فاطمه ترکاشوند
روزنامه‌نگار

شورای رسانه و ارتباطات عراق از هر دو شبکه MBC و الشعائر خواست تا پخش هرگونه سریال تاریخی با محتوای تفرقه‌افکنانه میان مذاهب را از فهرست برنامه‌های ماه رمضان خود خارج کنند. پیش از این شبکه MBC وابسته به عربستان سعودی اعلام کرده بود که سریال «معاویه» را برای باکس رمضانی خود آماده پخش کرده و شبکه الشعائر وابسته به جریان شیرازی هم در واکنش به این خبر، به طور ضمنی تهدید کرده بود که سریال «شجاعت ابولؤلؤ» را خواهد ساخت. این جنگ رسانه‌ای که با آتش تفرقه‌افکنی آغاز شده بود با برخورد علمای عراق همراه شد و درنهایت پخش و ساخت هر دو فیلم به دستور نهاد مسئول عراق در خاک این کشور منتفی اعلام شد. این سلسله واکنش‌های جنجالی نشان می‌دهد مرز میان تولید محتوای دینی و برهم زدن وحدت مسلمانان به عنوان محور مهم حسن همجواری در منطقه و کلان‌گفتمان انقلاب اسلامی ایران، نیاز به شفاف شدن دارد.
کشورهای اسلامی عمدتاً در جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا متمرکز شده‌اند و این مسأله، مضاف بر اینکه وحدت مذهبی را به عنوان یک مؤلفه مهم قدرت برای جامعه مسلمانان در جهان، اجتناب‌ناپذیر و واجب الالتزام می‌کند، حفظ آرامش در همسایگی جغرافیایی را هم برای دولت‌ها و ملت‌های منطقه الزام‌آور می‌سازد. بنابراین حلقه‌های مهمی از زنجیره سیاسی، فرهنگی و دینی کشورهای منطقه را بهم وصل می‌کند که ترک برداشتن و شکسته شدن هر حلقه می‌تواند به کل زنجیره آسیب بزند.
از سوی دیگر اما قدرت‌های منطقه سعی دارند با افزایش کمی و کیفی تولیدات دینی و تاریخی، هم جایگاه خود را به عنوان تولیدکننده فرهنگی تثبیت کنند و هم اهداف استراتژیک خود را از طریق این تولیدات تحقق بخشند. اینجاست که کلان‌گفتمان سیاسی آن‌ها در رویکردهای فرهنگی‌شان بروز و ظهور پیدا می‌کند.
شبکه MBC وابسته به عربستان سعودی با دست گذاشتن روی سوژه تاریخی-دینی «معاویه» و بازنمایی خلاف واقع از آن عملًا به سراغ سوژه‌ای رفته است که از پتانسیل تفرقه‌افکنانه آن آگاه بوده است. دولتی که در ادامه جهت‌گیری‌های سیاسی‌اش در منطقه، به نظر می‌رسد که وحدت مذاهب را هم چندان به عنوان سیاست راهبردی خود به رسمیت نمی‌شناسد و جنگ‌افروزی و بی‌ثباتی بلندمدت در منطقه را چندان ناخوش نمی‌دارد.
در مقابل اما ایران همواره تلاش کرده است با ایجاد تحرک و پویایی در تولیدات فرهنگی و هنری به عنوان قدرت کنشگر فرهنگی در منطقه ظاهر شود و هرچند از رقبایی چون ترکیه عقب مانده اما حضورش را به قیمت اختلاف‌افکنی میان مذاهب و اقوام، تأمین نکرده است. تردیدی نیست که کلان‌گفتمان جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت اول شیعه‌مذهب در منطقه و متحدانش در کشورهای دیگر، همواره تأکید بر وحدت مذاهب و ادیان توحیدی بوده است و انقلاب اسلامی با کلید زدن این گفتمان در راهبردهای سیاسی و فرهنگی و دینی موفق شد اجماعی را میان عالمان و مراجع دینی ایرانی و غیرایرانی در منطقه ایجاد کند.
بر این اساس محصولات فرهنگی و هنری تولیدشده در ایران و متحدان فکری و گفتمانی جمهوری اسلامی حتی فراتر از اختلاف‌های سیاسی و قومی، هرگز نمی‌توانسته‌اند برافروزنده جرقه‌های اختلاف عامدانه باشند چرا که در تضاد روشنی با راهبرد اصلی انقلاب اسلامی قرار دارند.این موضوع حالا در میان سایر همسایگان هم به رسمیت شناخته شده و قدرت دینی-سیاسی عراق تلاش می‌کند با خواباندن آتش فتنه تفرقه، زیر نام دفاعیات مذهبی، از در افتادن به جنگی رسانه‌ای که یک طرف آن عربستان سعودی ایستاده و در طرف دیگر آن انگلستان، وسوسه‌انگیزی می‌کند، جلوگیری نماید.
بدون شک، حفظ دست برتر در تولیدات هنری در حوزه‌های دینی و تاریخی که مخاطبان مشتاق بسیاری در میان ملت‌های منطقه دارد، یک مزیت به حساب می‌آید که مدیریت فرهنگی نباید با محافظه‌کاری‌های غیرضروری، کشور را از این ظرفیت محروم کند. به علاوه که واقعیت وجود جنگ رسانه‌ای، انتخاب راهبردها و سوژه‌ها و رویکردها در پرداخت هنری به یک مسأله را امری خطیرتر و ظریف‌تر می‌سازد. در عین حال که راهبرد اساسی جمهوری اسلامی در ایجاد وحدت حداکثری، الزامی است اما ساختن تولیدات فرهنگی جذاب و واقع‌گرا با شخصیت‌های سمپاتیک هم از حیث فرهنگی و اقتصادی و دیپلماتیک بسیار مهم است همان طور که تا پیش از این، آوازه هنر و فرهنگ ایران اسلامی را با سریال‌های مهمی چون یوسف پیامبر و مختارنامه در منطقه بلند کرده‌اند.

بــــرش

تلاش ایران برای اجماع عالمان و مراجع دینی
ایران همواره تلاش کرده است با ایجاد تحرک و پویایی در تولیدات فرهنگی و هنری به عنوان قدرت کنشگر فرهنگی در منطقه ظاهر شود و هرچند از رقبایی چون ترکیه عقب مانده اما حضورش را به قیمت اختلاف‌افکنی میان مذاهب و اقوام، تأمین نکرده است. تردیدی نیست که کلان‌گفتمان جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت اول شیعه‌مذهب در منطقه و متحدانش در کشورهای دیگر، همواره تأکید بر وحدت مذاهب و ادیان توحیدی بوده است و انقلاب اسلامی با کلید زدن این گفتمان در راهبردهای سیاسی و فرهنگی و دینی موفق شد اجماعی را میان عالمان و مراجع دینی ایرانی و غیرایرانی در منطقه ایجاد کند. بر این اساس محصولات فرهنگی و هنری تولیدشده در ایران و متحدان فکری و گفتمانی جمهوری اسلامی حتی فراتر از اختلاف‌های سیاسی و قومی، هرگز نمی‌توانسته‌اند برافروزنده جرقه‌های اختلاف عامدانه باشند.