یادداشت
حرکت به سوی کتابخانه حاضر در زندگی ایرانیان
مهدی رمضانی
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی
۱۷ اسفند ۱۴۰۱، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نوزده ساله می‌شود؛ نهادی فرهنگی که در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای خویش اهدافی با هویت اسلامی- ایرانی، نافذ و اثرگذار بر جامعه، دارای کارکردهای آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی، آموزشی و ارشادی دیده است. امروزه دیگر کتابخانه‌های عمومی فقط قرائت‌خانه و مخزن نیستند و به محلی برای یادگیری، کارآموزی، کارآفرینی، بازی و سرگرمی و ایده‌آفرینی‌های خلاقانه در حوزه‌های مختلف تبدیل شده‌اند. این موضوع و رویکرد در تمام کتابخانه‌های این نهاد که در دست افتتاح و بهره‌برداری قرار دارند، لحاظ شده است. به‌عبارت دیگر کتابخانه‌ها با آن کارکرد سنتی در حال تغییر و پوست‌اندازی برای به‌روز، استاندارد و امروزی شدن هستند. تأکید این نکته را لازم می‌دانم که کار کتابداری، نیازمند صبوری، تعامل، دقت و دلسوزی است.
آمار کارکنان نهاد نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد جامعه کتابداران ما را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. به همین نسبت، سرعت عمل، دقت و پیگیری در کنار توان و دانش مدیریتی خانم‌ها باعث شده که تعداد قابل‌توجهی از مدیران استانی، ستادی و میانی نهاد از بانوان باشند. این افتخار نهاد است که توانسته‌ایم از ظرفیت بانوان سرزمین‌مان بهره‌مند شویم.
بنده تمام عمر کاری‌ام را در فضای کتاب و کتابخوانی گذرانده‌ام و با این محیط‌ها آشنا هستم اما کار در نهاد شکلی از کار فرهنگی را معرفی می‌کند که به تعبیری، واقعی‌تر است. نهاد کتابخانه‌ها به‌دلیل مدیریت و راهبری بیش از ۳ هزار و 700 کتابخانه و مواجهه مستقیم با مردم، ظرفیت شگفت‌انگیزی برای کار دارد. نکته مهم کتابخانه این است که مردم در آنجا فقط نباید کتاب بخوانند؛ مهارت زندگی را هم یاد می‌گیرند.
شبکه کتابخانه‌های مرکزی نیز در حال تکمیل است. علاوه بر خدمات‌دهی در 12 استان و 3 پروژه در شرف بهره‌برداری، در حال حاضر 7 پروژه فعال است. کتابخانه‌های مرکزی و بخشی از کتابخانه‌های اصلی شهرستان‌ها، خدمات متنوعی ارائه می‌دهند. کتابخانه مرکزی قم که این هفته افتتاح می‌شود، بیش از 40 خدمت ارائه خواهد داد. خدمات کتابخانه‌های عمومی شامل گروه‌های خاص نابینایان و ناشنوایان است؛ بخش‌های کودک و نوجوان، دیداری- شنیداری، پایگاه‌های اطلاعاتی، گالری، آموزش و... تنها برخی از دستاوردها در حوزه کتابخانه‌های عمومی محسوب می‌شود. عدالت فرهنگی از مسائل مهمی است که در نهاد کتابخانه‌ها در حال پیگیری آن هستیم. کتابخانه‌ها باید به باشگاهی اجتماعی- فرهنگی تبدیل شده تا در بسیاری از مسائل اجتماعی با توجه به ظرفیت‌های خود نقش‌آفرینی کنند. توجه به نقش برجسته کتابخانه‌های عمومی در بحران‌های طبیعی و همچنین نهاد در کاهش آسیب‌های اجتماعی ضروری است. دسترسی به کتابخانه را هم از مؤلفه‌های عدالت فرهنگی می‌دانیم و با همین نگاه در حال حاضر ۸۰۰ کتابخانه روستایی، بیش از ۴۰ کتابخانه سیار و 9 پیشخوان خدمات کتابخانه‌ای در کشور وجود دارد و در سال آینده این تعداد برای دسترسی بهتر، افزایش خواهد داشت.
کتابخانه‌های عمومی، گسترده‌ترین شبکه فرهنگی کتاب‌محور در کشور است و برای این شبکه فرهنگی برنامه‌های بسیاری تدارک دیده شده است. در توسعه‌بخشی، به فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه‌ها و کتابداران، با توجه به انواع مخاطبان و نیازهای ایشان به منظور ترویج مطالعه در کشور توجه شده است.
توجه به گروه سنی کودک و نوجوان یک اقدام راهبردی در نهاد است و علاوه بر تولید پویانمایی‌های «آقا و خانم کتابدار»، مجموعه اقداماتی ذیل نام «هدهد سفید» صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به 13 کتابخانه ویژه کودک و نوجوان، تولید و انتشار 16 شماره نشریه، تولید 26 قسمت برنامه تلویزیونی و پخش از شبکه نهال و جشنواره نشان هدهد سفید اشاره کرد.
در راستای تبدیل کتابخانه‌ها به مراکز فرهنگی به عنوان رکنی تأثیرگذار در عرصه کتابخوانی از طریق طراحی برنامه‌ها و ارائه خدمات همت گمارده‌ایم. توسعه فعالیت گروه‌های جهادی در مناطق کمتربرخوردار و گسترش و تنوع حوزه فعالیت‌های جهادی در این مناطق هم مدنظرمان بوده است تا بتوانیم خدمات این شبکه گسترده فرهنگی را به همه ایران برسانیم.