مرتضی گل‌پور
دبیر گروه سیاسی

رئیس‌جمهوری در نشست اخیر با اقتصاددانان اعلام کرد که دولت گام‌های اصلاحی اقتصادی اعم از اصلاح بودجه یا کاهش هزینه‌ها را از خودش شروع می‌کند؛ مثلاً تنظیم بودجه 1405 با رویکرد کاهش هزینه‌ها. اما اصلاحات دیگر یک قید اساسی دارد؛ منافع و زندگی مردم. نشست رئیس‌جمهوری با جمعی از فرهیختگان علمی و اقتصادی در بعدازظهر دوشنبه گذشته 3 ساعت به درازا کشید. در این جلسه چهره‌های مطرح اقتصادی ایران حضور داشتند؛ چهره‌هایی که یا جزو نخبگان دانشگاهی محسوب می‌شوند یا در گذشته خودشان مسئولیت‌های اقتصادی داشتند. 
مسعود نیلی استاد سابق دانشگاه صنعتی شریف، طهماسب مظاهری رئیس پیشین بانک مرکزی، علی نقی مشایخی استاد دانشگاه صنعتی شریف، علی سرزعیم استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی، داوود دانش جعفری رئیس پیشین بانک مرکزی، فرهاد نیلی اقتصاددان و استاد دانشگاه و دیگر نخبگان اقتصادی. درباره اینکه در این جلسه چه گفته و چه شنیده شد، می‌توان به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری مراجعه کرد. باتوجه به متن خبر که دربرگیرنده اظهارات رئیس‌جمهوری است، می‌توان دریافت در این نشست تقریباً درباره همه مسائل، معضلات و مشکلات اقتصادی کشور شفاف و صریح بحث و تبادل نظر شده است. اما پاسخ رئیس‌جمهوری به نظرات حاضران چه بود؟ سؤال را می‌توان جور دیگری پرسید: از آنجا که اکثر اقتصاددانان حاضر جزو باورمندان به رویکرد بازارمحور بودند، آیا دولت هم عمل کردن برپایه شیوه‌های چنین رویکردی را پذیرفت یا اینکه نظر و رویکرد دیگری را دنبال می‌کند؟ برای پاسخ باید به نقل قول منتشر شده از رئیس‌جمهوری در این رویداد استناد کرد. مسعود پزشکیان گفت: «انتظار داریم کارشناسان راهکارهای بهینه کردن هزینه‌ها بدون ایجاد نارضایتی را به دولت ارائه دهند.» از این جمله می‌توان دریافت که در این نشست، اقتصاددانان با توجه به مشکلات ساختاری و مزمن اقتصاد، راه‌حل‌های مبتنی بر علم اقتصاد ارائه دادند، اما پزشکیان بنا به جایگاه خود به عنوان رئیس‌جمهوری و نیز با توجه به اقتضای شرایط کشور، تأکید کرد که هر راه‌حلی اجراشدنی نیست و باید در انتخاب راه‌حل «هزینه-فایده» داشت. 
به دیگر سخن، سخن اقتصاددانان درست است که وضع فعلی اقتصادی قابل تداوم نیست و تداوم آن مشکلات را عمیق‌تر می‌کند، اما در طراحی یا اجرای راه‌حل باید تاب‌آوری اجتماعی، زندگی مردم، معیشت اقشار محروم و خلاصه هر مسأله سیاسی و اجتماعی دیگر را درنظر گرفت.  مضافاً اینکه رئیس‌جمهوری در همین جلسه با گفتن اینکه «من با اطمینان و اعتقاد به اینکه مشکلات راه‌حل دارند و بیش از یک راه‌حل هم دارند، این مشکلات را بیان می‌کنم» نشان داد که هم متوجه مشکلات است و هم دولت را نیازمند ارائه راه‌حل از سوی دانشگاهیان می‌داند. اما نباید یک «قید» یا یک «شرط» را در هر اصلاحات اقتصادی از یاد برد، این شرط یا قید که به قول پزشکیان «راهکارهای بهینه کردن هزینه‌ها باید بدون ایجاد نارضایتی باشد.» کار یک سیاستمدار یا هر کنشگر که به نوعی به حوزه سیاست مرتبط است همین است: پیداکردن بهترین و کم هزینه‌ترین راه‌حل و نه پیداکردن هر راه‌حلی. 
نکات جالب توجه دیگر در این نشست، این بود که گفت‌و‌گوها، پیش و پس از نشست، صریح و صمیمی بود و پزشکیان هم به نوبه خود مسائلی را روی میز قرارداد و از اقتصاددانان خواست برای حل آنها به دولت کمک کنند، مثل زیان‌ده بودن شرکت‌های دولتی و اینکه برای اصلاح مدیریت و بهره‌ور کردن آنها چه باید کرد.

