نفیسه امامی
روزنامه نگار

کشور ما سال‌هاست درگیر بحران کم‌آبی شده است و کارشناسان همواره برای کاهش میزان مصرف آب بر توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در کشور تأکید داشته‌اند، زیرا یکی از مهم‌ترین دستاوردهای افزایش گلخانه‌ها، کاهش میزان مصرف آب است. بویژه اینکه در فضای گلخانه‌ای تبخیر آب کمتر از فضای باز انجام می‌گیرد و از سوی دیگر کنترل آفات و بیماری‌ها نیز راحت‌تر از محیط‌های باز سنتی است.
این در شرایطی است که در فضای گلخانه‌ای آسیب‌های ناشی از بلایای طبیعی به خصوص گرما‌زدگی و سرمازدگی نیز به‌مراتب کمتر از کشت‌های فضای باز است که می‌تواند به تأمین امنیت غذایی کشورها کمک‌کننده باشد.
کرم‌رضا محمدی، بازرس اتحادیه گلخانه‌داران کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به مزایای کشت گلخانه‌ای می‌گوید: محصول در مزارع باز به طور معمول یک بار در سال به تولید می‌رسد، اما گلخانه‌ها سالانه چند بار محصول می‌دهند. در فصل زمستان نمی‌توان محصول تابستانی در مزارع کاشت اما در گلخانه می‌توان میوه‌های استوایی را در زمستان هم به تولید رساند. در واقع می‌توان از طریق گلخانه اقلیم تولید محصول را هم تغییر داد.
وی کاهش مصرف آب در تولیدات گلخانه‌ای را یکی از مزایای این نوع کاشت عنوان می‌کند و می‌گوید: ما در کشور به مرحله‌ای از پیشرفت در کشت گلخانه‌ای رسیده‌ایم که به جای خاک از هیدروپونیک در تولید محصول استفاده می‌کنیم. در این روش برای کاشت نیازی به خاک نیست و در کویر هم می‌توان گلخانه ساخت.
محمدی اضافه می‌کند: ما اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که در گلخانه‌ها از سیستم هیدروپونیک بازچرخان استفاده می‌کنیم که در آن پساب آب وجود ندارد و آب استفاده شده مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این روش میزان مصرف آب کاهش چشمگیری پیدا می‌کند و مصرف به کمترین اندازه در تولید محصول می‌رسد.
وی در تشریح سایر مزایای کشت گلخانه‌ای می‌گوید: کاشت در فضای باز در معرض انواع آفات قرار دارد که نیاز به استفاده از سموم و مواد شیمیایی را بالا می‌برد، اما در گلخانه‌ها می‌توان آفات و بیماری را کنترل کرد به نحوی که استفاده از سموم نزدیک به صفر برسد.
محمدی با اشاره به اینکه تولید محصول در گلخانه در حجم بیشتری امکانپذیر است، می‌افزاید: یک هکتار گلخانه هیدروپونیک بازچرخان در یک‌سال 500 تن گوجه فرنگی یا 400 تن خیار می‌دهد که برای آنها از سم و نیترات استفاده نشده است، در حالی که در فضای باز در یک هکتار در طول یک‌سال 70 تن گوجه فرنگی و 30 تن خیار تولید می‌شود.

