سعیده احسانی‌راد
خبرنگار

در یکی از شلوغ‌ترین محله‌های تهران جایی که پیش از این محل سکونت امیربهادر، وزیر جنگ مظفرالدین شاه بود حالا انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استقرار یافته است. البته این عمارت تاریخی همچنان با نام خانه امیربهادر شهره است که از سال 1348 کاربری آن به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تغییر یافته است.
این انجمن در سال۱۳۰۱ به همت جمعی از شخصیت‌های فرهنگی با هدف حفظ آثار کهن ایرانی و معرفی آنها در تهران تشکیل شد که به آن انجمن آثار ملی نیز می گویند. حیاط و ستون‌های این عمارت 200 ساله تا چشم کار می کند پر است از تصاویر و نقاشی‌هایی از چهره‌های شاخصی از جمله علی اکبر دهخدا، پروین اعتصامی، کمال‌الملک و ...  .
سردر خانه «امیربهادر» وزیر جنگ مظفرالدین شاه حالا مزین شده به تابلوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. در سال ۱۳۶۵ بود که در شورای عالی انقلاب فرهنگی نام این انجمن و کارکرد آن تغییرات جزئی‌ای پیدا کرد. در همان روزها مصوب شد که این انجمن با هیأت امنایی شامل ریاست‌جمهوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت فرهنگ و آموزش عالی و استادان و علمایی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت کند و نام آن از آثار ملی به آثار و مفاخر فرهنگی تغییر پیدا کند. در حال حاضر هنوز ریاست این هیأت امنا به عهده رئیس‌جمهور است و سه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از اعضای حقیقی آن به شمار می روند. محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با «ایران» درباره مأموریت‌های این انجمن توضیحات بیشتری می دهد. به گفته شالویی در گذشته دستگاه‌های فرهنگی مانند امروز نبود و انجمن آثار و مفاخر متولی امور فرهنگی در کشور به شمار می‌رفت؛ این انجمن که در آستانه 103 سالگی قرار دارد در کنار ساخت آرامگاه‌ها، برنامه گرامیداشت و نکوداشت برای مفاخر و چاپ آثار آنها را انجام می دهد. وی ادامه می دهد: برابر اساسنامه مهم‌ترین فعالیت انجمن ساخت مقبره و مزار برای بزرگان حوزه فرهنگ، ادب، علم و اندیشه بود که در این راستا 38 آرامگاه و مقبره از محل فروش یک درصد از کیسه‌های سیمان ساخته شد که از جمله آن می‌توان به آرامگاه فردوسی، سعدی، حافظ، باباطاهر، عطار، خیام، میرسید شریف جرجانی، روزبهان بقْلی، فسایی شیرازی، سیبویه و ابن‌سینا اشاره کرد. اهمیت مقابر از این جهت است که اگر امروز کسی بخواهد حافظ را در ذهن تداعی کند، مهم‌ترین چیزی که به ذهنش متبادر می شود  آرامگاهی است که بر فراز مقبره اوست .

حفظ مفاخر در بیرون مرزها
وی درباره حفظ مفاخر ایرانی در بیرون مرزها می گوید: برخی مفاخر چهره جهانی دارند و کشورهای دیگر نسبت به آنها تعلق خاطر دارند، اما این دلیلی بر مصادره شدن آنها توسط کشورهای دیگر نیست؛ خوشبختانه رایزن‌های فرهنگی ایران در کشورهای دیگر فعال هستند و برنامه‌های مشترکی برای مفاخر ایرانی که در آنجا مفخر و آرامگاه دارند، اجرا می کنند، حتی نمایندگی‌ها و رایزنی‌های سیاسی برای حفظ اصالت و هویت مفاخر همایش برگزار می کنند.

