زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

ارزش پول ملی و نرخ ارز خارجی مهم‌ترین برنامه ریز سفرهای نوروزی ایرانی‌ها بود. سید مصطفی فاطمی، دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر به «ایران» می‌‌گوید:«سفرهای داخلی ایرانی‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته 2 درصد رشد داشت. آمار به گردشگرانی می‌پردازد که شب را در اقامتگاه‌های رسمی گذرانده‌اند. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در نهایت اعلام می‌کند 40 درصد ایرانی‌ها امسال به سفر رفتند. این آمار از سوی فعالان حوزه گردشگری با انتقاد روبه‌رو شده است. آنها طبق قانون، گردشگر را کسی می‌دانند که از حضور او به تأسیسات گردشگری نفع برسد و شب در مراکز اقامتی رسمی اقامت داشته باشد.
در میان اختلاف آماری دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی، بخشی از ایرانی‌ها امسال هم با خودروی شخصی، اسکان در چادر، خانه ویلاها، اقامت در منازل اقوام یا انتخاب مقاصد کوتاه و نزدیک، نوروز را پشت سر گذاشتند.»
 
آیا صنعت از نوروز منتفع شد؟
مصطفی شفیعی‌شکیب، رئیس جامعه تخصصی تورگردانان، ایرانی‌ها را مردمی سفردوست می‌داند که در هر صورت سفر را در سبد هزینه‌های خانوادگی خود قرار می‌دهند. شاهد آن را هم راهبندان‌ها در مسیر و مقاصد گردشگری می‌داند اما در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید می‌کند، این راهبندان‌ها به معنای آن نیست که صنعت گردشگر از حضور گردشگر منتفع می‌شود. او کاهش ظرفیت هتل‌ها و اقامتگاه‌‌ها را از جمله دلایل این موضوع می داند که باعث شده مردم به جای اقامت در هتل‌ها و بومگردی‌ها به اقامت در چادرها و کمپینگ‌ها روی بیاورند.
او کاهش نرخ ارزش پول ملی و افزایش قیمت ارز را از جمله دلایل این شرایط می‌داند و می‌گوید:«حتی مسافرانی که به سفر رفتند هم خرید آنچنانی نکردند.»

کاهش سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور
بر اساس آمارهای رئیس جامعه تخصصی تورگردانان، سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور هم با یک کاهش 50 درصدی روبه‌رو بوده‌ است. نزدیک به 10 توراپراتور بزرگ که در حوزه گردشگر خروجی کار می‌کنند به او گفته‌اند تورهایی که در سال گذشته با 20 تا 25 نفر برگزار کرده‌اند امسال به 12 نفر رسیده‌اند.
او دلیل آن را کاهش توانایی مالی، افزایش قیمت بلیت هواپیما، افزایش قیمت تمام شده تورها و آینده‌نگری می‌داند و درباره لغو سفر برخی از ایرانی‌ها به ترکیه در نوروز هم می‌گوید:«تحولات اخیر در ترکیه باعث شده برخی از ایرانی‌ها مقصد نوروزی خود را از این همسایه شمالی به کشورهای دیگر منطقه از جمله دوبی، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان و... تغییر دهند.»

