رئیس جمهور فردا در رأس هیأتی برای حضور در نشست بین‌المللی «بریکس»عازم آفریقای جنوبی خواهد شد
بریکس، تهدیدی برای جهان امریکایی
سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فردا برای حضور در پانزدهمین نشست سران «بریکس» به دعوت رسمی «سیریل رامافوزا» رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی عازم شهر «ژوهانسبورگ»، محل برگزاری این اجلاس خواهد شد. اجلاسی که افزون بر رهبران 5 کشور اصلی، سران ۷۰کشور دیگر جهان در آن حضور خواهند یافت و فرصتی فراهم می‌شود تا رئیس‌جمهور علاوه بر سخنرانی و تبیین مواضع اصولی جمهوری اسلامی با شمار زیادی از همتایان خود به صورت چهره به چهره به گفت‌و‌گو بنشیند.
فائزه سادات یوسفی
خبرنگار
پانزدهمین اجلاس سران کشورهای گروه بریکس، از امروز با حضور رهبران اقتصادهای نوظهور چین، برزیل، روسیه و هند به مدت سه روز در ژوهانسبورگ، پایتخت آفریقای جنوبی به عنوان یکی دیگر از اعضای این گروه در حال حاضر 5 عضوی برگزار می‌شود.
به گزارش اسپوتنیک، دیروز سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی پیش از آغاز اجلاس، افزایش اعضای بریکس را یکی از موارد مهم مورد بحث در نشست امسال عنوان کرد و افزود: «بیش از 20 کشور به طور رسمی برای پیوستن به بریکس درخواست داده و چندین کشور دیگر نیز علاقه‌مندی خود را اعلام کرده‌اند.» وی تأکید کرد: «آفریقای جنوبی از گسترش بریکس حمایت می‌کند.»
این در حالی است که در چند ماهی که از سال 2023 می‌گذرد، بیش از 40 کشور از جمله ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، آرژانتین، الجزایر، بولیوی، اندونزی، مصر، اتیوپی، کوبا، جمهوری دموکراتیک کنگو، کومور، گابن و قزاقستان اعلام کردند که خواهان عضویت در بریکس هستند که از آنها به عنوان بریکس پلاس یاد می‌شود. پیشنهاد ایجاد بریکس پلاس برای اولین بار توسط شی جین پینگ در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ مطرح شد تا مکانیزمی برای تقریب کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد.
این در حالی است که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز علاقه خود را به پیوستن در این اجلاس ابراز کرده بود، اما روسیه به دلیل اینکه فرانسه انگیزه خود را ابراز نکرده، با این امر مخالف است، چرا که از منظر او این راه نفوذ غرب یا حتی فرانسه بر مناسبات داخلی بریکس بوده و از این رو مکرون برای حضور در این اجلاس دعوت نشده است.
نشست بریکس در حالی امروز کار خود را آغاز می‌کند که به گفته نالدی پاندور، وزیر خارجه آفریقای جنوبی، از ۶۷ نفر از سران جهان برای شرکت در این اجلاس دعوت شده است. با این حال ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از طریق ویدیو کنفرانس در این اجلاس شرکت خواهد کرد و سرگئی لاوروف، نماینده این کشور در نشست بریکس خواهد بود. پایگاه خبری امریکایی یواس نیوز نیز اهداف اجلاس آتی سران بریکس را بهبود روابط اقتصادی و چگونگی افزایش جذب پول و وام‌دهی با ارزهای محلی در «بانک توسعه جدید» که به نوعی بانک بریکس به شمار می‌آید، عنوان کرده است.
بریکس، قدرت سیاسی یا اقتصادی؟
بریکس اکنون در محافل سیاسی نمادی از اجماع قدرت‌های نوظهور و متوسط برای مقابله با استثمار اقتصادی بلوک غرب برآورد می‌شود. متضرر شدن و وابسته بودن اقتصاد دولت‌ها به کنش‌های اقتصادی غرب و همچنین افزایش فزاینده محرومیت‌های اقتصادی و تحریم‌های شکننده در چهارچوب‌های قوانین و سازمان‌های بین‌المللی که از سوی غرب بر جهان حاکم شده، کشورها را بر آن داشته تا خود را به مجمعی گره بزنند که در موازنه متعادل تجاری با آن قرار بگیرند. این کشورها در تلاش هستند با روابط سازنده، بیشترین منفعت اقتصادی را در سایه امنیت سیاسی کسب کنند. مجموع این عوامل موجب شده که استقبال کشورها از بریکس روندی رو به رشد را داشته باشد.
