این گزارش، در سال اول برنامه هیچ واحدی تکمیل و تحویل نشده است و تکمیل و تعیین تکلیف 1.5 میلیون واحد نیز در یک سال آینده باید مشخص شود. علاوه بر واحدهایی که در دست ساخت است 300 هزار واحد نیز آماده معرفی به بانک است تا تسهیلات دریافت کنند و ساخت آنها شروع شود. این واحدها خودمالکی هستند، یعنی زمین آن از سوی مالک تأمین شده و دولت زمینی به متقاضیان واگذار نمی‌کند اما واحدهای خودمالکی نیز بر اساس برنامه نهضت ملی مسکن، می‌توانند تسهیلات ساخت را مانند واحدهای دیگر دریافت کنند. ساخت در 3 طرح نهضت ملی مسکن در قالب سه برنامه مسکن شهری (شهرهای بزرگ، مسکن روستایی و شهرهای کوچک)، (شهرهای زیر 25 هزار نفرجمعیت) و نوسازی بافت فرسوده است. از 4 میلیون واحد مسکن برنامه‌ریزی شده در نهضت ملی مسکن، 2 میلیون و 600 هزار واحد در شهرهای بزرگ، 800 هزار واحد در روستاها و شهرهای کوچک و 600 هزار واحد در بافت‌های فرسوده ساخته می‌شود. تسهیلات مورد نیاز ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن در سال اول 360 هزار میلیارد تومان است که بانک‌ها موظف به پرداخت آن هستند، اما از حدود 20 بانکی که در این طرح باید مشارکت کنند، در سال اول فقط بانک تخصصی بخش مسکن سهم خود را پرداخت کرده است (63 هزار میلیارد تومان) و پرداختی بانک‌های دیگر ناچیز و حتی صفر است. بیشترین سهم پرداخت تسهیلات نیز مربوط به بانک مسکن است که در سال اول 63 هزار میلیارد و در سال دوم 81 هزار میلیارد تومان است. میزان تسهیلات ساخت (تسهیلات به سازندگان بر اساس پیشرفت پروژه تعلق می‌گیرد) در تهران، مراکز استان‌ها، شهرهای بزرگ و بافت فرسوده 400، 350 و 300 میلیون تومان و در روستاها و شهرهای کوچک 250 میلیون تومان است. بازپرداخت تسهیلات 20 ساله و نرخ سود آن 18 درصد است. بقیه هزینه ساخت باید از طرف متقاضیان در مراحل مختلف ساخت تأمین شود. مبلغی که هر متقاضی باید بپردازد مشخص نشده است و به اعتقاد فعالان بازار با توجه به تغییرات قیمت مسکن، آورده متقاضیان نیز در این طرح در طول مدت ساخت (حدود 3 سال) به آنان اعلام می‌شود. با توجه به افزایش هزینه ساخت و اینکه هزینه مسکن متناسب با تورم افزایش پیدا می‌کند، ممکن است دولت در سیاستگذاری‌ها برای سهم تأمین مالی از طریق بانک‌ها نیز تصمیمات جدیدی بگیرد. متولیان بخش مسکن افزایش رقم تسهیلات به 300 میلیون تومان را مطرح کرده‌اند، اما تاکنون شورای پول و اعتبار آن را تصویب نکرده و این پیشنهاد در دست بررسی است. بر‌اساس قانون جهش تولید مسکن، بانک‌ها مکلف هستند سالانه 20 درصد از تسهیلات اعطایی را به نهضت ملی مسکن اختصاص دهند اما در سال اول اجرای برنامه این امر محقق نشده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند، ترجیح بانک‌ها پرداخت تسهیلات به بخش تجاری است که دوره بازپرداخت کوتاه‌تری دارد درحالی که بازپرداخت تسهیلات مسکن 20 ساله است. پرداخت تسهیلات مسکن اما تکلیف قانونی است و در تمام کشورها، بانک‌ها موظف هستند بخشی از تسهیلات خود را به بخش مسکن با دوره بازپرداخت طولانی بپردازند. در این کشورها دوره بازپرداخت وام مسکن از 20 سال است. در حالی بانک‌ها از پرداخت وام مسکن خودداری می‌کنند که بازپرداخت این وام با توجه به وثایق آن (سند واحد تا تسویه وام در رهن بانک است) شرایط منظم و بهتری نسبت به بازپرداخت سایر وام‌ها دارد. بر‌اساس قانون جهش تولید مسکن، اگر بانک‌ها از اجرای قانون پرداخت تسهیلات مسکن خودداری کنند باید مالیات تخلف مالی خود را بپردازند یعنی اگر سالانه 20 درصد تسهیلات پرداختی را به مسکن نپردازند همین میزان را باید مالیات پرداخت کنند و این مبلغ صرف ساخت مسکن برای افراد کم‌بضاعت و کم‌توان خواهد شد. وزارت راه و شهرسازی جداولی مبتنی بر عملکرد بانک‌ها طراحی کرده است که تخلف بانک‌ها را مشخص کرده اما بانک مرکزی تاکنون نسبت به معرفی بانک‌های متخلف به سازمان مالیاتی اقدام نکرده است. مطابق ماده 4 قانون جهش تولید مسکن، بانک‌هایی که به پرداخت تسهیلات ساخت مسکن مطابق سهمیه‌بندی بانک مرکزی عمل نکنند، باید جریمه مالیاتی بپردازند. مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده که «برای پرداخت تسهیلات، پیگیری از بانک‌ها به مکاتبه با سازمان امور مالیاتی ختم نشده و در حال حاضر تفاهمنامه‌های بین وزارت راه و شهرسازی و بانک‌های مختلف برای پرداخت وام نهضت ملی مسکن در حال انعقاد است که در این مرحله 4 بانک تسهیلات را می‌پردازند.» ساخت ۱۵۰ هزار واحد مسکن محرومان در کنار نهضت ملی مسکن که درواقع برنامه حمایتی دولت در بخش مسکن محسوب می‌شود و این واحدها با هدف واگذاری به اقشار متوسط و ضعیف ساخته می‌شود، ساخت مسکن برای اقشار ضعیف در قالب برنامه‌ای مجزا پیش می‌رود. بنیاد مسکن متولی ساخت و تأمین مسکن برای اقشار محروم است. مجید جودی، معاون امور بازسازی بنیاد مسکن با اعلام اینکه ۱۵۰ هزار واحد مسکن محرومان در بخش روستایی طی پنج سال تکمیل و تحویل شد، گفت: ۵۰ هزار واحد مسکن محرومان در دست ساخت با میانگین پیشرفت ۸۷ درصد تا پایان اردیبهشت‌ماه 1402 تکمیل و تحویل می‌شود. معاون امور بازسازی بنیاد مسکن درخصوص تکمیل و تحویل مسکن محرومان گفت: در پنج سال گذشته بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ۱۵۰ هزار واحد مسکن محرومان را در روستاها احداث کرد و تحویل داد. در حال حاضر ۵۰ هزار واحد مسکن محرومان در دست اجراست که پیشرفت فیزیکی آنها ۸۷ درصد است. وی با اشاره به اینکه برنامه بنیاد مسکن، تکمیل و تحویل واحدهای مسکونی محرومان تا پایان اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ برنامه‌ریزی شده است، توضیح داد: برنامه بنیاد مسکن برای احداث مسکن محرومان در بخش روستایی سالانه ۵۰ هزار واحد است.
