کارنامه حمایتی دولت شهید رئیسی در گفت‌وگو با سید صولت مرتضوی وزیر رفاه
تلاش برای زدودن فقر از چهره جامعه
30 روز در راستای حمایت از خانواده و جوانی جمعیت حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای دریافت کمک هزینه عائله‌مندی از 720 روز به 30 روز کاهش می‌یابد
مصطفی خدابخشی
خبرنگار
اگر بخواهیم نگاهی کلی به مجموعه اقدامات حمایتی وزارت رفاه در سال‌های ریاست جمهوری شهید رئیسی داشته باشیم، مهم‌ترین این اقدامات کدام هستند؟
اجرای برنامه رفع سوءتغذیه کودکان زیر 5 سال (5 تا 59 ماه)، اجرای ماده 24 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، اجرای طرح ملی یسنا، حمایت از تست ژنتیک فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی، ارائه الگوی توانمندسازی و حمایت از زنان سرپرست خانوار، پنجره واحد خدمات حمایتی زنان سرپرست خانوار، اجرای تبصره (2) ماده (5) قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مبنی بر استفاده افراد دارای معلولیت شدید از سامانه‌های برون‌شهری ریلی، هوایی و دریایی دولتی و عمومی‌نیم‌بها، تدوین گزارش پایش فقر در سال 1401 و برآورد 1402، تدوین برنامه رفع فقر مطلق مبتنی بر شناسایی فقرا با اولویت گروه‌های آسیبپذیر برای اولین‌بار و نهایتاً اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی از مهم‌ترین اقدامات در این بخش به حساب می‌آید.
یکی از اقداماتی که جامعه مخاطب گسترده‌ای را با خود همراه کرد، پایگاه رفاه ایرانیان بود. در این خصوص توضیح دهید.
یکی از ضرورت‌های فعالیت این پایگاه به‌روز بودن آن بود، بر همین اساس به‌روزرسانی پایگاه رفاه ایرانیان انجام گرفت و همچنین سامانه بهره‌مندی ایرانیان نیز راه‌اندازی شد.
درمورد اول باید گفت که براساس بند (د) تبصره 17 قانون بودجه کشور در سال 1402 این وزارت مکلف به دریافت اطلاعات از دستگاه‌های مختلف و به‌روزرسانی اطلاعات در پایگاه رفاه ایرانیان، اجرای آزمون وسع و شناسایی و رتبه‌بندی دهک‌های مختلف آحاد مردم است.
در همین راستا به‌روزرسانی و اعمال آزمون وسع برای 87 میلیون و 400 هزار نفر صورت پذیرفت و ۶۰ هزار خانوار جدید معادل 160 هزار نفر که جزو صدک 100 و 99 (بالاترین صدک دهک 10) مشمول دریافت یارانه نشدند و 60 هزار خانوار جدید از دهک‌های پایین درآمدی به مشمولان دریافت یارانه افزوده شدند.
بدیهی است اطلاعات دهک‌بندی جدید دراختیار دستگاه‌های مختلف از جمله دستگاه‌های حمایتی برای ارائه خدمات حمایتی قرار گرفته است. دهک‌بندی مبنای ارائه کالابرگ الکترونیکی برای 7 دهک، بیمه سلامت رایگان 5 دهک اول، شناسایی خانوارهای نیازمند دستگاه‌های حمایتی مانند کمیته امداد امام(ره) و بهزیستی و بنیاد برکت و... است.
همچنین در خصوص بند ح تبصره 17 قانون بودجه کشور مبنی بر راه‌اندازی سامانه بهره‌مندی ایرانیان با همکاری سازمان برنامه و بودجه کشور و معاونت مناطق محروم و توسعه روستایی ریاست جمهوری باید بگویم فاز اولیه و البته اساسی از اجرای این طرح با شناسایی شاخصهای تخصصی حوزههای بهره‌مندی از طریق برگزاری جلسات کارشناسی - تحلیلی با متخصصین این حوزه صورت پذیرفت که نهایتاً با لحاظ کردن محدودیت وجود اطلاعات ثبتی، 251 شاخص استخراج شد. درخواست اطلاعات ثبتی متناظر با شاخصهای احصا شده از دستگاه‌های متولی به‌واسطه برگزاری جلسات کارشناسی و انجام مکاتبات رسمی‌صورت پذیرفت.
پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان توانسته است برای اولین‌بار در کشور در نسخه اولیه از سامانه با تجمیع اطلاعات ثبتی (بیش از 250 شاخص)، سطح بهره‌مندی خانوارها را از زوایا و لایه‌های مختلف در قالب پلتفرمی‌جامع و کلان ارائه کند. از جمله قابلیت‌های اساسی و با اهمیت در این سامانه نمایاندن جزئیات بهره‌مندی از اطلاعات کلی با تکنیک Drill Down (نمایش جزئیات) است به نحوی که نحوه بهره برداری در هر بخش براساس انتخاب کاربر به‌ترتیب در سطح کشور، استان، شهرستان و حتی گشت پستی (در برخی شهرهای بزرگ) مشخص شده است.
طرح یسنا، به عنوان بخشی از همین رویکرد دولت برای بهبود وضعیت تغذیه در کشور ، به چه صورتی پیاده شده است؟
بله. در راستای اجرای ماده (24) قانون حمایت از خانواده و جوانی در گام اول؛ حدود 23000 مادر دارای فرزند شیرخوار در دهک یک درآمدی در هشت استان کم‌برخوردار مشتمل بر استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، ایلام، فارس، هرمزگان، گلستان و لرستان با ارائه سبد غذایی رایگان 400 هزار تومانی مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از دی ماه سال 1402 در 3 مرحله/ سه ماه در بستر شبکه ملی اعتبار (طرح کالابرگ الکترونیکی) از محل اعتبار مسئولیت اجتماعی شرکت‌های صندوق‌های تابعه وزارت متبوع با همکاری آستان قدس رضوی مورد حمایت قرار گرفتند.
در گام دوم؛ باتوجه به تخصیص مبلغ 590 میلیارد تومان از سوی ستاد ملی جمعیت در اسفند ماه سال 1402، حدود یک میلیون مادر دارای فرزند شیرخوار در سه دهک اول درآمدی در تمام استان‌های کشور که جمعیتی با ارائه بسته‌های رایگان غذایی و بهداشتی تا سقف ۶۰۰ هزار تومان در بستر شبکه ملی اعتبار مورد حمایت قرار گرفتند و اعتبار در حساب سرپرستان خانوار شارژ شده و می‌توانند از تمام فروشگاه‌های طرف قرارداد طرح کالابرگ الکترونیکی خرید کنند.
از مجموع اقدامات حمایتی دیگری که وزارت رفاه در دستور کار خود قرار داد ارتقای امنیت غذایی کودکان زیر 5 سال نیازمند تغذیه مضاعف بود. لطفاً در این خصوص نیز توضیح دهید.
براساس ماده (24) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مکلف است با معرفی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره)، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی(ره) و بنیاد مستضعفان، مادران باردار، شیرده و دارای کودک زیر پنج سال را که براساس آزمون وسع، نیازمند حمایت هستند، شناسایی کرده و خدمات سبد تغذیه رایگان و بسته بهداشتی رایگان را به آنها به صورت ماهانه اختصاص دهد.
از مزایای اجرای این برنامه می‌توان به کاهش مرگ‌و‌میر مادران و کودکان زیر پنج سال، بهبود سوءتغذیه، پیشگیری از بیماری‌های مادران و معلولیت‌های کودکان که در نهایت منجر به کاهش فقر قابلیتی خواهد شد، اشاره کرد؛ ضمناً این مهم بازتاب ملی و بین‌المللی اثربخشی خواهد داشت و رتبه کشور را در شاخصهای توسعه انسانی بهبود می‌بخشد.
در همین راستا اقداماتی از جمله برآورد قیمت سبد غذایی براساس سبد پیشنهادی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شامل 19 مورد از اقلام غذایی و با لحاظ آخرین قیمت مصوب اقلام خوراکی مرکز آمار ایران، آزمون وسع مبتنی بر داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان؛ اخذ آمار خانوارهای سه دهک اول درآمدی در کل شهرها که تحت پوشش هیچ نهاد حمایتی نیستند؛ تهیه پیش‌نویس دستورالعمل اجرایی و تفاهمنامه با سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، تدوین سناریوهای مختلف صورت گرفت.
در مورد طرح کالابرگ الکترونیکی هم به عنوان یکی از مهم‌ترین طرح‌های حمایتی دولت سیزدهم توضیح دهید که قشر وسیعی را با خود همراه کرد.
طرح کالابرگ الکترونیکی برای اولین‌بار در راستای اجرای حکم مقرر در بند(ص) تبصره (1) قانون بودجه سال 1401 کل کشور که حذف ارز ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی را مقرر می‌کرد، به‌منظور جبران زیان مصرف‌کنندگان توسط قانونگذار وضع و به دولت تکلیف شد.
