اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری

پنجم شعبان مصادف با میلاد دومین فرزند پسری امام حسین(ع) است که او نیز همچون برادر بزرگش «علی» نامیده شد. امام سجاد(ع)، در سال 38 هجری، یعنی اوج بحران‌های داخلی در دوران خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) و در آستانه جنگ نهروان در مدینه دیده به جهان گشود. موج بلند برخاسته از ضعف ایمان و درک مفاهیم دینی از یک سو و جدال بر سر تثبیت خلافت فرزندان بنی‌امیه که معاویه آن را نمایندگی می‌کرد از سوی دیگر آنچنان غبار غلیظی برپا کرده بود که تشخیص حق از باطل به واقع بسیار دشوار بود.
آن حضرت(ع) دوران رشد خود را در عهد امامت عمویش امام حسن مجتبی(ع) و پدر خویش، امام حسین(ع) سپری کرد و از نزدیک شاهد حوادث تلخ آن سال‌ها بود. امام سجاد(ع) در واقعه کربلا حضور داشت، اما به‌دلیل بیماری نتوانست در جنگ شرکت کند. پس از آن قریب سی و چهار سال، یعنی تا سال 94 قمری، مسئولیت امامت و هدایت شیعیان را بر عهده داشت. امام سجاد(ع) فعالیت خود را با رویکردی فرهنگی- سیاسی، با هدف بیداری وجدان‌ها و آگاهی‌بخشی بر دو محور متمرکز کرد. این دو محورمتکی بر مبدأ و معاد و پرستش خالصانه خالق هستی و باور وجدانی قیامت و رساندن پیام شهید و شهادت پس از حماسه عاشورا بود. در بعد نخست چنان بود که وقتی به نماز می‌ایستاد، رنگش تغییر می‌کرد و از هراس حسابرسی‌های روز قیامت بدنش به لرزه می‌افتاد، تا آنجا که ملقب به «زین العابدین» و «سید الساجدین» گردید. امام سجاد(ع) در این جهت با شکوه و جلال و ابهتی خاص و حلم و بردباری و سعه صدری که مخصوص خودش بود، کمالات انسانی و ارزش‌های والای معنوی را بر لوح جان‌ها نقش زد و دل‌ها را به سوی خدا و پرستش خالق هستی جذب نمود. آن حضرت(ع) در عین آنکه زینت عبادت‌کنندگان و سرمشق و الگوی عارفان راستین و یکتاپرستان بود، در کانون مجاهده علیه ظلم و آگاهی‌بخشی به مردمان پیرامون خود نیز قرار داشت.
امام سجاد(ع) با توجه به فضای رعب و اختناق شدیدی که آن زمان بر جامعه حکمفرما شده بود و هرگونه جنبش و حرکت اعتراضی محکوم به شکست بود، با تدبیری سنجیده کوشید تا احساسات سطحی مردم را مهار و آنان را در جهت تجدید حیات اسلام و بازآفرینی ارزش‌های انسانی سوق دهد. آن حضرت با تدبیر برنامه‌های ارشادی و فرهنگی و تربیتی، مبارزات غیرمستقیم خود را علیه جهل و جور سامان داد و شیوه‌ای درس‌آموز برای شرایط دشوار از خود به یادگار گذاشت.
امام سجاد(ع) در شرایط خفقان اموی و جو اعمال خشونت مروانی شیوه‌ای برای مبارزه در پیش گرفت تا بتواند در آن محیط آغشته به رعب و بی‌خبری، جامعه را از سلطه دستگاه اهریمنی امویان خلاص سازد؛ شیوه‌ای که بتواند مردم را با حقایق و معارف دین آشنا کرده و درعین حال بهانه‌ای نیز برای سرکوب آن به دست دشمن ندهد. این بود که برای بیان مفاهیم مورد نظر خود از دو استراتژی «دعا» و«اشک» استفاده کرد.
در نتیجه این شیوه حکیمانه امام سجاد(ع)، معارف ناب اسلامی نشر یافته و جامعه بتدریج توان مقایسه بین اسلام محمدی و اسلام اموی را کسب و زمینه برای برچیده شدن خلافت امویان و نیز برپایی دانشگاه علوم اسلامی از سوی امام محمد باقر(ع) فراهم آمد.