«ایران» از رویکردهای قابل بهره‌برداری شهید جمهور در دولت چهاردهم گزارش می‌دهد
مسئولیت‌پذیر باشید مثل _ رئیسی
امروز مردم رئیس‌جمهوری می‌خواهند که مسئولیت‌پذیر باشد و کشور را معطل دعوای داخلی و بهانه‌ای به اسم مانع خارجی نکند
دو هفته دیگر در حالی مردم برای انتخاب ساکن جدید پاستور پای صندوق‌های رأی می‌روند که با خلق نصابی جدید در خدمتگزاری بوسیله رئیس جمهور شهید، کار برای نامزدها دشوارتر از همیشه شده است. زیرا هر دولت و بالاتر از آن، هر رئیس جمهوری میراثی برای دولت و رئیس جمهور پس از خود دارد. تجربه نشان داده که بهره‌برداری از این میراث و تجربیات، عمدتاً به تفاوت گرایش‌های سیاسی دولت و رئیس جمهور بعدی با سلف او باز می‌گردد. اما شهید آیت‌الله رئیسی، برخلاف همه ادوار گذشته میراثی از خود به یادگار گذاشت که به نظر می‌رسد با هر سلیقه و نگاه سیاسی، رئیس دولت آتی نمی‌تواند نسبت به این میراث بی‌تفاوت باشد یا آن را نادیده بگیرد. چرا که این تجربیات و کارنامه شهید رئیسی، فراتر از جدال و جهت گیری‌های سیاسی مرسوم در کشور بوده و به همین دلیل توانسته است در عمل، خط مشی جدیدی را بنیان بگذارد. این خط مشی جدید در دولتمداری و سلوک فردی و مدیریتی در مقام رئیس جمهور، تراز تازه‌ای در کنش سیاسی دولتمردان و رجال سیاسی بنا نهاده است که عدول از آن، باعث خسارت هم برای کشور و مردم و هم برای رئیس جمهور آتی تلقی خواهد شد.
پایان فرافکنی و ایده «نگذاشتند»!
در حدود 20 روزی که از حادثه تلخ سقوط بالگرد و شهادت شهدای خدمت می‌گذرد، جنبه‌های مختلفی از شخصیت و مدیریت شهید رئیسی بیان و مصادیق زیادی در تأیید مردمی بودن، کارآمدی و انقلابی بودن وی بیان شده است. در این میان یک ویژگی مهم شهید رئیسی در عرصه سیاست و مدیریت اجرایی کلان کشور این بود که در دوره سه ساله مدیریت خود، بساط فرافکنی و بهانه‌هایی مانند نشده است، نمی‌شود یا نگذاشته‌اند را جمع کرد. این امر، با دو عامل یا در دو حوزه؛ یکی بهره‌گیری عینی و واقعی از اختیارات رئیس جمهور و دیگری، تغییر رویکرد در مسأله تحریم حاصل شد.
در ادوار گذشته ریاست جمهوری، مردم ایران شاهد تکرار یک رویه ثابت بودند، رویه‌ای که مطابق آن معمولاً رؤسای جمهور پس از طی دوره‌ای از مسئولیت که برخی ضعف‌ها در اداره کشور آشکار می‌شد، به جای مسئولیت‌پذیری، راه فرافکنی را در پیش می‌گرفتند.
فرافکنی‌ها گاهی در حوزه داخلی و از طریق طرح موضوع محدودیت اختیارات دنبال می‌شد و گاه با برجسته‌سازی غیرواقعی موانع خارجی. به عبارت دیگر، در مواجهه با مشکلات که عمدتاً ناشی از ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی بود، یا راه بهانه‌جویی پی گرفته می‌شد و مشکلات به گردن ساختار و اختیارات انداخته می‌شد یا مسائلی مانند تحریم به عنوان مانع معرفی می‌شدند.
نمونه‌ای از فرافکنی در دولت اصلاحات
نمونه‌های فرافکنی و مسئولیت‌ناپذیری در دوره‌های گذشته متعدد است. در دوره اصلاحات، رئیس جمهور وقت، با بیان این تعبیر که برخی رئیس جمهور را تدارکاتچی می‌خوانند و نیز با تهیه لوایحی به منظور افزایش اختیارات رئیس جمهور(موسوم به لوایح دوقلو) به دنبال ایجاد تصویری دست بسته از رئیس جمهور بود. در آن دوره، بخش زیادی از وقت و انرژی کشور صرف تضادهایی می‌شد که جریان سیاسی و رسانه‌ای وابسته به دولت وقت، ایجاد و کشور را درگیر حاکمیت دوگانه کرده بود.