رشد این گروه اقتصادی با توجه به گستره جهانی و تنوع بالای جغرافیایی و ظرفیت‌های مختلف اقتصادی در محصولات و کالاها سبب می‌شود که مراودات تجاری در این سازمان به مرز خودکفایی رسد. به گفته تحلیلگران، این خودکفایی سبب دور شدن آنها از چهارچوب‌های تحمیلی اقتصاد جهانی شده و در نهایت منجر به تبدیل شدن این گروه به یک بلوک قدرتمند خواهد شد؛ موضوعی که زمینه ساز ارتقای سیاسی و به دنبال آن تشکیل اجماع سیاسی علیه قدرت‌های سلطه گر است، چرا که آنها خواهان ایفای نقش برجسته و پررنگ در عرصه حکمرانی جهانی هستند. در این صورت این سازمان می‌تواند با ارائه راهبردهای کلان تصمیمات جهانی را که امروزه از سوی غرب تغذیه می‌شود، دچار چالش اساسی کند. بویژه که با گذر زمان، روابط دیپلماتیک بریکس و تعاملات برای هماهنگ کردن مواضع سیاسی و همچنین گسترش گفت‌و‌گوهای رسمی در مورد موضوعات مختلف گسترش یافته است. فارغ از گردهمایی در سطح سران، جلساتی نیز با وزرای خارجه، وزرای دارایی و اقتصادی و رؤسای بانک مرکزی، رؤسای امنیت ملی و غیره نیز در موضوعات متنوع صورت گرفته است.
از سوی دیگر ایجاد منافع مشترک می‌تواند سبب تنش زدایی کشورهای عضو شود. نمونه آن اختلافات دو قدرت چین و هند است که از سوی برخی کارشناسان غربی به عنوان مانعی برای اجماع نظر در این سازمان عنوان می‌شود. بویژه که دو کشور چین و هند که در ژوئن سال ۲۰۲۰، بعد از درگیری میان نیروهایشان در منطقه مرزی لاداخ واقع در کوه‌های هیمالیا، روابط پرتنشی را تجربه کردند ظرف چند روز گذشته به تفاهمی در جهت حل و فصل مسائل مورد مناقشه مرزی رسیدند تا آرامش را در این مناطق برقرار کنند.
چن ژیائودونگ، سفیر چین در آفریقای جنوبی، در اهمیت تنش زدایی روابط دوجانبه با هند به خبرنگاران در آستانه اجلاس بریکس گفت: «من مطمئن هستم که به عنوان دو ملت و دو کشور، گفت‌و‌گوهای مستقیم و دیدارهای مستقیم سازنده‌ای خواهیم داشت.» حدود یک ماه گذشته نیز نخست‌وزیر هند و رئیس‌جمهور چین برای عادی‌سازی روابط و رفع تنش‌های موجود، توافقنامه‌ای را امضا کردند.
دلارزدایی و ارز مشترک
یکی از مؤثرترین اقدامات بریکس که توجه بسیاری را در جهان به خود جلب کرده، دلارزدایی و ایده تعیین ارز درون گروهی برای تعاملات تجاری و اقتصادی است. گرچه به وجود آمدن و ورود این ارز به عرصه تجارت با اما و اگرهایی روبه‌رو است اما شواهد گویای آن است که کشورهای عضو عزمی محکم برای ساخت آن دارند. در این میان، آنچه مهم است، روند دلارزدایی و جدا شدن تبادلات تجاری و اقتصادی با ارزهای غیر دلار و جایگزین کردن آن با ارزهای محلی است. استفاده از ارز محلی به کاهش خطرات ناشی از نوسانات ارزی کمک می‌کند که تأثیرات قابل توجهی بر نظم جهانی و ضعف رو به رشد دلار در تجارت جهانی خواهد داشت. تحلیلگران معتقدند که ایجاد یک ارز جدید در این ائتلاف، تجارت بین‌المللی را میان آنها تسهیل می‌کند و مهم‌تر از همه، جنوب جهانی (کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه) را از ارز اصلی امریکا یعنی دلار که بشدت تضعیف شده است، مستقل می‌کند و شکل‌گیری نظم جهانی چند قطبی را رونق می‌بخشد.