مسأله‌های طرح شده در این نشست
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری، در این نشست به بررسی راهکارهای اقتصاددانان برای حل مشکلات اصلی اقتصادی کشور از جمله کسری بودجه، تورم، ناترازی‌ها و اصلاحات ساختاری پرداخته شد.
پزشکیان با بیان اینکه «به تأیید همه کارشناسان اقتصادی، تورم و کسری بودجه مهم‌ترین مشکل اقتصاد کشور و مدیریت آنها گام اول دولت در مسیر اصلاحات اقتصادی است»، گفت: «دولت مصمم به رفع ریشه‌ای این مشکلات است و نشست اخیر دولت و مجلس نیز بر بررسی همین مسأله متمرکز بود.» وی تأکید کرد که قرار است این اصلاحات اول از خود دولت شروع شوند. پزشکیان در این باره گفت: «در وهله اول به دنبال این هستیم تا این اصلاحات در آن بخش‌هایی که در حیطه اختیار، مسئولیت و مدیریت خود ماست، انجام شود.»
رئیس‌جمهوری یکی دیگر از دلایل برگزاری این نشست را تبادل نظر با کارشناسان اقتصادی بر سر اولویت‌سنجی اصلاح بخش‌های مختلف و کیفیت و چگونگی این اصلاحات عنوان کرد و افزود: «عموم بنگاه‌های اقتصادی زیر نظر دولت زیان‌ده هستند. انتظار ما از شما این است که درباره چگونگی اصلاح عملکرد، واگذاری یا حداقل واگذاری مدیریت این بنگاه‌ها به ما راهکار ارائه دهید.»
وی، محور تلاش دولت را «ارتقای بهره‌وری در تمام زمینه‌ها» عنوان کرد و با تأکید بر اینکه «یکی از راهکارهای جدی اصلاحات اقتصادی، اصلاح هدفمند شیوه‌های توزیع یارانه با هدف بهره‌مندی حداکثری مصرف کننده نهایی از آن است»، تصریح کرد: «توزیع یارانه‌ها به شکل فعلی صرفاً باعث هدر رفت منابع ارزشمند و محدود کشور می‌شود؛ البته دولت قطعاً هر تصمیم و برنامه‌ای را با لحاظ جمیع جهات و آثار و تبعات احتمالی آن در عرصه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و تمهید اقدامات مکمل اجرا خواهد کرد.»
رئیس‌جمهوری با طرح این مسأله که «برخی گلایه می‌کنند که چرا من این مسائل را مرتب تکرار می‌کنم» از چنین منتقدانی پرسید: «آیا اینکه در گذشته این مشکلات کتمان شد و بیان نشد، کمکی به حل آنها کرد؟ من با اطمینان و اعتقاد به اینکه همه این مشکلات راه‌حل دارند و بیش از یک راه‌حل هم دارند، این مشکلات را بیان می‌کنم تا برای رفع آنها آگاهی و اراده ایجاد شود.»
وی افزود: «اساساً حفظ اسلام، انقلاب و جمهوری اسلامی در گرو حل مشکلات است، لذا نباید مرعوب جوسازی‌ها شویم.»
پزشکیان با اعلام آمادگی برای برگزاری مستمر و منظم چنین نشست‌هایی، پیشنهادی برای عملیاتی و کارکردی‌تر شدن این جلسات هم ارائه کرد: «برگزاری چنین نشست‌هایی وقتی مؤثرتر خواهد بود که کارشناسان هر حوزه اعم از مالیاتی، بانکی، ساختاری، خدمات عمومی و غیره در کارگروه‌های تخصصی به بحث بنشینند و جمع‌بندی مباحث کارگروه‌ها به دولت ارائه شود.»
رئیس‌جمهوری بار دیگر به رویکرد دولت در زمینه اصلاحات اقتصادی اشاره کرد، اصلاحاتی که به گفته وی بیشتر بر بهره‌وری مبتنی است، تا حذف و چیزهایی مانند این.
وی با اشاره به اینکه «تلاش داریم در تنظیم بودجه سال آینده تا آنجا که ممکن است هزینه‌ها را مدیریت کنیم»، به کارشناسان و اساتید اقتصاد گفت: «از شما انتظار داریم بهترین راهکارهای بهینه کردن هزینه‌ها بدون ایجاد نارضایتی و مشکل را به دولت ارائه دهید.» رئیس‌جمهوری در ادامه، با اشاره به تلاش‌های دولت برای بهبود وضعیت روابط با همسایگان و کشورهای دوست، و نیز تأکید بر اینکه «در همین راستا به دنبال مذاکره با طرف‌های مختلف برای مدیریت تنش‌ها هستیم»، اظهارکرد: «دنبال این هم هستیم تا با اجرای طرح‌هایی نظیر محله‌محوری و ارتقای وضعیت خدمات آموزشی و سلامت، سرمایه اجتماعی را تقویت کنیم.»

