زهره صفاری
خبرنگار

پس از فاجعه 11 سپتامبر تاکنون 4.5 میلیون نفر در خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیا قربانی جنگ‌ها و تبعاتی شده‌اند که امریکا به طور مستقیم و غیرمستقیم مسبب و دخیل در آنها بوده است.
براساس نتایج پژوهش هزینه‌های جنگ دانشگاه براون مؤسسه واتسون، آمار کلی کشتار امریکا در افغانستان و عراق به سختی قابل ارزیابی است چرا که آنچه مسلم است فارغ از تلفاتی که واشنگتن با جنگ‌های مختلف به این کشورها تحمیل کرده، شمار کشته‌شدگان ناشی از موج خشونت‌های پس از جنگ، گرسنگی، تخریب زیرساخت‌ها و شیوع بیماری‌ها در این کشورها می‌باشد که همچنان رو به افزایش است. محققان دانشگاه براون در این گزارش که اوایل هفته جاری منتشر کرده‌اند مبنای تحقیقات خود را بر داده‌های سازمان ملل و تحلیل‌های کارشناسان برای تخمین حداقل تلفات ناشی از جنگ‌ها علیه تروریسم در افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، لیبی، سومالی و یمن گذاشتند اما نتیجه به دست آمده با شک و شبهه‌هایی همراه بود.
همچنین بیش از 7 هزار نظامی امریکایی و حدود 8 هزار واسطه جنگی در عراق و افغانستان کشته شده‌اند. در عین حال خودکشی شماری از کهنه سربازان بر اثر فشار صحنه‌های خشونت‌بار جنگی به این آمار ‌می‌افزاید. اما واقعیت آن است بیشترین آمار تلفات این جنگ متوجه نظامیان و غیرنظامیان بومی کشورها است؛ به طوری که بیش از 177 هزار نظامی افغانستانی، پاکستانی، عراقی و سوری در سال 2019 در جبهه امریکا کشته شده‌اند.
استفانی ساول، مسئول ارشد این پروژه تحقیقاتی معتقد است: «هزینه‌های این جنگ بسیار زیاد و متنوع است اما در این بین در بسیاری از بخش‌های امریکا، مردم از این هزینه‌های انسانی اطلاعی ندارند و حتی تصورش را هم نمی‌کنند. در واقع در همین زمانی که ما درباره این آمار صحبت می‌کنیم گرچه امریکایی‌ها خاک افغانستان را ترک کرده‌اند اما همچنان تلفات این جنگ ادامه دارد. به عبارت دیگر تبعات حضور طولانی نظامیان امریکایی در این کشور، همچنان مردم ساکن در مناطق جنگی را تهدید می‌کند.»
ساول در سال 2021 و پس از خروج امریکا از افغانستان نیز درباره تداوم حضور نظامی واشنگتن در عراق و سوریه هشدار داده و گفته بود: «با این رویه 20 سال دیگر نیز ما همچنان عواقب شدید اجتماعی و انسانی حضور طولانی امریکا در افغانستان و عراق را خواهیم شمرد.»

میراث شوم امریکایی
میراثی که امریکا با برنامه مبارزه با تروریسم در خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیای مرکزی به جا گذاشته است، هنوز به طور دقیق قابل ارزیابی نیست. ساول درباره آن معتقد است: «برنامه ما برای یافتن چنین اعداد و ارقامی، سبب شد تا ما نگاهی دقیق به عوامل بروز این بحران داشته باشیم. در واقع مهم‌ترین عامل در نقص آمار کلی مرگ و میر غیرنظامیان در این جنگ‌ها سیاسی است؛ ارقام‌های ارائه شده واشنگتن و هم‌پیمانانش درباره این جنگ به مراتب کمتر از آن گزارش‌هایی است که منابع محلی ارائه کرده‌اند.»
براساس گزارش جدید این مؤسسه پژوهشی، تنها در عراق شمار تلفات غیرنظامیان بین 151 هزار تا 300 هزار و 600 هزار متفاوت است. واشنگتن پست و چندین رسانه امریکایی دیگر اسنادی را دارند که نشان می‌دهد آمار ارائه شده از قربانیان حملات ائتلاف و جنگنده‌های امریکایی در عراق و سوریه به شدت پایین آورده شده است. تحقیقات این رسانه‌های امریکایی همچنین ثابت کرده،علت این تفاوت آمارهای امریکایی و بومی به‌دلیل عدم دسترسی ارتش بر آمار دقیق کشته‌های غیرنظامی در جریان عملیات‌ها بوده است.
