صلابت ایران جوان
قانون جوانی جمعیت هنوز در اجرایی سازی به مرحله بلوغ نرسیده و نیازمند بازنگری‌های دوره‌ای است
مهسا قوی قلب
خبرنگار
در آستانه هفته ملی جمعیت هستیم. امسال شعارهای «ایران جوان بمان و سهم من از جوانی ایران»، توسط سازمان جوانان برای روز ملی جمعیت انتخاب شدند. اما در این هفته باید این سؤال مهم مطرح شود که آیا برنامه‌ها و مشوق‌های لازم در مجموع برای تحقق جوان نگه‌داشتن کشورمان و جلوگیری از فرارسیدن سالمندی کشور کافی هستند یا باید برنامه‌های جدی و جدید دیگری را در این راستا پایه‌ریزی کرد؟ این در حالی است که بحران سالمندی جمعیت فقط مختص ایران نیست و بسیاری از کشورها یا در سال‌های گذشته از آن عبور کردند یا همین الان زنگ‌خطر آن برای آنها هم به گوش رسیده است. حسین میرزایی، مردم‌شناس و عضو هیأت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در توضیح بیشتر چرایی رسیدن این بحران به «ایران» می‌گوید: «در گذشته‌های نه چندان دور، بسیاری از افراد جامعه قبل از آنکه به دوران کهولت برسند، به دلایل مختلف از جمله بیماری و قرار گرفتن در موقعیت‌های ناایمن، جان خود را از دست می‌دادند اما در دنیای کنونی پیشرفتهای فناورانه و بهداشتی موجب شده تا امید به زندگی در کشور افزایش پیدا کند و افراد بیشتری دوران کهنسالی را تجربه کنند. در عین حال، روند رشد باروری در کشور روند متعادلی با فرایند پیری جمعیت ندارد و هرم سنی را به سوی پیری سوق می‌دهد. البته این تجربه‌ای است که بسیاری از کشورهای جهان بدان مبتلا شده یا بزودی دچار خواهند شد.»
این روندی که ما را به سمت پیری جمعیت سوق داده است، دلایل متعددی دارد که میرزایی روش نادرست و غیرکارشناسانه کنترل جمعیت در گذشته، تغییر سبک زندگی، تجمل‌گرایی، عافیت‌طلبی، مداخلات فرهنگی بیگانه برای تضعیف بنیان خانواده و... را از جمله مهم‌ترین آنها می‌داند.
لزوم بازنگری دوره‌ای قانون جوانی جمعیت
به اعتقاد این جامعه‌شناس، عوامل نامبرده، باعث شده میزان ازدواج و باروری در کشور کاهش یابد تا زمزمه بحران جمعیت بیش از پیش شنیده شود. پیش‌بینی می‌شود در کمتر از ۳۰ سال آینده بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور را افراد سالمند تشکیل دهند. این روند جمعیتی، حتی واردات نیروی انسانی در آینده را برای تأمین نیروی انسانی دور از ذهن نمی‌داند. بسیاری از دستورالعمل‌ها و استراتژی‌های اساسی سیاست‌های کلی جمعیت و خانواده از سوی مسئولان پیاده‌سازی نشده و این اهمال‌کاری‌ها دامنه بحران جمعیت را وسیع‌تر کرده است. توجه به مقوله فرزندآوری، حمایت از زوجین نابارور و ارائه بسته‌های تشویقی برای فرزندآوری و تسهیل امور ازدواج برای جوانان، بخش‌هایی از طرح قانون جوانی جمعیت است که هنوز در اجرایی‌سازی به مرحله بلوغ نرسیده و نیازمند بازنگری‌های دوره‌ای است.
