زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

فعالیت کنسولگری عربستان به صورت رسمی در یکی از هتل‌های مشهد آغاز شد. افتتاح این کنسولگری بیش از هر چیز با استقبال دست‌اندرکاران صنعت زیارتی و سیاحتی در مشهد روبه‌رو شده است. شهروندان عربستانی خانوادگی به ایران سفر می‌کنند. بیش از 10 روز در ایران می‌مانند و خوب خرج می‌کنند. مقصد اول آنها مشهد است. اما مشهد تنها مقصد آنها نیست. آنها عدد تأثیرگذاری هم در آمار گردشگری ورودی سلامت به ایران دارند که باز هم یکی از مقاصد آنها مشهد است. گردشگران عرب معمولاً بعد از زیارت و درمان، برای استراحت به مناطق شمالی ایران سفر می‌کنند.
محمود مادرشاهیان، رئیس جامعه حرفه‌ای هتلداران خراسان رضوی در گفت‌و‌گو با «ایران»، شهروندان عربستان را زائران امام رضا(ع) می‌داند که ممکن است در کنار سفر به مشهد به دیدار شهرهای شیراز، اصفهان یا حتی تهران هم بروند.
او اعتقاد دارد حضور گردشگران عربستانی به اقتصاد خراسان رضوی و دیگر شهرهای ایران کمک می‌کند. به گفته او، حضور هر زائر به ایجاد 180 شغل منجر می‌شود. وقتی عربستان شهروندان خود را از حضور در ایران منع کرد شهروندان کشورهای عربی دیگری مثل بحرین و کویت هم از عربستانی‌ها تبعیت کردند.
 فعالان گردشگری اعتقاد دارند که حضور دوباره عربستانی‌ها در شهرهای مذهبی و فرهنگی ایران به بازگشت گردشگر این دو کشور و افزایش گردشگر کشورهای عربی منطقه منجر می‌شود.
گردشگران این سه کشور از پولدارترین گردشگران منطقه هستند که کشورهای اطراف سعی در جذب آنها دارند. به گفته فعالان، محیط امنی که ایران می‌تواند برای خانواده مسلمان این کشورهای عربی ایجاد کند باعث شده حتی آنها در زمانی هم که دولتشان ورود به ایران را منع کرده بود به ایران سفر کنند. مادرشاهیان اعتقاد دارد حضور دوباره این گردشگران می‌تواند به سطح اشغال هتل‌ها و واحدهای اقامتی که در سال‌های گذشته خالی مانده بود، کمک کند. از نظر این فعال هتلداری، بهترین گردشگران مشهد از کشورهای عربستان، کویت و بحرین هستند.
به گفته مادرشاهیان به محض آنکه در رسانه‌های دو کشور اعلام شد که فعالیت کنسولگری‌ها در دو کشور از سر گرفته می‌شود، شهروندان عربستانی با آژانس‌ها و هتل‌ها برای برنامه‌ریزی سفر تماس گرفته‌اند.
 
حضور عربستانی‌ها
مؤثرتر از عراقی‌ها
سال‌هاست که زائران و گردشگران عراقی به لحاظ عددی در صدر گردشگر ورودی به ایران هستند. تا پیش از کرونا و براساس آمارهای اعلامی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی 4 میلیون از 8 میلیون گردشگر خارجی را عراقی‌ها تشکیل می‌دادند. تعداد آنها در مشهد هم بالا است اما به چند دلیل آنها از نظر فعالان صنعت گردشگری ایران، گردشگر محسوب نمی‌شوند. این مورد درباره خوزستان هم صدق می‌کند. گردشگران و زائران عراقی در خوزستان به دلیل پیوندهای قومی و قبیله‌ای نیازی به حضور در مراکز اقامتی رسمی مثل هتل و بومگردی‌ها ندارند. آنها معمولاً در این استان در خانه اقوام سکونت دارند. به دلیل نزدیکی به بنادر خرمشهر و آبادان همچنین کاهش ارزش پول و ارزان بودن اجناس، معمولاً از دو بندر خرمشهر و آبادان خرید می‌کنند و برمی‌گردند و نیازی هم به اقامت شب ندارند تا گردشگر واقعی محسوب شوند. داستان آنها در مشهد هم به صورتی است که این شهر خیلی از آنها را مسافرانی که حضورشان در اقتصاد تأسیسات گردشگری مؤثر باشد، نمی‌داند.
