بیتا  میرعظیمی
خبرنگار

بیش از یک دهه از ورود «سنبل آبی» به اکوسیستم‌های آبی کشور می‌گذرد؛ گونه‌ای مهاجم و خوش خط و خال که به سرعت تکثیر پیدا کرده و فرصت بقا و حیات را از تمامی موجودات اکوسیستم طبیعی و بومی سلب می‌کند. گیاهی غیربومی که همانند یک میهمان ناخوانده در پهنه‌های آبی استان‌های شمالی، جا خوش کرده و به‌مثابه یک دستکش آهنین سبزرنگ، نه‌ تنها گلوگاه حیات زیستمندان محیط آبی و تالاب‌ها را تا سر حد مرگ فشرده، بلکه نفس تالاب‌ها، رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها را نیز به شماره انداخته است. طی این سال‌ها، مبارزه با این قاتل خاموش یا شیطان بنفش، به صورت مکانیکی و دستی انجام شده و هر بار با صرف میلیاردها ریال اعتبار، هزاران تن سنبل آبی جمع‌آوری شده و دفن می‌شود. گیاه قاتل اما به این راحتی‌ها دست‌بردار نیست و به دلیل قدرت زادآوری و تکثیر بسیار بالا، کمتر از یک هفته دیگر، مجدداً رشد کرده و ریشه‌هایش را مستحکم‌تر از همیشه تا گلوگاه اکوسیستم آبی فرو می‌برد. مبارزه مکانیکی با شیطان بنفش تاکنون موفقیت مؤثری در پی نداشته است.

افزایش مصرف آب
طبق گفته «بیژن یعقوبی» عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات برنج کشور و متخصص گیاهان مهاجم و علف‌کش‌ها به «ایران»، «سنبل آبی» از نظر ظاهری جزو زیباترین گیاهانی است که در طبیعت وجود داشته و بدون مداخله انسان تکثیر پیدا می‌کند. این گیاه مهاجم، مصرف آب در اکوسیستم‌های آبی را تا ده‌ها برابر افزایش داده و از طریق تعرق از سطح برگ‌ها، آب زیادی را به هدر می‌دهد. این گیاه همچنین بدلیل تکثیر بالا، اکسیژن را بشدت کاهش داده و به صورت کلونی‌ها و مجموعه‌های به هم چسبیده که نهایتاً تمام سطح آب‌ها، آب‌بندان‌ها و تالاب‌ها را می‌پوشاند، امکان حیات از هر نوع موجود زنده اعم از ماهی، قورباغه، مار، لاک پشت و... را سلب کرده و در نهایت منجر به مرگ آنها می‌شود.
مبارزه مکانیکی
استاد بیژن یعقوبی، سنبل آبی را برای اولین بار سال 1390 به همراه دکتر مظفریان، گیاه‌شناس برجسته کشور در سطحی برابر 200-300 مترمربع در تالاب عینک غرب رشت مشاهده می‌کند. او همان موقع به مسئولان هشدار می‌دهد که چنانچه این علف هرز بدرستی مدیریت نشود، مسأله‌ساز شده و مشکلاتی عدیده برای اکوسیستم‌های آبی کشور ایجاد خواهد کرد که هشدار جدی گرفته نمی‌شود.

گیاهی که آفریقایی‌ها را فراری داد
طبق گفته این کارشناس، بیش از ده سال از استفاده از این روش ناکارآمد (مبارزه مکانیکی یا دستی) می‌گذرد؛ روشی که همه ساله هزینه‌های هنگفتی را بر دوش مسئولان گذاشته و در نهایت نیز نتیجه‌ای مؤثر حاصل نشده است؛ این در حالی است مطابق منابع علمی و تجارب جهانی، بیش از 110 سال است که امریکا، استرالیا، ژاپن و دیگر کشورها با این گیاه مهاجم مبارزه کرده و به نتایجی مثبت نیز رسیده‌اند. طی این سال‌ها نیز بشر به اندازه‌ای به کسب دانش و علم نائل شده که منطقی‌ترین، علمی‌ترین و کارآمدترین روش برای مبارزه با سنبل آبی را برگزیند. گیاهی مهاجم و غیربومی که نیم قرن پیش زیستگاه‌های آبی آفریقا را نیز آلوده کرده و با سلب حیات زیستمندان، به مهاجرت میلیون‌ها نفر انجامید؛ البته امروزه با بهره‌گیری از مجموعه‌ای از روش‌های علمی، این زیستگاه‌ها احیا شده و بسیاری از افراد مهاجر به خانه و کاشانه خود بازگشته‌اند.