ازاین رو، گروه بریکس اکنون مورد توجه مراکز مطالعاتی غرب واقع شده و نسبت به عواقب آن هشدار داده‌اند. هراس غرب نیز به همین دلیل است که بلوک شدن قدرت‌ها برای کسب منافع اقتصادی در بستر رویارویی با غرب زمینه ساز ایجاد یک وزنه تعیین کننده سیاسی منفک از غرب خواهد شد. علاوه بر آن یکی از تهدیداتی که امریکا با آن مواجه است، ناکارآیی تحریم‌ها به عنوان اولین و در دسترس‌ترین ابزار فشار بر دولت‌ها است. اگر تحریم‌ها اثر واقعی خود را از دست بدهند، ابزارهای فشار امریکا را ناکارآمد جلوه داده و ویژگی تصمیم‌گیری امریکا در جهان را دچار خدشه کرده و دایره اراده جهانی آن را در منظر عمومی کوچک می‌کنند.
خبر پلاس
نگاه اجمالی به بریکس
اعضای مؤسس بریکس برزیل، روسیه، هند و چین هستند که با عضویت آفریقای جنوبی در سال 2010، گروه به نام بریکس (BRICS) شناخته شد. هدف اصلی از تشکیل این سازمان به چالش کشاندن نظم جهانی تحت سلطه امریکا و متحدان غربی آن بود که اکنون با توجه به نشانه‌های افول و زوال نظم بین‌المللی تک قطبی امریکا، کشورهای زیادی برای الحاق اشتیاق نشان داده‌اند.
نارضایتی از توزیع واکسن کووید-19 و احتکار آن توسط قدرت‌های غربی، اثرات امنیتی اقتصادی جنگ اوکراین، همچنین اهرم یکجانبه تحریم و فشار علیه دولت‌ها نیز کاتالیزور مناسبی را برای عضویت سایر کشورها فراهم کرد.
اقتصاد جهانی پس از جنگ اوکراین و ترغیب ایالات متحده برای تداوم آن به طور صعودی در معرض خطر قرار گرفته است. نا امنی متأثر از جنگ روسیه و اوکراین و تأثیر فوری آن بر قیمت انرژی در سراسر جهان باعث شد که بسیاری از کشورها نرخ بالایی از تورم را تجربه کنند. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، این جنگ به طور فزاینده باعث کند شدن رشد اقتصادی بیشتر کشورهای جهان شده است.
اهمیت بریکس از این جهت است که آنها با هم بیش از 40 درصد از جمعیت جهان و یک چهارم اقتصاد جهانی را تشکیل داده و همچنین بخشی از گروه 20 (G20) - اقتصادهای بزرگ - هستند. فعالیت این بلوک بر اساس اجماع بین اعضا بوده و بر همکاری‌های اقتصادی و افزایش تجارت و توسعه چندجانبه تمرکز دارد.
رهبران اقتصادهای نوظهور در آفریقای جنوبی گرد آمدند
آورده‌های امنیتی و اقتصادی
عضویت در «بریکس پلاس»
سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فردا برای حضور در پانزدهمین نشست سران «بریکس» به دعوت رسمی «سیریل رامافوزا» رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی عازم شهر «ژوهانسبورگ»، محل برگزاری این اجلاس خواهد شد. اجلاسی که افزون بر رهبران 5 کشور اصلی، سران ۷۰ کشور دیگر جهان در آن حضور خواهند یافت و فرصتی فراهم می‌شود تا رئیس‌جمهور علاوه بر سخنرانی و تبیین مواضع اصولی جمهوری اسلامی با شمار زیادی از همتایان خود به صورت چهره به چهره به گفت‌و‌گو بنشیند. این در حالی است که هیچ یک از کشورهای اصلی بلوک غرب، جایی در فهرست دعوت‌شدگان ندارند. چنان‌که به رغم پافشاری «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه جهت حضور در این اجلاس، فرصتی برای مشارکت پیدا نکرد. اجلاس«ژوهانسبورگ» در حالی برگزار می‌شود که تهران دو هفته پیش میزبان نشستی بود که اعضا، مقامات و سفرای 5 کشور عضو گروه بین‌المللی «بریکس» شامل هند، چین، برزیل، روسیه و آفریقای جنوبی همراه با شمار زیادی از دیپلمات‌ها و تحلیلگران بین‌الملل در آن حضور یافتند و با تبیین رویکردهای کشورهای عضو مقدمات نشست سران را فراهم ساختند.