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در گفت‌و‌گو با «ایران»:
 بودجه،‌تورم و ناترازی‌ها محور اصلی گفت‌وگوها بود

درباره محتوای نشست دوشنبه گذشته رئیس‌ جمهوری با اقتصاددانان یعنی اینکه چه چیزهایی گفته و شنیده شد، و نیز درباره شکل برگزاری این جلسه، با فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت گفت‌و‌گو کردیم.
 
دلیل برگزاری جلسه اقتصاددانان و رئیس‌ جمهوری چه بود؟
نشست اخیر با اقتصاددانان در ادامه تأکید همیشگی رئیس‌ جمهوری بر ضرورت استفاده از خرد جمعی و نگاه‌های تخصصی در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی برگزار شد. هدف اصلی این نشست و نیز نشست‌های دیگر شنیدن بی‌واسطه دیدگاه‌ها، نقدها و البته شنیدن و دریافت پیشنهادهای کارشناسان برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور بود. 
اقتصاددانان حاضر در جلسه چه گرایش‌ها یا نحله‌های اقتصادی را پوشش می‌دادند؟
در این نشست اقتصاددانانی با گرایش‌های گوناگون از طیف‌های مختلف حضور داشتند، به این دلیل که تلاش دولت این است که میدان گفت‌و‌گو محدود به یک نگاه خاص نباشد.
 
با توجه به وضع اقتصادی فعلی کشور، احتمالاً مطالب صریح و انتقادهای جدی مطرح شد. این مسائل بیشتر حول چه موضوعاتی بود؟
مهم‌ترین مباحثی که کارشناسان و اقتصاددانان حاضر در این نشست مطرح کردند، حول مسأله بررسی راهکارهای آنان برای حل مشکلات اصلی اقتصادی کشور از جمله کسری بودجه، تورم، ناترازی‌ها و اصلاحات ساختاری بود.
 