ادعای غیرواقعی
دولت‌های نهم و دهم
در دولت بعد از اصلاحات، ابتدا این دوگانگی‌ها بروز جدی نداشت، اما از مقطعی به بعد، ادبیاتی مانند «نمی‌گذارند کار کنیم» و نیز رویه‌هایی مانند درگیر شدن با نهادها و قوای دیگر به ادبیات و کنش سیاسی مسئولان وقت دولت راه یافت. این امر باعث بروز تقابل‌های شدید و جدی بین دولت و دیگر بخش‌های کشور، آن هم در مقابل انظار مردم شد.
اوج گیری فرافکنی
در دولت اعتدال
در دولت گذشته و موسوم به اعتدال فرافکنی ترکیبی به اوج رسید، به طوری که در مقابل هر سؤال و آشکارشدن ناکارآمدی، مسأله تحریم در افکار عمومی برجسته می‌شد تا با تولید فشار از ناحیه افکار عمومی، سیاست‌های کشور به سمت سازش توأم با عجله سوق داده شود. در مواردی دیگر، با تولید بحران در داخل و ایجاد درگیری با سایر ارکان کشور، و القای ناکافی بودن اختیارات و ادعای مانع‌تراشی بخش‌های غیر از دولت، درصدد مشغول سازی افکار عمومی برمی‌آمدند. در این دوره، حل مسائل کشور به حدی به اراده و متغیرهای خارجی گره زده شد که رئیس جمهور وقت حتی حل مشکل آب خوردن مردم را نیز منوط به برجام می‌دانست. در کنار اینها، در ساده‌ترین مسائل نیز دولت درگیر تقابل با نهادهای دیگر همچون مجلس، قوه قضائیه و نهادهای دیگر می‌شد. و پس از همه اینها، هنگام اتخاذ مهم‌ترین تصمیم‌ها و مسائل چالش‌برانگیزی همچون افزایش قیمت بنزین و مواجهه با تبعات گسترده آن، رئیس دولت وقت به شکل غیرمسئولانه‌ای از این تصمیمات ابراز بی‌اطلاعی می‌کرد.
تغییرات اساسی
در دولت شهید رئیسی
اما همه این تجربه‌های تلخ و فرافکنی‌هایی که به سکه رایج سیاست‌ورزی مسئولان دولت‌های گذشته هنگام آشکار شدن هر ناکامی تبدیل شده بود، در دولت رئیس‌جمهور شهید رئیسی متوقف شد و طرح جدیدی در سیاست‌ورزی و مدیریت اجرایی کشور بنا گذاشته شد. این طرح بر مسئولیت‌پذیری تمام‌عیار، بویژه از سوی شهید رئیسی مبتنی بود. به این ترتیب، در دولت شهید رئیسی ورق بکلی برگشت.
تعابیر مهم رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار شهریور 1401 هیأت دولت با ایشان، در این زمینه بسیار کلیدی است. تعابیر رهبری نشان می‌دهد، دولت شهید رئیسی در سال نخست خدمت، فرافکنی‌ها را در زمینه داخلی و از طریق بحران‌سازی در روابط با دستگاه‌های دیگر کنار گذاشت.
همچنین در این بیانات مشخص شد که شهید رئیسی هم از مسلوب‌الاختیار نشان دادن دولت پرهیز کرد و هم در زمینه خارجی کشور را از معطلی، یعنی انتظار برای نگاه و انجام کار از سوی بیگانگان نجات داد.
رهبر انقلاب در بخشی از سخنان خود در این دیدار فرمودند: «توفیق دیگر، زدودن رقابت‌های منفی از روابط بین قوا است... اینکه دولت، مجلس و قوه قضائیه دائماً با هم مناقشه داشته باشند و حرف و گفت و گله و شکایت داشته باشند، چیز بدی است، ذهن مردم را آشفته می‌کند.»
رهبر معظم انقلاب در ادامه سخنان خود، خاطرنشان کردند: «یک توفیق دیگر این دولت این بود که جامعه را از حالت چشم‌انتظاری و نگاه به بیرون خارج کرد. از این حالت که همیشه منتظر باشیم ببینیم دیگران درباره ما چه می‌گویند، چه تصمیم می‌گیرند، چه کار می‌خواهند بکنند خارج شده؛ به ظرفیت‌های داخل کشور اهمیت داده شده، روی آنها تکیه شده، کار دارد می‌شود.»
