راه و رسم بازنویسی را جدی بگیریم
محمدرضا شمس
نویسنده و مدرس داستان‌نویسی
ادبیات کهن یکی از آن بخش‌های مهم فرهنگ‌مان محسوب می‌شود که هنوز آن‌طور که باید و شاید برای علاقه‌مندسازی گروه‌های سنی کودک و نوجوان به آن نکوشیده‌ایم. این در صورتی است که فعالان فرهنگ، در هر یک از بخش‌های هنر و ادب که مشغول کار باشند قادر به بهره‌مندی از داشته‌های ادبیات کهن فارسی برای جلب نظر مخاطبان کم سن و سال هستند، از آن جمله می‌توان به ساخت فیلم سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی و البته انیمیشن اشاره کرد. در این بین اهالی کتاب و ادبیات هم می‌توانند دست به بازنویسی زده و به شیوه و با نثری جذاب بخش‌هایی از داشته‌های غنی فرهنگی- ادبی‌مان را با کودکان و نوجوانان در میان بگذارند. اما اگر هیچ اقدامی در این زمینه انجام ندهیم به مرور باید خطر بیگانه شدن فرزندان‌مان را با ادبیات کهن به جان بخریم! در صورتی که با برنامه‌ریزی حساب شده و از طریق برقراری ارتباط نسل آینده با ادبیات کهن می‌توان بخشی از مفاخر سرزمین‌مان را به مخاطبان کم سن و سال آشنا کرد. این اقدام مهمی است که متأسفانه هنوز آن‌طور که باید برای تحققش کاری نشده، حداقل خود من چند مرتبه‌ای پیش آمده، وقتی برای قصه یا کتاب‌خوانی در برنامه‌هایی شرکت کرده بودم از بچه‌های حاضر خواستم اسم چند شاعر امروز یا قدیمی را بگویند. اما نهایت پاسخ آنان به مصطفی رحماندوست، سعدی و پروین اعتصامی محدود می‌شد، این چند نفر را هم به واسطه کتاب‌های درسی و از همه مهم‌تر برخی بازنویسی‌هایی است که انجام شده‌اند؛ تازه این آثار در کنار انبوهی از کتاب‌های ترجمه شده فرصتی برای جلب توجه به مخاطبان کم سن‌وسال یافته‌اند. هر چند همه بازنویسی‌هایی که در بازار نشرمان در دسترس هستند هم اصولی کار نشده‌اند. این در شرایطی است که اگر خواهان ارائه بخشی از آثار مولانا یا حافظ به فرزندان‌مان هستیم باید به فکر ارائه کاری خوب باشیم، در غیر این صورت برخلاف تصور ما حتی مخاطبان کودک هم کار خوب را از بد تشخیص می‌دهند. بنابراین، این اشتباه بزرگی است که گمان کنیم هر کتابی را می‌توان به خوردشان داد! تنها تأثیر انتشار بازنویسی‌های غیراصولی به مخاطبان کم سن‌وسال دورکردن آنان از ادبیات کهن و حتی ادبیات شفاهی‌مان است. در همین رابطه هم پیشنهادی برای علاقه‌مندانی دارم که در عرصه کتاب خواهان انجام بازنویسی‌هایی خوب و اثرگذار برای کودکان و نوجوانان هستند، اینکه گمان نکنند چون با مخاطبان کم سن طرف هستند کافی است به ساده‌نویسی اکتفا کنند. بازنویسی نیازمند رعایت یکسری اصول است و از همه مهم‌تر اینکه بدانند اصلاً به چه هدفی قرار است دست به آن کار بزنند. از سوی دیگر باید توجه کنند که تا چه اندازه باید بحث وفاداری به اثر را مدنظر داشته باشند. نکته مهم دیگر که در جلب نظر کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد استفاده از خلاقیت در روند بازنویسی است. کاری که صرفاً یک بازنویسی ساده باشد جذابیت چندانی ندارد، در بازنویسی هم نظیر تألیف باید به این عنصر مهم توجه کرد.