حمیده امینی‌فرد
گزارش نویس

ثانیه‌ها به 15 نرسیده، همین که تاب از نیمه‌های مسیرش بالا رفت، هنوز تصویر زمین زیر پایشان محو نشده، صدای جیغ و داد هر 9 نفرشان می‌رود به آسمان... 15 ثانیه بعدتر، قد تاب که از زمین بلند‌تر شد، هیجانشان که بالا رفت، دلهره به زور خودش را می‌رساند بین میله‌ها... تاب با هر چرخشی که می‌زند، ترکیب یکدست ترس و اضطراب پاشیده می‌شود به هوا.... 15 ثانیه آخر، ناگهان، اما همه آن صحنه‌ها تیره و تار می‌شود... تاب در پیچ و تاب آخر، تاب می‌بازد! حالا تمام آن چیزی که از آن روز عجیب باقی مانده، یک صحنه رئال از فیلم دوربین‌های مداربسته‌ای است که در کمتر از 50 ثانیه، تصویر حادثه‌ای را ثبت می‌کنند که آهسته آهسته در لا‌به‌لای گرد و خاکی که به پا کرده‌اند، بازیگران اصلی‌اش را لو می‌دهد......یک، دو، سه، 9 نفر بالاخره قرعه به نامشان می‌افتد، از میان همه آن سیاهی لشکر، بالاخره اسمشان از لیست بلند بالای فیلم آن روز ماجرای«شهربازی ناژوان اصفهان» بیرون می‌آید...آن 9 نفری که فیلمنامه نخوانده، به هوای تماشای یک فیلم شاد، هوای یک شهربازی بی‌خطر به سرشان زده بود و حالا نپرسیده، می‌توان حدس زد که با هرچه شهربازی و زمین بازی است، قهر کرده‌اند... آنچه از طریق دوربین‌ها ثبت شده، یک سقوط آزاد ترسناک از اوج هیجان مصنوعی است که این روزها به نام «بازی شهربازی‌ها» برایمان چیده‌اند. ثانیه‌های آخر را که مرور می‌کنید، چند هفته بعد‌تر و حتی صدها کیلومتر دورتر از محل واقعه‌ای که رخ داده، بازهم ترس پرتاب شدن از یک تاب زنجیری سرکش به جانتان می‌افتد...
سوت هشدار ایمنی
حالا تقریباً یک‌ماه از حادثه سقوط تاب زنجیری شهربازی ناژوان می‌گذرد، ماجرای «اصفهان» نه در لیست اولین‌هاست و نه در فهرست آخرین ماجراهای ترسناک شهربازی‌ها؛ امروز هم یادمان رفته باشد، بعید نیست فردا حادثه‌ای در یک «جا» یا «ناکجاآباد» دیگر یادمان بیندازد که خطر بیخ گوش شهربازی‌هاست. به‌ویژه حالا که در اوج تابستان و تعطیلی مدارس هستیم، نگرانی اصلی اغلب ما به ایمنی شهربازی‌ها و زمین‌های بازی برمی‌گردد که سوت هشدار ایمنی برایشان به صدا در آمده است. با شهروندان که حرف می‌زنید، با شنیدن هر خبر ته دلشان خالی می‌شود؛ اما «شهربازی» بازهم در لیست اول تفریحاتشان برای بچه‌هاست. خیلی‌ها با وجود همه ترسشان، در جواب اینکه می‌پرسید«تابستان خود را چگونه گذراندید؟» می‌گویند«در شهربازی‌ها!» مثل خانواده آقای مرادی که از طرفداران پروپاقرص «سورتمه» و «ستاره‌گردان» هستند! تنها دغدغه‌شان هزینه گران وسایل بازی است. اصرارشان برای سوار شدن به دستگاهی که رنج سنی مشخصی دارد هم جالب توجه است:«مسئولیت‌اش با خودم». اپراتور تأکید می‌کند که اجازه نمی‌دهد و بحث از همین جا داغ می‌شود. صف طویل دستگاه منتظر مجوز اپراتور مانده، آقای مرادی، ولی کار خودش را می‌کند. به زور و فشار جمعیت بالاخره پسر 5 ساله‌اش را سوار می‌کند. اپراتور درمانده است! می‌گوید: «از این رفتارها خسته شدیم. هرجای دنیا استاندارد مشخصی دارد، ما اما باید به حرف خانواده‌ای گوش کنیم که اگر خدای نکرده اتفاقی افتاد، گردن نمی‌گیرند. مثلاً قد فرزندشان برای دستگاه کوتاه است، اما اصرار دارند که باید سوار شود، چون برادرش تنها می‌ماند! یا حفاظ دستگاه را برای شیرین‌کاری و کل‌کل باز می‌کنند و دردسرش می‌ماند برای ما، یا هر طور شده می‌خواهند در آن لحظه از خودشان فیلم و عکس منتشر کنند....»