کاهش سفر به کشورهای همسایه
«امیرپویان رفیعی‌شاد» رئیس هیأت ‌مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر استان تهران، از کاهش سفر ایرانی‌ها به کشورهای همسایه خبر می‌دهد و می‌گوید:«در سال‌های گذشته شرایط به گونه‌ای بود که اقشار متوسط رو به بالای جامعه قدرت سفرهای خارجی را داشتند و حداقل می‌توانستند به کشورهای همسایه سفر کنند اما در سال جدید، هم هزینه تمام شده بسته سفر افزایش یافته است و هم هزینه‌های دیگر مثل خورد و خوراک و خرید. حتی قیمت یورو، سفر زمینی ایرانیان به ترکیه و ارمنستان را با کاهش روبه‌رو کرد.»
او به آمارهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که میزان سفرهای نوروزی را 40 درصد خانوارهای ایرانی اعلام کرده، اشاره می‌کند و می‌گوید:«تعریف گردشگر با مسافر فرق دارد. مسافر کسی است که از نقطه a به b می‌رود، اما طبق شاخص‌های مربوط به توریست و گردشگر و بر اساس ضوابط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان جهانی گردشگری، چقدر گردشگر داریم؟ چقدر صنعت گردشگری از حضور گردشگر منفعت می‌برد؟» او تأکید می‌کند:«کسی که با چادر به مقصد سفر و کمپ می‌کند، گردشگر نیست. در مقاصدی مثل کیش، قشم و شهرهای جنوبی بسیاری از مردم در خیابان چادر می‌زنند و برای پخت غذا از پیک‌نیک استفاده می‌کند. گردشگر باید به جامعه میزبان سود برساند.»
رفیعی‌شاد درباره سفرهای خارجی هم می‌گوید:«به دنبال گرانی قیمت تورها، هم در حوزه سفرهای اروپایی و هم مقاصد نزدیک مثل ترکیه، گرجستان، ارمنستان و... سفرها کاهش یافته است.» این فعال البته تأکید می‌کند آمار را باید شرکت‌های هواپیمایی اعلام کنند اما اعتقاد دارد سفر داخلی و خارجی ایرانی‌ها نسبت به سال گذشته بین 40 تا 50 درصد کاهش داشته است. او علاوه بر گرانی سفر که باعث شده بسیاری از ایرانی‌ها به روال چند سال اخیر و به دنبال افزایش قیمت ارز، سفر به کیش و جزایر جنوبی ایرانی را جایگزین سفر به کشورهای اطراف و همسایه کنند، شرایط جوی را هم از جمله دلایلی دانست که مقاصدی چون بوشهر و جزیره قشم شاهد افزایش گردشگر باشند.
کاهش پرواز ایرلاین‌های خارجی
هومر برغانی، مدیر نمایندگی وزارت گردشگری قطر در ایران، یکی از دلایل کاهش سفرهای خارجی را افزایش مداوم قیمت ارز می‌داند و می‌گوید:«برای مثال آژانس‌ها از آذرماه شروع به فروختن تورها کردند تا به نوروز برسد اما قیمت دلار از 100 هزار تومان بالاتر رفت و تقریباً همه چیز دو برابر شد.» به گفته این فعال بازار گردشگری، همین شرایط باعث شد قطرویز‌ایر و ترکیش‌ایرلاین، پروازهایشان را به ایران کم کردند و هیچ کدام از این ایرلاین‌های خارجی صندلی به صورت چارتر به آژانسی نفروختند. بنابراین بحث کمبود پرواز بین‌المللی وجود داشت. «ایران‌ایر» هم پرواز اروپایی نداشت. مجموعه این مسائل تأثیر خودش را در تعداد و مقصد گردشگر می‌گذارد.
 او به قشری اشاره می‌کند که در هر صورت سفر می‌روند و افزایش قیمت تأثیری در مقاصد سفرهای اروپایی آنها ندارد. کسی که سال گذشته 200 میلیون تومان تور خریده است امسال با 300 میلیون هم تور می‌خرد.
به اعتقاد برغانی، افزایش قیمت ارز بیش از هر گروهی به تغییر مسیر سفر قشر متوسطی که جذب بازارهای ترکیه، مالزی، گرجستان و... می‌شدند، منجر شد. او یکی از معضلات فصل نوروز را کاهش تعداد پروازها می‌داند.
 
کاهش پرواز‌های خارجی
از فرودگاه امام(ره)
مجموعه پروازهای ایرلاین‌های ایرانی، از 23 اسفند تا 15 فروردین‌ماه، 13 هزار و 292 پرواز بوده که به جا‌به‌جایی یک‌میلیون و 613 هزار و 209 مسافر منجر شده است.  به گفته «مقصود اسعدی‌سامانی» دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، بیشتر گردشگران داخلی که مسافرت هوایی را انتخاب کرده‌اند، به کیش و مشهد سفر کردند.  
به گفته او، در سفرهای گردشگری پروازی به خارج از کشور هم ایرانی‌ها در این نوروز بیشتر به استانبول و نجف سفر کردند. اسعدی‌سامانی می‌گوید:«ایرلاین‌ها امسال 500 پرواز بیش از سال گذشته داشتند که این پروازها عمدتاً به مقاصد داخلی بوده است. امسال 26 هزار مسافر بیشتر از سال گذشته با پرواز به سفر نوروزی رفتند.» بر اساس آمارهای او، پرواز ایرلاین‌های خارجی در نوروز امسال از فرودگاه امام کاهشی 7 تا 8 درصدی داشته است.