برپایی هزاره
شالویی برپایی هزاره‌ها را از دیگر مأموریت‌های انجمن اعلام می کند و
می‌گوید: در کنار برپایی برنامه‌های گرامیداشت و نکوداشت، انجمن برای مفاخر متقدم و معاصر هزاره برگزار کرد که هزاره فردوسی و ابن‌سینا از جمله آن است، همچنین اگر به آثار منتشره از مفاخر توجه کنید اولین آثار مفاخر توسط انجمن منتشر شده و از همین رهگذر مهم‌ترین آثاری که در کتابخانه‌ها موجود است از منشورهای انجمن به حساب می آید که امروز مورد استفاده علاقه‌مندان، خاصه پژوهشگران و محققان است.

برپایی آیین گرامیداشت برای
300 نفر از مفاخر
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به تغییراتی در روند مأموریت‌های انجمن اشاره می کند که پس از انقلاب اسلامی ساخت و ساز آرامگاه‌ها به میراث فرهنگی، شهرداری و سایر نهادها  و دستگاه‌ها واگذار و فعالیت‌های انجمن بیشتر به انتشار آثار و برپایی آیین‌های بزرگداشت و نکوداشت معطوف شد.
در این راستا برای 300 نفر از مفاخر کشور آیین‌های گرامیداشت توسط انجمن برگزار شد، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تأکید رئیس‌جمهور و پیگیری‌های مصرانه وزیر فرهنگ و ارشاد مقرر شد مطابق اساسنامه کار ساخت وساز و آرامگاه روی مقبره بزرگان و مفاخر از سر گرفته شود که نمونه آن ساخت آرامگاه حمید سبزواری شاعر انقلابی است که 22 خرداد رونمایی می شود، همچنین ساخت 17 آرامگاه در دستور کار انجمن است که با حمایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ساخته خواهد شد.

ساخت یادمان
به گفته شالویی ساخت یادمان برای بزرگانی که در ایران مقبره ندارند از دیگر برنامه‌های این انجمن است. برای مثال، بعضی از شخصیت‌های ایرانی مثل حزین لاهیجی در هندوستان و شیخ شهاب‌الدین سهروردی در سوریه به خاک سپرده شده‌اند که انجمن برنامه ساخت یادبود در زادگاه شان را در دستور کار دارد که بنای یادمان شیخ اشراق در شهر سهرورد به زودی بهره‌برداری
می‌شود.

احداث بزرگراه حکمت
وی با اشاره به ساخت بزرگراه حکمت از پروژه های مهم و اساسی این انجمن،
می‌گوید: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برای اولین‌بار بزرگراه فرهنگی به نام «حکمت» را حد فاضل بین سهرورد در زنجان تا همدان به طول ۱۴۶ کیلومتر احداث خواهد کرد. این بزرگراه یک منطقه ویژه فرهنگی و از ابتکارات دولت مردمی سیزدهم است  که نظیر  آن تاکنون در کشور به عنوان منطقه ویژه فرهنگی ساخته نشده است.
وی درباره ضرورت ساخت این بزرگراه که  سهرورد را به همدان متصل می کند، بیان می دارد: با ساخت این بزرگراه بین دو جریان و دو مشرب اشراقی شیخ شهاب الدین سهروردی و فلسفه مشایی ابن‌سینا  پیوندی ایجاد می‌شود تا یک گردشگر علمی، فلسفی و حکمی سفرش را از سهرورد آغاز کند و بعد از عبور از یک منطقه فکری و فرهنگی به همدان، آرامگاه ابن سینا، برسد.
سیر مطالعاتی پروژه توسط پژوهشگاه فرهنگ و هنر ارتباطات  به پایان رسیده و کار ساخت‌وساز با نظارت انجمن به‌زودی آغاز می شود. پیش‌بینی شده که طی 5 سال آینده بزرگراه حکمت تکمیل شود.