شکل‌گیری ایده
«بریکس» شورایی برآمده از مشارکت 5کشور چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای‌جنوبی است که در دهه‌های اخیر نامشان در بحبوحه رقابت اقتصادهای نوظهور بر سر زبان‌ها افتاد. ایده اولیه احداث این گروه به‌واسطه بروز تحولاتی شکل گرفت که پیش از آن در روند تقابل کشورهای غیر غربی با کشورهای بزرگ بلوک غرب به وجود آمده بود؛ مواجهه‌ای که عزم این دسته از کشورهای خارج از بلوک غرب را جزم کرد تا با به‌وجود آوردن نهادی مستقل و بین‌المللی، منافع و مطلبات اقتصادی و سیاسی خود را فارغ از رویکرد یکجانبه گرایانه امریکا و همپیمانان اروپایی‌اش دنبال کنند.
ظرفیت‌های مهم بریکس
این کشورها در پی این رویارویی و پس از فرجام شکست رویکرد مداخله جویانه امریکا در کشورهای منطقه خاورمیانه تصمیم گرفتند گروهی را تشکیل دهند که «بریکس» نام گرفت و در سال ۲۰۱۲ اعلام موجودیت کرد. کشورهای عضو این گروه به عنوان یک ائتلاف فراقاره‌ای که کوشیده‌اند چهارچوب جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی بنا کنند، در مجموع ۴۱ درصد جمعیت جهان، ۲۶درصد مساحت زمین در گستره 5قاره جهان، ۲۵ درصد تولید ناخالص جهانی و ۲۰ درصد تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند، همچنین مجموع جمعیت این گروه ۲.۸۸ میلیارد نفر و مساحت گستره جغرافیایی ۳۹.۷ میلیون متر مربع و تولید ناخالص این کشورها هم ۱۵.۸ هزار میلیارد دلار برآورد شده است.
اما آنچه ضرورت فعال کردن بیش از پیش این گروه را دوچندان می‌سازد، اهدافی است که کاستن از اعتبار دلار به‌عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی را دنبال می‌کند. چنان‌که تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» بر اساس ارز کشورهای عضو در دستور کار اعضای این کشورها قرار گرفته است. همچنین تشکیل یک بانک چندملیتی از دیگر دستورکارهای «بریکس» به شمار می‌آید که اعضا با هدف جایگزین کردن سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی، شکل‌گیری آن را دنبال می‌کنند.
آلترناتیو جهانی
«بریکس» در قیاس با دیگر نهادهای سیاسی و اقتصادی بین‌الملل یک گروه بزرگ و پرشمار به حساب نمی‌آید، بنابراین اعضای آن در حال طراحی مکانیسم‌هایی برای پیوستن کشورهای دیگر و شکل دادن به سطحی فراگیرتر هستند. در امتداد این هدف، چین به دنبال افزودن بر تعداد اعضای این گروه است تا به این ترتیب اتحادیه جدیدی را تحت عنوان «بریکس پلاس» با شرکت ۱۱ کشور تشکیل دهد. در همین چهارچوب ایران، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، کره، مکزیک، اندونزی، ترکیه، فیلیپین و ویتنام کشورهای تشکیل‌دهنده این سازمان خواهند بود؛ گروهی که در مقایسه با ائتلاف‌های بزرگی همچون«۲۰ G» یک مجموعه بزرگ بین‌المللی اقتصادی به شمار می‌آید و انتظار می‌رود افق روشنی پیرامون همگرایی اعضای آن در قالب این مجموعه ترسیم کند.