مدارس، سهم بومگردی‌ها را گرفتند
به گفته یاور عبیری، رئیس جامعه بومگردی، اسکان‌گیری آموزش و پرورش، فرصت هفته اول تعطیلات نوروزی را از بومگردی‌ها می‌گیرد. او این اسکان را خلاف قانون می‌داند و می‌گوید:«آموزش و پرورش به گردشگرانی از جمله غیرفرهنگیان اسکان می‌دهد.» این نکته را هم یادآوری می‌کند که در پیش از شروع تعطیلات، در ستاد مدیریت سفر به مدیریت معاون گردشگری، این بحث پیش آمد که آموزش و پرورش به غیرفرهنگیان اسکان نمی‌دهد اما عبیری برای آنکه ثابت کند چنین حرفی نیست، در نوروز برای خود و خانواده از امکانات آموزش و پرورش در همدان اسکان گرفت. به گفته او، اسکان در مدرسه برای خانواده چهار نفره، شبی 600 هزار تومان هزینه داشت. به گفته عبیری، قیمت بومگردی برای یک خانواده چهار نفره یک میلیون و 200 هزار تومان می‌شود با یک وعده صبحانه، در حالی که در مدرسه حمام وجود ندارد و گردشگران باید از سرویس‌های بهداشتی مشترک استفاده کنند اما بومگردی در اختیار یک خانواده است. مدارس هیچ استانداردی برای گردشگری ندارند.

بحث کهنه
اسکان گردشگر در آموزش و پرورش بحث کهنه‌ای است، حتی قبل از اینکه بومگردی‌ها در دهه هشتاد در ایران فعال شوند. جامعه هتلداران به درآمدزایی آموزش و پرورش اعتراض کردند که تا به امروز به جایی نرسیده است. کاهش ارزش پول ملی هم باعث شده بسیاری از شهروندان در سفرهای نوروزی خود به داشتن یک خوابگاه راضی باشند تا سفر از سبد خانوادگی آنها خط نخورد. عبیری ورود آموزش و پرورش را باعث ناامیدی بومگردی‌ها می‌داند که هم مالیات، عوارض و بیمه کارکنان خود را می‌دهند و هم باید هزینه آب، برق و گاز را بپردازند، در حالی که آموزش و پرورش هیچ هزینه‌ای برای انرژی نمی‌دهد. در کنار آموزش و پرورش، اسکان غیررسمی ویلا هم باعث شده جامعه بومگردی اعتراض کند. عبیری می‌گوید:«این شرایط سبب شده بومگردی‌ها هم از سایه قانون خارج شوند و گردشگران را در مسیر غیررسمی جذب کنند.»  به گفته این فعال گردشگری، در نهایت اعتراض جامعه بومگردی باعث شد گردشگران در هفته دوم به سمت اسکان در بومگردی‌ها بروند و ظرفیت آنها تا 52 درصد افزایش یابد. البته سطح اشغال ظرفیت آنها در بوشهر که مقصد پربازدید گردشگران نوروزی بود به 90 درصد رسید. او می‌گوید:«هرچند ظرفیت بومگردی‌های بوشهر پر شد اما برای مثال اگر ظرفیت بومگردی‌های بوشهر 50 نفر بود، در سال گذشته 100 نفر به دنبال رزرو بومگردی بودند اما امسال به اندازه ظرفیت بومگردی‌ها گردشگران به بومگردی‌های بوشهر آمدند. بنابراین استقبال سال گذشته با 50 درصد کاهش روبه‌رو بود.» بومگردی‌های آذربایجان غربی هم تا 85 درصد پر شدند. بومگردی‌های یک استانی مثل سمنان هم با کاهش مسافر روبه‌رو شد. عبیری از هیأت های مذهبی برخی از استان‌ها انتقاد می‌کند که اقدام به جذب گردشگران در حسینیه‌ها و مراکز تحت مدیریت خودشان کردند. به گفته او، این مسأله در خراسان جنوبی از جمله شهر فردوس به اعتراض جامعه بومگردی انجامید. او می‌گوید: «بومگردی‌ها باید برای درآمدزایی و جذب گردشگر به 50 ارگان پاسخگو باشند اما رقبای آنها خارج از قانون در حال جذب گردشگران هستند. این مسأله به خروج صاحبان کار از بومگردی‌ها منجر می‌شود.»