باغ مزار توس
شالویی ساخت باغ مزار توس و گذرگاه مفاخر در شهر زاهدان را از دیگر پروژه‌های بزرگ انجمن می داند و می گوید: باغ مزار مفاخر توس از طرح‌های بسیار مهم برای معرفی مفاخر و مشاهیر است  که به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال انجام است. گذرگاه مفاخر در شهر زاهدان با اجرای تفاهمنامه انجمن با استانداری سیستان و بلوچستان در حال ساخت است.
راه‌اندازی دفتر مفاخر در استان‌ها
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درباره اولویت پرداختن به مفاخر هم بیان
می‌کند: مفاخر در چند مقوله طبقه‌بندی شده‌اند؛ بعضی مفاخر چهره‌های جهانی دارند مثل بوعلی سینا و شیخ شهاب الدین سهروردی، مولوی، حافظ  و سعدی؛ برخی مفاخر هم چهره ملی هستند به این منظور دفاتر انجمن مفاخر در استان‌ها راه‌اندازی شده  و تا الان 14 دفتر انجمن مفاخر در استان‌هایی مثل شیراز، خراسان جنوبی، اردبیل، سمنان، همدان و نیشابور فعال است و دفتر انجمن در کاشان هم به‌زودی افتتاح خواهد شد. استان‌هایی که هنوز دفتر انجمن ندارند فعالیت‌هایی جسته گریخته در زمینه معرفی مفاخر دارند.

پرداختن به مفاخر هنری
شالویی به توجه انجمن مفاخر به چهره‌های هنری نیز اشاره می کند و می گوید: ما از مفاخر فرهنگی عبور کردیم و به مفاخر هنری رسیدیم؛ به عنوان نمونه در آینده با شهرداری کرمان طرح موزه‌ای به نام استاد روح‌الله خالقی داریم که ساخت تندیس و انتقال‌بخشی از آثارشان به کرمان در دستور کار است و بعد از آن برنامه‌ای برای حسین دهلوی و هنرمندان تجسمی داریم.

ساخت 5 فیلم سینمایی برای مفاخر
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از ساخت 5 فیلم سینمایی برای مفاخر با همکاری سازمان سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی خبر می دهد و می گوید: جزئیات ساخت این 5 اثر به‌زودی در یک نشست خبری رسانه‌ای خواهد شد. در همین راستا، در جشنواره اخیر فیلم فجر پروین و پرویزخان را داشتیم ، درحوزه هنرهای نمایشی جشنواره ادبی نمایش استاد معین را داریم  و نمایشنامه‌هایی درباره حافظ ، مولانا و نظامی در حال تهیه است که به‌زودی اعلام می شود. امیدواریم نمایشنامه حافظ با عنوان رند خلوت‌نشین را که کاری برگرفته از اثر پری صابری است و قبلاً  در تالار وحدت و در یونسکو در پاریس اجرا شد با بازنویسی دوباره روی صحنه ببریم.

تشکیل میز مولانا
شالویی درباره آخرین وضعیت برنامه‌های فرهنگی و هنری در دولت سیزدهم هم این طور می گوید: از نظر کمی و کیفی بیشترین برنامه‌ها در زمینه مفاخر در دولت سیزدهم اجرا شده است؛ مثل تشکیل میز مولانا برای معرفی مولانا و شمس که از موسیقی، تجسمی، نمایش فیلم، هنرهای جدید و مدرن در این میز دیده شده است.
در برنامه بزرگداشت‌ها تا به حال برنامه‌ای برای حکیم نظامی نبوده که در این دوره علاوه بر بزرگداشت قرار است فیلم سینمایی حکیم نظامی ساخته شود. اجرای بزرگداشت برای مفاخر قبلاً منحصر به یک روز بود که با توجه به تأکید رئیس‌جمهور در موضوع مفاخر بزرگداشت‌ها به یک هفته تا 10 روز افزایش یافته است؛ مثل هفته بزرگداشت فردوسی که از 21 اردیبهشت آغاز می‌شود و تا یک هفته ادامه دارد.  انتشار تمبر حافظ ، ساخت مجسمه مفاخر مثل حکیم نظامی، تندیس شیخ شهاب‌الدین سهروردی و مولانا از دیگر برنامه‌هایی است که در انجمن مفاخر دنبال می شود.