تنها ثمره حوادث، درسی است که باید بیاموزیم
مدیریت بحران با دانش‌بنیان‌ها
یوسف حیدری
گزارش نویس
همه آمده‌اند تا آخرین دستاوردهایشان را برای مقابله با بحران نشان بدهند. دستاوردهایی که هرکدام پشتوانه‌ای از علم و دانش دارند. می‌گویند از بحران‌های سال‌های گذشته درس گرفتیم و آنها را به فرصت تبدیل کردیم؛ فرصتی برای جبران و آمادگی برای مقابله با بحران‌های آینده. برای این کار شرکت‌های دانش‌بنیان وارد گود شده‌اند. جوانان نخبه‌ای که با ایده‌های خود حل بحران و مقابله با آن را آسانتر می‌کنند. از پهپاد آتش‌نشان که برای خاموش کردن آتش در ارتفاعات بالا ساخته شده تا مطالعات علمی و تحقیقاتی درباره حوادث و بحران‌های گذشته و موشکافی آنها و ایده بازی مقابله با بحران برای بچه‌ها.
اوایل خردادماه امسال بود که رئیس سازمان مدیریت بحران کشور اعلام کرد: «ایران به‌صورت بالقوه و بالفعل با بحران زلزله مواجه است و حدود ۶۶ درصد کشور در محدوده گسل‌های زلزله قرار دارد.» علاوه بر زلزله، سیل ویرانگر فروردین 98 در استان لرستان، آتش‌سوزی و فرو ریختن ساختمان پلاسکو و متروپل از فجایعی بود که زندگی و روان خیلی از مردم را بهم ریخت. حالا برای مقابله با این دست بحران‌ها و پیشگیری از وقوع آنها چه اقداماتی باید انجام داد؟ نمایشگاه «ایران قوی» فرصتی برای نمایش دستاوردهای مدیریت بحران و شرکت‌های دانش‌بنیان برای مقابله با بحران بود که هفته گذشته برگزار شد. پهپاد آتش‌نشان از همان ورودی نمایشگاه خودنمایی می‌کند. تصویری از ساختمان پلاسکو و فیلمی از نحوه عملیات پهپاد آتش‌نشان برای اطفای حریق در ارتفاع بالا هر بازدیدکننده‌ای را برای چند لحظه مقابل غرفه متوقف می‌کند. یکی از تلخ‌ترین لحظه‌های حادثه پالاسکو زمانی بود که آتش‌نشان‌ها بالای نردبان تلاش می‌کردند تا آب را به طبقات بالای پلاسکو بپاشند اما کوتاهی نردبان و شعله‌هایی که هر لحظه بیشتر می‌شد این امکان را نمی‌داد. با گذشت 7 سال از آن حادثه تلخ جوانان نخبه شرکت دانش‌بنیان با ساخت پهپاد آتش‌نشان گام بزرگی برای اطفای حریق در ارتفاعات بالا برداشتند. سعید قمصری یکی از اعضای شرکت دانش‌بنیان «فناوری یکتا» با تشریح عملکرد پهپاد آتش‌نشان می‌گوید: «این پرنده مستقیم به تانکر ماشین آتش‌نشانی وصل می‌شود و می‌تواند سه ساعت مداوم در ارتفاع 35 متری پاشش آب انجام بدهد. تأمین برق آن نیز توسط کابل انجام می‌شود و بدون پاشش آب می‌تواند 24 ساعت پرواز کند و از آن می‌توان در بحث نظارت هوایی استفاده کرد. نمونه دیگر این پرنده می‌تواند تا ارتفاع 40 متر پرواز کند و حریق را خاموش کند.»
وی با اشاره به حوادثی مثل پلاسکو و متروپل از ویژگی‌های پهپاد پرنده برای اطفای حریق در معابر تنگ و باریک تهران می‌گوید: «هر متر نردبان آتش‌نشانی بین 2 تا 3 میلیارد تومان هزینه دارد. علاوه بر آن اطفای حریق در معابر باریک شهری سخت و دشوار است و معمولاً خودروهای سنگین و تانکرهای آب آتش‌نشانی نمی‌توانند وارد این معابر شوند. در حادثه پلاسکو آتش‌نشان‌ها روی بلندترین نردبان نمی‌توانستند به طبقات بالا آب‌پاشی کنند. این پرنده‌ها همزمان این قابلیت را دارند که در ارتفاعات بالا و نقاطی که آتش‌نشان‌ها دسترسی ندارند از نمای بیرون آب‌پاشی کنند. تست‌های عملی این پرنده‌ها انجام شده و چند کشور هم این پرنده‌ها را ساختند ولی هنوز نمونه‌های ساخته شده در مرحله تحقیقات هستند. با آتش‌نشانی مذاکراتی انجام دادیم و مواردی که آنها می‌خواستند روی این پرنده‌ها اضافه شده و امیدواریم بتوانیم بزودی از این پرنده‌ها در اطفای حریق استفاده کنیم.