مسأله جمعیت چندوجهی است
آنچه که در موضوع افزایش جمعیت و اجرای درست قانون جوانی جمعیت بدیهی است، در اختیار داشتن اعتبارات لازم است. میرزایی اعطای تسهیلات کم‌بهره متناسب با تعداد موالید، افزایش چند برابری یارانه برای خانواده‌های دارای سه فرزند و بالاتر، عرضه خودرو به قیمت کارخانه و اعطای زمین برای فرزندان سوم را از جمله عواملی می‌داند که می‌تواند به زمینه‌های مادی کاهش این بحران کمک کند. اما او در ادامه می‌گوید: «آنچه مهم‌تر از حمایت‌های مادی است، ایجاد یک هستی‌شناسی قانع‌کننده برای تغییر نگرش افراد برای تشکیل خانواده و فرزندآوری است که نیازمند فعالیت‌های فرهنگی و بویژه سیاست رسانه‌ای هوشمندانه و اثرگذار است. با توجه به چندوجهی بودن مسأله جمعیت، نیاز است تمام دستگاه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور در چهارچوب طرحی منسجم به شکل عملگرایانه در کنار هم اقدام کنند. روند اجرای قانون جوانی جمعیت بسیار کند و کم‌اثر است. در کنار کار فرهنگی مؤثر، ارائه بسته‌های تشویقی و در نمای کلی اجرای طرح قانون جوانی جمعیت باید آهنگ تندتری به خود بگیرد تا اثرات آن در جامعه دیده شود.» شاید این پرسش به ذهن برسد که پیری جمعیت چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد که این همه بر آن تأکید می‌شود؟ این جامعه‌شناس در پاسخ توضیح می‌دهد: «ما می‌توانیم اثرات و نتایج حاصل از پیری جمعیت را در پنج دسته اصلی اقتصادی، اجتماعی، دفاعی-امنیتی، سیاسی و جمعیتی مطرح کنیم. از نظر اقتصادی، کاهش نیروی کار، کاهش سطح درآمد خانوار، کاهش سطح نوآوری، کاهش سطح تولید، افزایش بار مالی، کاهش سرعت توسعه، افزایش سلطه اقتصادی، کاهش سطح تولید و نیازمندی به داروهای خاص را شاهد خواهیم بود. از نظر اجتماعی، تغییر سن کار، کاهش تعداد جمعیت نخبگان، کاهش نیروی کار فعال جامعه، نیاز به نگهداری و مراقبت، نیازمندی به خدمات بهداشتی و سلامت در سطح بالا، فشار زیاد به بیمه‌های اجتماعی و تغییر سبک زندگی خانوارها مطرح می‌شود. از نظر دفاعی-امنیتی، کاهش تعداد افراد در محدوده سنی مشمول سربازی، افزایش زمان خدمت سربازی، کاهش نشاط و پویایی نیروهای نظامی، کاهش نخبگان نظامی، ضعیف شدن بنیه دفاعی کشور، کاهش تولیدات نظامی، کاهش سطح خودکفایی تولیدات نظامی و استفاده از نیروهای امنیتی اجاره‌ای قابل پیش‌بینی است. از نظر سیاسی، کاهش توان اقتصادی بین‌المللی، کاهش قدرت بین‌المللی، کاهش رابطه و همکاری با کشورهای همسایه و کاهش قدرت چانه‌زنی خارجی می‌تواند گریبانگیر کشور باشد و در نهایت از نظر جمعیتی، ایجاد شکاف نسلی، بالا رفتن سن ازدواج و تغییر نظام تربیتی خانوار را شاهد خواهیم بود. همه این عوامل و شاخص‌ها به طور مستقیم بر سطح اقتدار و امنیت ملی کشور تأثیر خواهند گذاشت.»
به مناسبت هفته ملی جمعیت وزارت ورزش و جوانان مطابق سال گذشته برنامه‌های گسترده‌ای را در سطح کشور اجرا می‌کند. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به برگزاری مراسم تجلیل از فعالان و خادمان حوزه جمعیت و فرزندآوری اعم از گروه‌های جهادی، مدیران کل، نویسندگان، کارگردانان، هنرمندان و همچنین تقدیر از گروه‌های مرجع و تأثیرگذار مانند ورزشکاران، بازیگران و تقدیر از خانواده‌های دارای سه فرزند و بیشتر که در کار و تحصیل موفق بوده‌اند، اشاره کرد. علاوه بر موارد یاد شده، بر اساس توافق صورت‌پذیرفته با وزارت کشور، برگزاری «برنامه جایزه ملی جمعیت» با همکاری اداره کل امور بانوان استانداری‌ها در سطح کشور نیز از دیگر برنامه‌های وزارت ورزش و جوانان در هفته جمعیت است.
بــــرش
کاهش نرخ موالید در کشور از سال ۱۳۹۴
سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به کاهش ۳.۷ درصدی نرخ موالید در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ گفت: نرخ موالید از سال ۱۳۹۴ به بعد کاهشی بوده اما تا زمانی که پنجره جمعیتی باز است، امکان جبران وجود دارد. دکتر صابر جباری اظهار کرد: کشور ما متأسفانه به سرعت در حال حرکت به سمت سالخوردگی جمعیت است و این ناشی از نهادینه کردن شعار غلط «فرزند کمتر؛ زندگی بهتر» در جامعه است. وی از کاهش ۳.۷ درصدی نرخ موالید در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ سخن گفت و افزود: نرخ موالید از سال ۱۳۹۴ به بعد کاهشی بوده اما تا زمانی که پنجره جمعیتی باز است، امکان جبران وجود دارد و تقریباً پنج، شش سال زمان داریم. رئیس اداره جوانی وزارت بهداشت، بحث فرزندآوری را یک موضوع مهم فرابخشی و فرامدیریتی دانست و گفت: اهمیت و ابعاد فردی و اجتماعی این موضوع باید برای مردم و مسئولان تبیین و روشن شود. رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت با بیان اینکه اولین آسیب و ضرر بی‌فرزندی، کم فرزندی و تک فرزندی متوجه خود خانواده‌ها خواهد شد، اظهار کرد: با توجه به اینکه جنگ‌های روانی و امنیتی برای ما چندان ملموس نیست لذا خیلی متوجه تبعات و آثار سوء و غیرقابل جبران این موضوع نیستیم و اگر مردم و مسئولان این موضوع را درک کنند، سریع‌تر نسبت به رفع موانع و افزایش جمعیت اقدام خواهند کرد.