انتشار فزاینده
این گیاه پزشک، اولین و ساده‌ترین روش مبارزه با سنبل آبی را جمع‌آوری دستی این گیاه شناور در آب دانسته و می‌گوید: بهترین روش در اکوسیستم‌های آبی این است که این گیاه در همان محل و اکوسیستمی که رشد کرده، دفن شود. این در حالی است که برخی از دوستان به اشتباه این گیاه مهاجم را جمع‌آوری کرده و با کامیون‌ها به مناطق دوردست منتقل می‌کنند. گیاه سنبل آبی، بعدها از طریق آب، باد و بارش باران مجدداً وارد تالاب شده و مصیبتی بزرگ را خلق می‌کند.
استاد یعقوبی، همان زمان از رئیس محیط زیست وقت کشور و برخی مسئولان استانی درخواست می‌کند تا از طریق مجامع علمی و دانشگاهی، بهترین روش مبارزه با سنبل آبی برگزیده شود اما مبارزه مکانیکی و جمع کردن سنبل آبی از یک آب‌بندان کوچک و انتقال آن به دوردست‌ها روی میز اجرا می‌آید و زمینه انتشار فزاینده آن در اکوسیستم‌های آبی فراهم می‌شود. در نتیجه این گیاه مهاجم، ریشه‌اش را مستحکم‌تر از همیشه در گلوگاه تالاب‌های کشور فرومی‌برد.

مبارزه بیولوژیکی
طبق گفته این عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات برنج کشور، مطابق تجربیات جهانی 2 راه‌حل (مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی) برای مبارزه با سنبل آبی در اکوسیستم‌های آبی کشور از جمله تالاب انزلی، جواب می‌دهد. مبارزه بیولوژیکی با این گیاه مهاجم نیازمند یک همکاری جمعی با جوامع بین‌المللی و مراکز تحقیقاتی اروپایی و آفریقایی است. مراکزی که ده‌ها سال تجربه مبارزه با علف‌های هرز را داشته و اقداماتی مؤثر در این زمینه انجام داده‌اند؛ البته تحقق این روش مبارزه، نیازمند تأمین اعتبارات ارزی گسترده‌ای است که در شرایط کنونی، امکان تحقق آن وجود ندارد.

مبارزه شیمیایی
اما روش دوم که درباره آن تحقیقات گسترده‌تر و علمی‌تری انجام شده و به نظر می‌رسد پاسخگوی نیاز اکوسیستم‌های آبی کشور باشد، مبارزه شیمیایی است. مشکل اینجاست که وقتی می‌گوییم مبارزه شیمیایی، گروهی که تخصص و علم کافی ندارند، داد و بیداد به راه انداخته و بقیه را متهم به ورود سموم و علف‌کش‌ها به تالاب‌ها و نابودی این اکوسیستم‌های آبی می‌کنند؛ این در حالی است که این افراد هنوز نمی‌دانند که بیش از صدها علف‌کش در دنیا وجود دارد که از بی‌خطرترین داروهایی نظیر آسپرین نیز بی‌خطرترند. بنابراین استفاده از آنها در تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی هیچ اشکالی ندارد. تنها باید دانش استفاده از سموم و علف‌کش‌ها وجود داشته باشد؛ اینکه چه علف‌کشی و با چه میزانی مصرف‌شود تا تالاب نجات پیدا کرده و همزمان حیات زیستمندان نیز تضمین شود.
 
 بــــرش

وقتی می‌گوییم مبارزه شیمیایی، گروهی که تخصص و علم کافی ندارند، داد و بیداد به راه انداخته و بقیه را متهم به ورود سموم و علف‌کش‌ها به تالاب‌ها و نابودی این اکوسیستم‌های آبی می‌کنند؛ این در حالی است که این افراد هنوز نمی‌دانند که بیش از صدها علف‌کش در دنیا وجود دارد که از بی‌خطرترین داروهایی نظیر آسپرین نیز بی‌خطرترند