غرفه «فرصت» با بنرهایی از بحران‌هایی که ایران طی یک دهه پشت سر گذاشته، نتیجه بررسی این بحران‌ها و نحوه مقابله با بحران‌هایی راکه در آینده ممکن است اتفاق بیفتد به نمایش گذاشته بود. دکتر یدالله صادقی عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیقات مجمع تشخیص مصلحت نظام و یکی از اعضای مجموعه فرصت با تشریح نحوه عملکرد مجموعه فرصت در بحران‌ها می‌گوید: «مجموعه فرصت یک شبکه مدیریت مردمی برای مقابله با بلایای طبیعی، حوادث غیرمترقبه و بحران‌های اجتماعی است. این گروه به صورت جهادی با حضور جوانان پرشور و با دانش فعالیت می‌کند و در همه حوادث طبیعی و بحران‌ها حضور دارد. این گروه به عنوان کمک‌کننده سعی در ایجاد هماهنگی بین گروه‌های جهادی دارد. در کنار آن با تولید محتوا که پشتوانه علمی دارند آن را در اختیار مجموعه‌هایی که وظیفه‌شان مقابله با بحران است قرار می‌دهند. همچنین با دعوت از سازمان‌های مختلف و برگزاری نشست‌های تخصصی و علمی مثل هلال احمر، شهرداری و جهاد کشاورزی گزارش مدونی در اختیار همه گروه‌های جهادی که ظرفیت آموزش دیدن دارند قرار می‌دهند تا از این تجربه‌ها برای پیشگیری از بحران استفاده کنند. به همین دلیل مجموعه فرصت به واسطه این فعالیت‌ها نماینده تام‌الاختیار بنیاد خاتم‌الاوصیا در امر بلایای طبیعی و حوادث و بحران‌های اجتماعی است. یکی از تحقیقاتی که توسط گروه فرصت انجام گرفت مربوط به حادثه پلاسکو و متروپل بود. با بررسی این حادثه و دلایل آن و همچنین پیشینه حادثه ساختمان متروپل به این نتیجه رسیدم که این حوادث درس عبرتی است برای ما. یعنی هنوز فرصت جبران برای 200 ساختمان ناایمن در کشور وجود دارد. اینکه چه کار باید انجا بدهیم که این ساختمان‌های ناایمن سرنوشت مشابه پیدا نکنند. همه این تحقیقات مستند هستند و خروجی آن به شکل کتاب، برشور و یا استند منتشر می‌شود.»
زلزله 8 ریشتری سال 1995 ژاپن درس بزرگی بود که باعث شد آموزش نحوه مقابله با بحران و حوادث و بلایای طبیعی از مدارس و از کودکی آغاز شود. با این برنامه که به بازی مقابله با بحران معروف است بسیاری از مردم ژاپن نحوه مقابله با بلایای طبیعی و همچنین امداد‌رسانی به حادثه دیده‌ها را می‌دانند. یک سال بعد از اجرایی شدن ایده بازی مقابل با بحران در مدارس ژاپن این بازی به مدارس بندرعباس هم رسید و امروز خیلی از دانش‌آموزان مدارس این شهر بندری با این بازی و آموزش‌های لازم برای مقابله با بحران‌های طبیعی آشنا هستند. حسین زرنگاری آتش‌نشان بندرعباسی کنار تصاویری از بازی مقابله با بحران دانش‌آموزان مدارس این شهر ایستاده و نحوه این بازی را برای بازدیدکننده‌ها توضیح می‌دهد. او با اشاره به اینکه ایده این بازی از بحران بزرگ ژاپن و زلزله مرگبار این کشور گرفته شده است، گفت: «در این زلزله 160 هزار نفر زیر آوار گرفتار بودند که 35 هزار نفر از آنها توسط نیروهای امدادی و 125 هزار نفر توسط مردم نجات پیدا کردند. از همان جا بود که مشخص شد بهترین امدادگران خود مردم هستند. با پرسش از خود مردم 9 آیتم در آموزش مقابله با بحران انتخاب و در قالب یک بازی طراحی شد. سال 1393 بعد از سفر رئیس آتش‌نشانی بندرعباس به ژاپن تفاهمنامه‌ای با آنها امضا شد و سال بعد گروهی از آتش‌نشانان ژاپنی به بندرعباس سفر کردند. ایران پانزدهمین کشور و بندرعباس اولین شهری بود که این بازی را به مدارس برد تا دانش‌آموزان نحوه مقابله با بحران‌ها را یاد بگیرند. 9 آیتم در این بازی که هم جنبه آموزشی و هم جنبه سرگرم‌کننده دارند در نظر گرفته شده است. از ثابت کردن وسایل خانه تا نحوه حمل مصدوم و خاموش کردن آتش. نحوه حمل مصدوم را با عروسک لاک‌پشت معروف به لاکی که نماد ما است آموزش می‌دهیم. وقتی بچه‌ها از کودکی با نحوه مقابله با بحران‌ها آشنا می‌شوند، موقع حادثه و بلایای طبیعی بهتر از بقیه عمل می‌کنند و امیدواریم شرایطی فراهم شود که بازی مقابله با بحران در همه مدارس کشور آموزش داده شوند.»
بــــرش
زلزله 8 ریشتری سال 1995 ژاپن درس بزرگی بود که باعث شد آموزش نحوه مقابله با بحران و حوادث و بلایای طبیعی از مدارس و از کودکی آغاز شود. با این برنامه که به بازی مقابله با بحران معروف است بسیاری از مردم ژاپن نحوه مقابله با بلایای طبیعی و همچنین امداد رسانی به حادثه دیده ها را می‌دانند. یک سال بعد از اجرایی شدن ایده بازی مقابله با بحران در مدارس ژاپن این بازی به مدارس بندرعباس هم رسید و امروز خیلی از دانش آموزان مدارس این شهر بندری با این بازی و آموزش های لازم مقابله به بحران طبیعی آشنا هستند.