33 هزار وسیله بازی در کل کشور
 مسئولیت شهروندان را که کنار بگذاریم، یک سؤال اصلی باقی می‌ماند «چطور باید به سلامت دستگاه‌ها اعتماد کرد؟» حرف‌های زیادی از فرسودگی دستگاه‌ها و تحریم ورود دستگاه‌های جدید شنیده می‌شود، آیا حقیقت دارد؟ تاریخ استانداردسازی وسایل بازی به حدود 22 سال قبل برمی‌گردد؛ زمانی‌که سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور مسئولیت آن را برعهده گرفت. اما بازدید‌های دوره‌ای کارشناسان مربوط به سال 87 است که البته برخی شهربازی‌ها از ابتدا به‌راحتی زیر بار نرفتند. براساس آماری که در سامانه نظارت بر استاندارد تجهیزات تفریحی (ایساد) به ثبت رسیده، در کل کشور هم ‌اکنون 32 هزار و 624 وسیله تفریحی در 7 هزار و 43 مجموعه تفریحی غیر از تجهیزات زمین بازی وجود دارد که پروسه استانداردسازی را به شکل‌های مختلف طی می‌کنند. آن‌طور که «مهدی انگورج»، مدیرکل دفتر نظارت بر اجرای‌ استاندارد صنایع فلزی به «ایران» می‌گوید:«براساس مصوبه شورای عالی استاندارد، استانداردسازی تجهیزات مراکز تفریحی و زمین بازی، یک فرایند اجباری است و ساخت، نصب و بهره‌برداری این تجهیزات باید با نظارت ادارات کل استاندارد استانی و بازرسی از سوی شرکت‌های بازرسی دارای تأیید صلاحیت از مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران باشد. دستگاه‌ها بعد از اینکه موفق به دریافت تأییدیه استاندارد و بازرسی شدند، بعد می‌توانند مورد بهره‌برداری قرار بگیرند.»
 اما اگر پروسه ایمنی همه دستگاه‌های بازی تا این اندازه سختگیرانه است، حوادث شهربازی‌ها از کجا آب می‌خورد؟ انگورج به این سؤال این‌طور پاسخ می‌دهد: «در بررسی کارشناسی دقیق درباره حوادثی که طی سال‌های اخیر رخ داده، مقصران حادثه یا بهره‌برداران از تجهیزات بدون تأییدیه شناسایی بوده و به محاکم قضایی معرفی شده‌اند. البته حوادث مرتبط با تجهیزات تفریحی می‌تواند ناشی از عوامل متعددی مثل خطاهای انسانی، عدم آموزش کافی، عدم رعایت الزامات ایمنی و یا استفاده از تجهیزات بدون تأییدیه استاندارد در هنگام بهره‌برداری هم باشد. چرا که استانداردهای ملی ایران براساس استانداردهای بین‌المللی روز دنیا تدوین شده و در هر مرحله از تغییرات مرجع آنها، استانداردهای ما نیز به‌روز‌رسانی می‌شود.»
شهربازی زیر ذره‌بین استانداردسازی
فرایند استانداردسازی هر دستگاه در ایران یک‌ساله، 3 ماهه، ماهانه، هفتگی و روزانه است. 8 شرکت استانداردسازی خصوصی، حالا به صورت چرخشی سلامت هر دستگاه را بررسی می‌کنند تا اگر خطایی هم وجود داشت از چشم شرکت دیگر دور نماند. هر دستگاه در یک‌سال 5 مرحله بازدید می‌شود و چک‌لیست‌ها نیز کاملاً مشخص است. در عین حال قبل از استفاده از هر دستگاه، تعمیرگاه‌های مستقر در شهربازی، سلامت هر دستگاه را چک می‌کنند و تا تأییدیه‌ای وجود نداشته باشد، دستگاه نمی‌تواند فعالیت کند، چرا که اگر اتفاقی رخ دهد، بسته به اینکه در چه مرحله‌ای خطا ایجاد شده، مسئول همان بخش باید پاسخگو باشد. البته در اغلب شهربازی‌های بزرگ، خیلی از دستگاه‌ها در اجاره بخش خصوصی است و روند استانداردسازی برای آنها هم مثل سایر دستگاه‌ها طی می‌شود.
عمر دستگاه‌ها البته از شهربازی تا شهربازی دیگر متفاوت است، اما حداکثر عمرشان را اگر معادل تولد صنعت شهربازی در ایران قرار دهیم به نیم قرن هم نمی‌رسد. تحریم‌ها البته ردپایشان را در شهربازی‌ها هم جا گذاشته‌اند. آخرین وسیله‌ای که برای آخرین بار وارد ایران شده، به کمتر از 10 سال پیش برمی‌گردد. با وجود این، مسئولان شهربازی‌ها تأکید می‌کنند که مردم خیالشان از وسایل بازی راحت باشد، خطری آنها را تهدید نمی‌کند، چون یا در داخل تولید می‌شود و یا خارجی هم باشد هنوز ضمانت‌نامه دارد و یا تعمیر شده است.
شهربازی‌ها در همه جای دنیا استانداردهای خاص خودشان را دارند. قد، وزن و سن یکی از الزامات مهم برای سوار شدن به برخی وسایل بازی است؛ موضوعی که البته در ایران چندان جدی گرفته نمی‌شود. یک پارک بازی مشهور در سنگاپور حتی قبل از استفاده از برخی وسایل بازی درباره سلامت قلب افراد هم سؤال می‌کند و البته خیلی از شهربازی‌ها در دنیا به سمت ایجاد بازی‌هایی رفته‌اند که مکانیکی نیست و بیشتر جنبه تفریحی و سرگرمی دارد و در عین حال ایمن است. مثل شهربازی خیال و رؤیا به نام «افتلینگ» در هلند که در سال 1950 افتتاح شده و حالا یکی از قدیمی‌ترین شهربازی‌های دنیا محسوب می‌شود و تاکنون بیش از 110 میلیون نفر را از سراسر دنیا جذب کرده است. نقطه قوت این شهربازی، اما نه وسایل بازی ترسناک مکانیکی که فضای شاد، رؤیایی و فواره آن است. شاید لازم باشد که این روزها در تعریف شهربازی‌ها هم تجدید نظر کنیم.