در ابتدا برای طراحی الگو و مدل کالابرگ الکترونیکی، پایلوت طرح در سه شهرستان گرمسار، آبیک و فیروزکوه اجرا شد که مدل پیاده‌سازی شده در شهرستان فیروز کوه با موفقیت به نتیجه رسید و مدل اجرایی طرح نهایی شد.
در 15 اسفند سال 1401 به‌صورت سراسری طرح در کل کشور به اجرا درآمد و تاکنون نیز در حال اجرا است. مرحله جدید و بزرگ طرح کالابرگ الکترونیکی با عنوان «طرح فجرانه» در راستای حمایت مضاعف از سبد غذایی خانوار یارانه‌بگیر در دهه مبارک فجر سال گذشته، آغاز و کلیه خانوارهای دهک‌های اول تا هفتم، به ازای هر عضو مشمول 220 هزار تومان اعتبار تشویقی خرید 11 قلم کالابرگی شدند. تعداد خانوار بهره‌مند از طرح از ابتدا تا تاریخ 8/2/1403 درحدود 59.270.706 نفر است.
به عبارتی باید گفت این سه طرح که مورد سؤال شما قرار گرفت سه طرح بسیار قدرتمند و اثرگذار است که در حال حاضر نیز در وزارت رفاه در حال اجرا هستند. این طرح‌های سه‌‌گانه به ترتیب به عموم مردم، کودکان و مادران نیازمند در بستر شبکه ملی اعتبار می‌پردازد. علاوه بر طرح‌های مذکور، وزارت رفاه در پایان سال گذشته برنامه رفع فقر خود را نیز با رویکردی جدید تدوین کرد.
از اقدامات دولت سیزدهم در حوزه حمایت از زنان سرپرست خانوار بگویید؛ در عرصه ای با این اهمیت، چه اقداماتی شده است؟
ارائه الگوی توانمندسازی و حمایت از زنان سرپرست خانوار و پنجره واحد خدمات حمایتی زنان سرپرست خانوار از جمله اقدامات این دولت بوده است.
در ارائه الگوی توانمندسازی و حمایت از زنان سرپرست خانوار باید گفت که ارائه مد لی یکپارچه که هر فرد بعد از ورود به یک نهاد حمایتی با توجه به شرایط و توانمندی‌هایش (تیپ‌شناسی) باید چه خدمات و امکاناتی را دریافت کند تا در صورت امکان در نهایت به عنوان فردی توانمند از سیستم خارج شود.
هدف از این برنامه، اطمینان از حفظ سطح مصرف فقیرترین خانوارها و بهبود پایه سرمایه‌های انسانی و تولیدی است، لذا نیازمند طراحی پلتفرمی‌هستیم که در آن کفایت مداخلات حمایتی و توانمندساز اتفاق بیفتد و علاوه بر این، یکپارچگی سطح‌بندی و دسته‌بندی حمایت‌ها براساس محرومیت‌های افراد انجام پذیرد. ابتدا خدمات حمایتی و توانمندساز نهادها مورد بررسی و جمع‌بندی و در نهایت حمایت‌ها در یک مدل سه‌سطحی شامل مرحله پیله، پروانه و پرواز با هدف توانمندسازی و در صورت امکان خروج زنان سرپرست خانوار از خدمات حمایت سطح اول ارائه شده است. این مدل در سطح کلان برای تمام اقشار آسیبپذیر نیز در حال تدوین است.
همچنین در بخش پنجره واحد خدمات حمایتی زنان سرپرست خانوار نیز باید گفت که براساس بند ت ماده 80 برنامه ششم توسعه کشور و بند ت ماده 31 قانون برنامه هفتم توسعه کشور و همچنین با توجه به برنامه‌های دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت متبوع درخصوص ایجاد انسجام و یکپارچگی در ارائه خدمات حمایتی به جامعه هدف از جمله کودکان، زنان (مادران)، سالمندان، معلولین و...، طراحی و پیاده‌سازی سامانه پنجره واحد خدمات حمایتی ایرانیان با اولویت زنان سرپرست خانوار و با تکیه بر اطلاعات ثبتی، خوداظهاری و همچنین بررسی میدانی در دستور کار قرار گرفته است.