رهبر انقلاب در فراز دیگری از سخنان خود، مشخصاً پرهیز از فرافکنی و بهانه‌تراشی را از توفیقات دولت برشمردند. ایشان فرمودند: «یک توفیق دیگر شما این است که این دولت از فرافکنی و بهانه‌تراشی احتراز کرده و مسئولیت‌پذیر بوده. ما در این مدت از مسئولین محترم دولتی نشنفتیم که بگویند: «نمی‌گذارند کار کنیم، اختیار نداریم، اختیارات دست ما نیست»؛ از این حرف‌ها نشنفتیم از شما. مسئولیت‌پذیری خیلی چیز خوبی است؛ می‌گوید «ما هستیم، باید کار کنیم و کار هم می‌کنیم»؛ این نقطه مثبت بسیار مهمی است.»
تعهد به همدلی تا آخرین روز کاری
مروری بر اظهارات رئیس‌جمهور شهید در آخرین جلسه هیأت دولت که 26 اردیبهشت برگزار شد، یعنی سخنانی که می‌توان از آن به وصیت‌نامه سیاسی شهید رئیسی تعبیر کرد، نشان می‌دهد که وی تا آخرین روزها همچنان به پرهیز از هرگونه فرافکنی معتقد بوده است. زیرا شهید رئیسی حتی در موضوعاتی که حق را با دولت می‌دانسته، اما به علت حفظ مصلحت بزرگ‌تری به نام آرامش کشور و همدلی قوا، از کشاندن اختلافات به تریبون‌های عمومی و درگیر کردن مردم پرهیز داشته است.
شهید رئیسی در این جلسه دولت گفت: این پیمان من با خداوند متعال است که خلاف خواست رهبری، یعنی طرح موضوعی که در آن زمینه اختلاف قوا باشد، اجتناب کنم. من تاکنون این کار را نکرده و نخواهم کرد. وی با بیان اینکه این رویه، مشرب و شیوه من است، اضافه کرد: «خیلی هم در این قضیه تحت فشارِ هم روحی هستم که آقا این مطلب برای تو روشن است، می‌توانی این را با یک بیانی بروی در جایی مطرح کنی، بالاخره ما هم تریبون داریم. اما اینکه من بیایم این را مطرح کنم، هر وقت می‌خواهم هر حرفی بزنم، خدا می‌داند به یاد مرحوم بهشتی میفتم... در مسجد الجواد دورش را گرفتند (شهید بهشتی) گفتند تو هم [بگو]، فلانی‌ها هم می‌گویند. گفت امام فرموده است سکوت، سکوت، سکوت... تمام کرد جلسه را.»
نمونه دیگر از مسئولیت‌پذیری و تعهد به همدلی و همکاری با قوا، خاطره‌ای است که اخیراً از سوی امام جمعه بوشهر نقل شد که درس‌آموز است. آیت‌الله صفایی بوشهری با اشاره به اینکه یک هفته قبل از شهادت آیت‌الله رئیسی، جلسه‌ای در مشهد با حضور جمعی از علما و ایشان برگزار شد، اظهار کرد: یکی از بزرگان به رئیس‌جمهور گفت افزایش قیمت در فلان کالا زیر نظر دولت است و باید مراقبت کنید که گران نشود. رئیس‌جمهور توضیح داد که من خیلی حرف‌ها را نمی‌توانم بیرون بزنم، مبنای تصمیم، قانون و مصوبه مجلس است که ابلاغ شده و من مسئول اجرای قانون هستم. به او گفتند پس چرا این مطلب را به مردم نمی‌گویید؛ که رئیس‌جمهور گفت نه نمی‌گویم، چون این مسأله درواقع در نظام واقع شده است، حالا ما بیاییم بگوییم کی این کار را کرده؟ الان یک چیزی به ما می‌گویند، اگر این طور شود، باعث خواهد شد به دیگران هم بگویند.»
در فقدان رئیس‌جمهور حکیم
مطابق گزاره‌های عینی تشریح شده، می‌توان گفت مردم ایران رئیس‌جمهور حکیم و مسئولیت‌پذیری را از دست دادند. به عبارت دیگر، پس از سال‌ها، فردی را در قامت رئیس‌جمهور دیدند که به دنبال مشغول کردن آنها با حاشیه‌ها و ایجاد جنجال برای پنهان کردن اشکالات نبود. یا اینکه دنبال بهانه‌تراشی و متوقف کردن کشور تحت عنوان تحریم نبود. از این رو است که می‌توان گفت مردم ایران اسلامی، امروز نیز همچون شهید رئیسی، رئیس‌جمهوری می‌خواهند که مسئولیت‌پذیر باشد و کشور را معطل دعوای داخلی و بهانه‌ای به اسم مانع خارجی نکند.