پیوند ایران
نقطه پیوند ایران با این گروه بین‌المللی در دعوت «پکن» از رئیسی برای سخنرانی در اجلاس سال گذشته «بریکس» که به میزبانی چین برگزار شد، شکل گرفت؛ زمانی که رئیس‌جمهور ایران در ویدیوکنفرانس سران کشورهای عضو این گروه، جمهوری اسلامی را شریکی پایدار و قابل اتکا خواند که می‌تواند نقش مهمی در اتصال «بریکس» به گلوگاه‌های انرژی و بازارهای بزرگ جهانی داشته باشد. رئیسی همچنین از آمادگی کشور برای به اشتراک گذاشتن همه توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کشور از جمله ذخایر کم‌نظیر انرژی، شبکه‌های حمل‌و‌نقل و ترانزیت کوتاه و ارزان، ثروت استثنایی نیروی انسانی آموزش‌دیده و نیز دستاورد‌های علمی چشمگیر، برای نیل به اهداف «بریکس» سخن گفت. به گفته او، «بریکس» به عنوان نهادی پیشرو و متشکل از اقتصادهای بزرگ نوظهور توانسته است با ارائه الگو‌ها و ابتکارات مناسب، روند‌های جدیدی را در جهان شکل دهد.
تحقق منافع دوسویه
ذیل این اهمیت و نقشی که ایران می‌تواند در روند تحقق منافع دوسویه با اعضای «بریکس» داشته باشد، درخواست عضویت کشورمان در این گروه در نشست سال گذشته مطرح شد که چین و روسیه به استقبال آن رفتند. در حال حاضر ۱۹ کشور تقاضای عضویت در گروه بریکس را مطرح کرده‌اند و جمهوری اسلامی جزو اولین کشورهایی بوده که تقاضای عضویت را مطرح کرده است. به اعتقاد ناظران، حضور رسمی ایران در این سازمان نقطه عطف بزرگی در روابط تجاری کشورهای بریکس خواهد بود. در همین چهارچوب، حسین امیرعبداللهیان در نشست دو هفته پیش در تهران، اهمیت ژئوپلیتیک کشورمان به نسبت دیگر کشورهای عضو را یادآور شد و از آغاز شراکت ایران و بریکس در برخی حوزه‌ها از جمله در کریدور شمال - جنوب خبر داد. وی در این رابطه گفته است: «همکاری‌های ایران و چین برای اتصال چین به خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند نیز عملاً چین و هند را به عنوان دو بنیانگذار بریکس به هم متصل می‌کند و از طریق حمل و نقل ترکیبی می‌تواند چین را به آفریقای جنوبی و حتی برزیل متصل کند.»
موقعیت ترانزیتی مهم ایران
این سخن به معنایی نشان می‌دهد ایران از یک سو در جایگاه منبع تأمین‌کننده انرژی و نیروی انسانی کارآمد و از سوی دیگر فراهم کننده امکان‌های ترانزیتی میان کشورهای اصلی عضو «بریکس» می‌تواند نقش اثرگذاری ایفا کند. دسترسی دریایی ایران به هند و آفریقا و از سوی دیگر، امکان اتصال به روسیه از طریق مسیرهای چندگانه (ترکمنستان، قزاقستان، قفقاز به روسیه و همچنین مسیر دریای خزر) و همچنین تلاش کشورهای آفریقایی برای یافتن مسیر جایگزین کانال سوئز که این کشورها را به کریدور جنوب- شمال ایران سوق می‌دهد، این امکان را فراهم می‌کند تا کشورمان به عنوان رابط بین کشورهای شرق، مرکز و جنوب آفریقا با روسیه و شمال اروپا نقش آفرینی کند. این در حالی است که در پی بروز جنگ اوکراین و مواجه شدن روسیه با محدودیت‌های ترانزیتی از جمله عدم دسترسی این کشور به گلوگاه‌های ترانزیتی بین‌المللی و چشم‌انداز مبهم تجارت این کشور با غرب، ضرورت دسترسی آسان به کریدورهای ترانزیتی مطلوب و ارزان را مطرح کرده و نقش ایران را که مناسب‌ترین مسیر دسترسی روسیه به محدوده آب‌های آزاد به شمار می‌آید، بیش از پیش برجسته ساخته که می‌تواند علاوه بر رفع نیازهای داخلی خود بتواند با کشورهای مشترک‌المنافع به آسانی تجارت کند.
به هر روی استقبال کشورهای عضو «بریکس» از پیوستن ایران به این گروه و تلاش پیوسته ایران برای فعال کردن ظرفیت‌های بالقوه بین‌المللی‌اش در قالب ائتلاف‌ها و مجموعه‌های سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی، زیر سایه رویکرد همگرایی دولت سیزدهم ارزیابی می‌شود که می‌کوشد کمترین حضور و ظرفیتی را به فرصتی برای تحقق منافع ملی کشور تبدیل کند.