در این راستا احصای شناسه خدمات کلیه نهادهای حمایتی در دست اقدام بوده و طراحی پلتفرم جامع نرم‌افزاری نیز براساس متدولوژی روز و رعایت شاخص‌ها و ملاحظات نرم‌افزاری و امنیتی نیز در دست اقدام است. شایان ذکر است بر مبنای طرح کلی پنجره واحد، خدمات حمایتی به دو دسته تقاضامحور و خدمت‌محور تقسیم شده است.
ان‌شاءالله تا پایان خردادماه سال‌جاری اجرای پایلوت سامانه پنجره واحد – زیرسیستم زنان سرپرست خانوار، در یکی از شهرستان‌های استان تهران رونمایی شده و پنجره واحد خدمات حمایتی ایرانیان نیز در سطح کلان برای تمام اقشار آسیبپذیر تا پایان سال 1403 عملیاتی خواهد شد. آیین‌نامه اجرایی پنجره واحد نیز در هیأت دولت بررسی و به تصویب رسیده است.
بخش بیمه و صندوق های بازنشستگی ما همواره ازجمله بخش های دارای مسائل عدیده بوده؛ در حوزه بیمه‌ای چه رویکردهایی را در دستور کار داشته‌اید؟
پیگیری نظام بیمه‌ای فراگیر برای خانوارهای فاقد بیمه بازنشستگی با مشارکت بیمه‌شدگان در راستای استقرار نظام چندلایه رفاهی، پیگیری اصلاحات سنجه‌ای در نظام بازنشستگی در راستای حل مسأله پایداری مالی صندوق‌های بازنشستگی، تصویب آیین‌نامه جدید قانون نقل‌و‌‌انتقال سوابق بیمه‌ای بین صندوق‌های بازنشستگی که براساس آن امکان انتقال مبلغ به‌روز شده حق بیمه پرداختی به صندوق دیگر و امکان پرداخت مستمری جمع (دریافت حقوق بازنشستگی از صندوق‌های متعدد به نسبت سنوات بیمه‌پردازی در هر صندوق) برای اولین‌بار در کشور فراهم شد.
همچنین تصویب لایحه «اصلاح بند (1) ماده 86 قانون تأمین اجتماعی» و ارسال آن به مجلس شورای اسلامی‌که براساس آن در راستای حمایت از خانواده و جوانی جمعیت حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای دریافت کمک هزینه عائله‌مندی از 720 روز به 30 روز کاهش می‌یابد، تصویب آیین‌نامه بند (ط) قانون اصلاح ماده 5 قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران ساختمانی، تصویب آیین‌نامه تبصره (4) بند (الف) قانون اصلاح ماده 5 قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران ساختمانی، سامانه بیمه اجتماعی کارگران ساختمانی، دستورالعمل بیمه اجتماعی آزادکاران، تدوین و اصلاح اساسنامه صندوق‌های بازنشستگی - تکلیف ماده 17 قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی بخشی از این اقدامات است.
دفتر برنامه‌ریزی اقتصادی که زیرنظر وزارت رفاه در حال فعالیت است در این سال‌ها چه کارنامه ای داشته است؟
مدیریت پرتفوی دارایی‌های صندوق‌ها از طریق آماده‌سازی شرکت‌های تابعه و خروج از بنگاهداری، توسعه صادرات در شرکت‌های زیرمجموعه صندوق‌های بیمه بازنشستگی، تشکیل زنجیره ارزش شرکت‌های تابعه صندوق‌های بیمه بازنشستگی، بند هشتم نظارت ستادی رئیس محترم جمهوری از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در تاریخ 29/10/1401، انجام واگذاری سالانه حداقل 15 واحد درصد از سهام مدیریتی شرکت‌های زیرمجموعه از طریق برگزاری مزایده بلوکی و افزایش کارایی سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی، جلوگیری از هزینه‌های غیرضرور و کاهش وابستگی صندوق‌های مذکور به بودجه عمومی، تأدیه مطالبات، تجمیع منابع نزد بانک رفاه کارگران، تسویه مطالبات به شرکت ملی گاز ایران، تفاهمنامه با اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، تشکیل اتاق کنترل ارزی، تهیه و تدوین برنامه متناظر با شعار سال «جهش تولید با مشارکت مردم» تقویت و توسعه فعالیت شرکت‌ها بویژه در صنایع دانش‌بنیان، تأمین منابع مالی موردنیاز اجرای فعالیت‌ها و توسعه صادرات شرکت‌های تابعه و نهایتاً بهبود عملکرد تولیدی بنگاه‌های اقتصادی تابع از جمله فعالیت‌های صورت گرفته در این بخش بوده است.