تفاوت معنادار تولید محصول در گلخانه با فضای باز
بازرس اتحادیه گلخانه‌داران کشور ادامه می‌دهد: کشت گلخانه‌ای به تسریع در تولید محصول نیز کمک می‌کند و تفاوت معناداری با زمان تولید محصول در فضای باز دارد. به عنوان مثال فلفل در مزارع اردیبهشت‌ماه کاشته می‌شود و بعد از 5 ماه به تولید می‌رسد، اما در گلخانه با توجه به اقلیم منطقه 45 روز تا 2 ماه به تولید می‌رسد.
وی در پایان سخنانش با انتقاد از عدم ارتباط بازار با بخش تولید محصولات کشاورزی گلخانه‌ای می‌گوید: باید ساختار زنجیره تولید را از شکل جزیره‌ای به سمت یکپارچه تغییر داد.
زنجیره تأمین و تولید محصول شامل تولید، فرآوری، بسته‌بندی و بازار می‌شود که به صورت جزیره‌ای فعالیت می‌کنند.
به همین علت و برای ارتباط و تعامل همه حوزه‌های تولید، سامانه مهکا راه‌اندازی شده است تا تمام گلخانه‌داران و ذی‌نفعان این بخش بتوانند با یکدیگر ارتباط بگیرند. کشور ما در شرایط کنونی دارای 23 هزار هکتار گلخانه است که 20 هزار هکتار آن فعال و 3 هزار هکتار دیگر در حال تعویض کشت یا تغییرات هستند.
هدفگذاری برای 150 هزار هکتار گلخانه در کشور شده است، اما نکته مهم برای افزایش تولید محصولات گلخانه‌ای، ایجاد تسهیلات مناسب برای راه‌اندازی و سهولت و بسترسازی در صادرات این محصولات است.
 حسین محرابی، مدیرعامل اتحادیه گلخانه‌داران و صادرکنندگان محصولات گلخانه‌ای درباره چالش‌های تولید محصول در گلخانه‌ها به «ایران» می‌گوید: ساخت گلخانه با هزینه‌های بالا همراه است، به عنوان نمونه هزینه ساخت سازه 8 در 8 به ارتفاع 4 متر با تجهیزات کامل بدون بستر کشت در هر مترمربع 2 میلیون تومان و گلخانه‌های کاملاً مدرن با بستر مناسب با ارتفاع 7 متر در هر مترمربع در حدود 3 میلیون و 500 هزار تومان برآورد می‌شود.
مدیرعامل اتحادیه گلخانه‌داران و صادرکنندگان محصولات گلخانه‌ای ادامه می‌دهد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در تولید محصولات گلخانه‌ای با رقبا مسأله حمل و نقل است.
ما محصولات خوبی تولید می‌کنیم اما زمان زیادی برای انتقال آنها به سایر کشورها صرف می‌شود. در گذشته رایزنی برای در اختیار گرفتن چهار هواپیما برای حمل محصولات کشاورزی انجام گرفت اما این اتفاق رخ نداد.

بــرش

نقش ویژه تولید محصولات کشاورزی در دوران تحریم‌ها
وی تأکید می‌کند: سال گذشته جام جهانی در قطر برگزار شد، ولی ما نتوانستیم نقش زیادی برای تأمین محصولات غذایی برای این کشور ایفا کنیم. برای موفقیت در صادرات باید زیرساخت‌های ریلی و پروازی در کشور آماده شود. تولید و صادرات محصولات غذایی و کشاورزی در زمان تحریم‌ها کمک زیادی به کشور کرده است، بنابراین باید توجه ویژه‌ای به این بخش انجام گیرد. محرابی بر ضرورت ایجاد گلخانه‌های به‌روز تأکید می‌کند و می‌گوید: گلخانه باید دارای سازه‌ای مدرن و در ارتفاع 10 متری باشد تا به حفظ انرژی و کاهش مصرف سم و کود کمک کند، اما اکنون سقف گلخانه‌ها نسبتاً پایین است و در ارتفاع 5 تا 6 متری ساخته می‌شود که این مسأله هم در تولید اثرگذار است. وی اضافه می‌کند: کیفیت سازه گلخانه‌ها بسیار مهم است، به طوری‌که در یزد هنوز گلخانه‌های کپری با سقف 3.5 تا 4 متر وجود دارند. ضمن اینکه ما هنوز کشت‌های خاکی در گلخانه‌ها داریم، درحالی‌که با بحران آبی روبه‌رو هستیم. محرابی با بیان اینکه ساخت گلخانه دارای هزینه‌های احداث سازه و سیستم کشت می‌شود، می‌گوید: باید برای راه‌اندازی گلخانه‌های مدرن تسهیلات بلاعوض تخصیص داده شود تا با احداث آنها کاهش مصرف آب به 90 درصد برسد. در صورت افزایش تعداد گلخانه‌ها می‌توانیم با سایر کشورها رقابت کنیم و بازار کشورهای حوزه خلیج فارس و روسیه و چین را در اختیار بگیریم.