قصه عراقی‌ها در ایران بویژه مشهد، خوزستان، تهران و... کمی پیچیده است. داستان به سال 54 و بازگشت ایرانی‌های ساکن در عراق در دوران صدام برمی‌گردد. کسانی که به آنها «معاود» (عودت داده شده) می‌گویند. جمعیت آنها در مشهد بالای 40 هزار نفر تخمین زده می‌شود. حضور خانواده های معاود برای مسافران عراقی فرصت است تا زمانی که به ایران می‌آیند در خانه آنها اقامت گزینند و نیازی به اقامت در هتل‌ها و مراکز رسمی نداشته باشند. به گفته فعالان حوزه گردشگری مذهبی، همین اتفاق هم در سفر ایرانی‌ها به عراق می‌افتد. بخش رسمی عراق هم از حضور ایرانی‌ها در عراق نفعی نمی‌برد، این شرکت‌های ایرانی هستند که حضور ایرانی‌ها در عراق را ساماندهی می‌کنند. خانواده‌های معاود در مشهد هم خانه‌های زیادی دارند تا در اختیار زوار عراقی قرار بدهند. البته همین مسأله هم باعث شده تا انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی از دولت بخواهد در یک تفاهمنامه گردشگران و زائران را در  دو کشور ساماندهی کنند تا صنعت گردشگری هم بتواند از حضور آنها سود ببرد. یک موضوع دیگر هم وجود دارد. ترکیه در عراق هم رقیب ایران است و توانسته قشر متمول عراق را جذب بازار گردشگری خود کند و با دادن امتیازهایی چون اقامت به آنها مسیر متمولان این کشور را به سمت شهرهای خود ببرد. قشری که از عراق به ایران سفر می‌کنند به لحاظ اقتصادی وضعیت پایین‌تری از گردشگران عراقی به مقصد ترکیه دارند. حتی آن تعداد که در مراکز اقامتی در ایران سکونت دارند، اقامتگاه‌های بومگردی و ویلاهای شخصی را به هتل ترجیح می‌دهند همین مسأله هم باعث شده تا صنعت گردشگری خراسان رضوی از جمله مشهد به این نتیجه برسد که عربستانی‌ها مسافران مطمئن‌تری به لحاظ اقتصادی برای آنها هستند تا عراقی‌ها. البته عراقی‌ها همچنان در سرلیست گردشگران ورودی سلامت به مشهد هستند. از این رهگذر بیمارستان‌های این شهر و سایر شهرهای ایران از حضور آنها نفع می‌برند. آمارهای سال گذشته مشهد نشان می‌دهد افغانستانی‌ها پس از عراقی‌ها در جایگاه دوم ورود گردشگر سلامت به این شهر زیارتی هستند.  شهروندان کشورهای حوزه خلیج فارس هم برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج به ایران سفر می‌کنند و هم برای درمان بیماری چشمی که بیش از هر چیز از ریزگردهای ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و رودها آسیب دیده‌اند.
جراحی‌های زیبایی هم دلیل دیگری است که گردشگران سلامت این کشورها را به بازار ایران می‌‌آورد. اغلب مردها برای کاشت مو و زن‌ها برای عمل‌های زیبایی بدن مثل پیکرتراشی، لیپوماتیک، ابدومینو‌پلاستی، لابیاپلاستی و عمل بینی مراجعه می‌کنند.
حسین نیکونام، رئیس انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی نیز در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها حضور قابل توجه شیعیان عربستانی در ایران را که مشتاق زیارت و درمان هستند، مقدمه ورود شهروندان کویت، امارات، بحرین، عمان و برخی دیگر از کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌داند و می‌گوید: «حتی عراقی‌هایی که با احتیاط به ایران سفر می‌کردند، پس از بهبود روابط بیشتر مراجعه می‌کنند.»