غیر از وضعیت اقتصاد یا معیشت، نسبت به خود دولت هم انتقادهایی مطرح شد؟
بله، اقتصاددانان صرفاً به بیان مشکلات کلان اقتصادی اکتفا نکردند و به نقد برخی رویه‌ها و سیاست‌های اجرایی دولت هم پرداختند که این امر طبیعتاً جزو فلسفه برگزاری چنین جلساتی است.
 موضع شخص رئیس ‌جمهوری به انتقادها و اشخاص مطرح کننده آنها چگونه بود؟ موضع واکنشی داشتند یا می‌شد نوعی همنظری یا دغدغه مشترک هم پیدا کرد؟ 
رئیس‌ جمهوری در برابر سخنان نقدها نه‌تنها رویکرد سلبی و تدافعی نداشتند، بلکه معتقدند که «شنیدن نقد» یکی از لوازم حکمرانی کارآمد است. برای همین بود که در همین جلسه، رئیس ‌جمهوری با اعلام آمادگی برای برگزاری مستمر و منظم چنین نشست‌هایی، تصریح کردند که برگزاری چنین نشست‌هایی وقتی مؤثرتر خواهد بود که کارشناسان هر حوزه اعم از مالیاتی، بانکی، ساختاری، خدمات عمومی و غیره در کارگروه‌های تخصصی به بحث بنشینند و جمع‌بندی مباحث کارگروه‌ها به دولت ارائه شود. 
ایشان به اساتید حاضر در نشست گفتند که از شما انتظار داریم بهترین راهکارهای بهینه کردن هزینه‌ها بدون ایجاد نارضایتی و مشکل را به دولت ارائه دهید، با آنکه خواستار ارائه راهکارهای بهبود تجارت خارجی هم شدند. این درخواست پس از تشریح اقدامات دولت در این زمینه مطرح شد.
 
 طبیعتاً دولت‌ها به دنبال آن هستند تا بهترین شرایط اقتصادی را رقم بزنند. بنابراین، از این جهت میان رئیس ‌جمهوری یا دولت و اقتصاددانان اختلافی نیست. اما آیا درباره راهکارها و عملی بودن راهکارها هم اشتراک نظر وجود داشت؟
دکتر پزشکیان با شنیدن نقدها همواره به دنبال راهکار اجرایی هستند و به گفته ایشان یکی از دلایل برگزاری این نشست تبادل نظر با کارشناسان اقتصادی بر سر اولویت‌سنجی اصلاح بخش‌های مختلف و کیفیت و چگونگی این اصلاحات بود. 
در مقایسه با ابتدای جلسه، آیا در پایان دیدگاه‌های دو طرف به هم نزدیک شده بود؟
در پایان جلسه فضای گفت‌و‌گو بسیار سازنده بود و حلقه‌ها و گعده‌هایی که با حضور خود رئیس‌ جمهوری شکل گرفت، بیانگر این است که در پایان مباحث کیفیت گفت‌و‌گوها چطور شده بود.
 
در گذشته اگر اقتصاددانان یا جامعه شناسان انتقاد، بیانیه یا نامه‌ای نقادانه منتشر می‌کردند، متقابلاً انتقادهای زیادی متوجه همین کارشناسان و نخبگان می‌شد. در دولت وفاق ملی موضع و رویکرد دولت نسبت به نقدها، ولو نقدهای صریح چگونه است؟
دولت وفاق ملی خود را بی‌نیاز از نقد نمی‌داند. برخلاف گذشته که گاه با منتقدان برخورد سلبی می‌شد، امروز رئیس ‌جمهوری و دولت تأکید دارند که حتی نقدهای صریح و گزنده هم باید شنیده شود. 
رویکرد ما دفاع از حق نقد کارشناسانه و استفاده از آن برای اصلاح تصمیمات است، به این معنی که دولت اصرار دارد راهکارهای اجرایی از صاحب نظران دریافت شود.