اما این تنها یک روی سکه این خشونت است. از سال 2010 گروهی از دانشمندان، کارشناسان حقوقی و فعالان حقوق بشری و حتی پزشکان در پروژه مؤسسه واتسون حضور یافتند و تحقیقاتی داشتند که نتایج آنها نشان می‌دهد از بیش از 906 هزار شامل 387 هزار غیرنظامی در جنگ‌های پس از 11 سپتامبر به طور مستقیم در فرایند جنگی جان باخته‌اند اما 38 میلیون نفر دیگر آواره یا پناهنده شده‌اند. این در حالی است که دولت فدرال امریکا بالای 8 میلیارد دلار صرف این جنگ‌ها کرده است.
ساول معتقد است، ورای این آمار، بسیاری از شهروندان این کشورها از جمله کودکان و جمعیت حاشیه‌نشین نیز تحت تأثیر تبعات جنگ‌های امریکا مانند فقر فزاینده، فقدان امنیت غذایی، مشکلات محیط زیستی، افزایش خشونت و نابودی زیرساخت‌های بهداشتی و عمومی زندگی‌شان را از دست داده‌اند.
او با اشاره به اینکه این آمار را به دشواری می‌توان به دست آورد، افزود: «در یک سناریوی ایده‌آل، تیم تحقیقاتی مؤسسه برای دسترسی به اطلاعات می‌تواند از طریق آمارهای رسمی تلفات جنگ و تحقیقات پراکنده درباره علل مرگ و میرها در این سال‌ها استناد داشته باشند اما چنین اسنادی حتی گواهی تولدها و مرگ‌ها در کشورهای جنگ‌زده غیرقابل دسترس خواهد بود.»
بنابراین بنا به گفته ساول، تحقیقات بیشتر براساس آمار ارائه شده بخش منع خشونت سازمان ملل شکل گرفته است که ادعا کرده به ازای هر کشته مستقیم در جنگ، 4 نفر به‌دلیل تبعات ناشی از جنگ جان خود را از دست می‌دهند.
دو دهه پنهانکاری
بسیاری از مرگ‌ها ناشی از دلایل غیرمستقیم جنگی، ناشی از سوءتغذیه، بارداری و مشکلات مرتبط با تولد و بسیاری بیماری‌های عفونی و غیرقابل واگیر مانند سرطان است. ساول معتقد است: «علاوه بر اینها بسیاری از جراحات ناشی از تخریب زیرساخت‌های ترافیکی در جریان جنگ جان باخته‌اند.»
همچنین دو دهه است که این تبعات تهدیدکننده زندگی بشری مسجل شده اما همچنان علنی نمی‌شود. تحقیقات واشنگتن پست حاکی از آن است که بسیاری از عراقی‌ها به‌دلیل استنشاق دود ناشی از آتش زدن سطل‌های زباله‌ای بیمار شده و هر ساله می‌میرند که نظامیان امریکایی در پایگاه‌هایشان قرار داده بودند. اما با‌وجود این بحران به وجود آمده نه تنها غرامتی مطرح نیست بلکه شماری از کهنه سربازان امریکایی پس از یک سال تلاش بی‌وقفه، سال گذشته موفق شدند دولت امریکا را درباره این گازهای سمی متقاعد کنند. ساول تأکید دارد: «اینکه این مرگ و میرها عمدی یا غیرعمدی بود و اینکه چه کسی مسئول این جنایت است در حوزه پژوهش ما نیست اما در عین حال نمی‌توانیم دلایل این مرگ و میرها را که به سمت احزاب مختلفی تمایل پیدا می‌کند نادیده بگیریم. همزمان این نکته نیز غیرقابل انکار است که امریکا درگیر این جنگ‌های خشونت بار بوده و پافشاری‌های واشنگتن بر این درگیری‌ها، آمار تلفات را رو به افزایش برده است. بنابراین در این برهه سؤال این است چطور باید با این مسأله مسئولانه برخورد کنیم.»
وی ادامه داد: «فارغ از اینکه جنگ‌های پس از 11 سپتامبر چگونه به سمت بیماری و مرگ و میرهای غیرمستقیم رفته است، هدف این پروژه آگاهی گسترده‌تر از هزینه‌های انسانی جنگ‌ها و جلب حمایت امریکا و دیگر کشورها برای کاهش خساراتی است که میلیون‌ها نفر را در مناطق مختلف و جنگ‌زده جهان به رنج و دردسر می‌کشاند.»
در همین راستا نیز در ماه مارس، سنای امریکا مصوبه‌ای را با آرای 66 بر 30 لغو کرد که مجوز حمله سال 2003 امریکا به عراق را داده بود؛ این تصمیم بیش از هر چیز، یک اقدام نمادین حزبی برای اثبات تغییر نگرش کنگره درباره خشونت جنگی بود. اما در صورتی که مجلس نمایندگان نیز به آن رأی بدهد، جو بایدن به امضای آن و قانونی کردن این لغو مجوز جنگی تأکید داشته است.