گزارش «ایران» از سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی
ویترین دیدنی صنایع دستی و جیب‌های خالی!
کبریا حسین‌زاده
خبرنگار
قیمت یک کت قلمکار اصفهان را می‌پرسد و با شنیدن مبلغ 3 میلیون و 800 هزار تومان، ابروهایش را بالا می‌اندازد و با گفتن یک جمله راهش را کج می‌کند و دور می‌شود: «فقط می‌تونم بگم خیلی قشنگه اما پولشو ندارم بخرم.»
سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی در حالی برگزار شد که قیمت محصولات صنایع دستی عرضه شده در غرفه‌ها تعجب بسیاری از مراجعه‌کنندگان را برمی‌انگیخت. اغلب مخاطبان نمایشگاه صنایع دستی سراغ محصولات کوچکی می‌رفتند که قدرت خریدشان را داشتند. در این میان اغلب هنرمندانی که برای اجاره غرفه، هزینه پرداخت کرده بودند از فروش پایین و ضرر در این دوره از نمایشگاه دل پری داشتند و نسبت به زمان برگزاری و ساعت محدود آن انتقاد می‌کردند.
در بین مراجعه‌کنندگانی که اعلام می‌کردند ای کاش نمایشگاه صنایع دستی زمانی برگزار می‌شد که حقوق‌شان را دریافت کرده بودند و می‌توانستند خرید کنند، افرادی هم بودند که دغدغه مالی نداشتند و دست‌شان پر از کیسه‌هایی از صنایع دستی استان‌های مختلف بود. سراغ زن سالخورده‌ای می‌روم که دستانش پر است و می‌گوید: «من طرفدار صنایع دستی هستم و دغدغه مالی ندارم به همین دلیل هم هر سال سعی می‌کنم یه سری به نمایشگاه بزنم. شاید استفاده زیادی از خریدهایی که داشتم، نکنم اما برام ارزش کارِ دست هنرمندان مهمه.»
اغلب مراجعه‌کنندگان این دوره از نمایشگاه، سراغ حصیر سیستان و بلوچستان، زیورآلات چوبی و پارچه‌های آشپزخانه‌ای دستبافت که نسبت به محصولات دیگر قیمت پایین‌تری داشتند، می‌رفتند و وقتی سر صحبت را با آنان باز می‌کردی، می‌گفتند: «ای کاش نمایشگاه سر ماه برگزار می‌شد تا ما حقوق گرفته بودیم و می‌تونستیم خرید کنیم اما حالا که تا اینجا اومدیم حیفه که دست خالی برگردیم و حداقل یه چیزای ارزونی برای یادگاری هم که شده، می‌خریم.»
سراغ مراجعه‌کننده دیگری که او هم دستان پری دارد می‌روم. کارمند شرکت نفت و از جمله بازدیدکنندگانی است که مشکل مالی برای خرید ندارد. او هم برای حمایت از هنرمندان صنایع دستی سعی می‌کند هر سال به نمایشگاه سری بزند، با این حال معتقد است: «قیمت محصولات ارائه شده در این نمایشگاه که تازه با تخفیف ویژه هم عرضه میشه برای اغلب افراد جامعه بالاست.»
هزینه بالای مواد اولیه
در مقابل هنرمندان از افزایش هزینه مواد اولیه می‌گویند که روی قیمت نهایی محصولات‌شان تأثیر مستقیم می‌گذارد. یکی از هنرمندان فعال در حوزه چرم در این باره می‌گوید: «چرمی که قبلاً 18 هزار تومن می‌خریدم رو الان باید 80 هزار تومن بخرم، رنگ 30 هزار تومنی الان شده 100 هزار تومن، خوب من محصولی که با این قیمت‌ها تولید می‌کنم رو باید چند بفروشم که ضرر نکنم؟ میدونی خانوم، مسئولان صنایع دستی ما رو نمی‌فهمن. باورت میشه معاون صنایع‌دستی استان ما برای بازدید اومده بود کارگاهم و نمی‌دونست من تو چه رشته‌ای کار می‌کنم؟ ازم می‌پرسید این کاری که انجام میدی چیه؟!»
در این دوره برای تشویق بازدیدکنندگان به خرید صنایع دستی وام 20 میلیون تومانی هم در نظر گرفته شده بود که این وام بدون محدودیت و با ارائه کارت ملی و دسته چک از طرف صندوق کارآفرینی امید، پرداخت می‌شد. برای این بخش، اعتبار ۳۰ میلیارد تومانی و سود بین ۸ تا ۱۲درصد تخمین زده شده بود. اما بسیاری از مراجعه‌کنندگان از اعطای این وام بی‌اطلاع بودند و اظهار می‌کردند: «مگه چقدر از آدما دسته چک دارند؟! اگه دسته چک داشتیم که خریدهای دیگه برامون اولویت داشت!»سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی در کنار شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و با هدف انسجام سازمانی و محتوایی در سه حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شد؛ در حالی که در دوره‌های گذشته به صورت جدا یا همزمان با نمایشگاه فرش برگزار می‌شد که البته این اتفاق هم با انتقادهایی همراه بود.به گفته مریم جلالی- معاون صنایع دستی کشور- ۲۰۰هنرمند از سراسر کشور در سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی شرکت کردند و در این دوره محیط زیست، بازیگران حوزه صنایع دستی و کسانی که در زنجیره ارزش صنایع دستی فعالیت دارند، مورد توجه وزارت میراث، گردشگری و صنایع دستی قرار گرفته‌اند.
فروش پنهانی
این دوره از نمایشگاه صنایع دستی هم مانند دوره‌های قبل همراه با ورکشاپ هنرمندان برگزار شد و مراجعه‌کنندگان می‌توانستند زنجیره خلق و تولید محصولات را از ابتدا تا زمان مصرف ببینند و در جریان دشواری‌های خلق یک هنر- صنعت قرار بگیرند. یکی از سالن ها (سالن 27) در این دوره از نمایشگاه صنایع دستی برای برگزاری ورکشاپ و به صورت رایگان به هنرمندان پیشکسوت، دارندگان مدرک درجه دکترای هنری، گواهی اختراع و نشان ملی، اختصاص پیدا کرده بود، با این شرط که حق فروش محصول نداشته باشند، با این حال برخی از هنرمندان در این بخش، البته نه به‌صورت آشکار، محصولات خود را برای فروش عرضه می‌کردند. برای این دسته از هنرمندان محل اقامت هم به‌صورت رایگان از سوی معاونت صنایع دستی استان محل سکونت‌شان در نظر گرفته شده بود. با این حال برخی هنرمندان از بی‌نظمی نمایشگاه گلایه داشتند و برای پیدا کردن میز و صندلی با چالش‌هایی روبه‌رو بودند.
یکی از هنرمندان با بیان اینکه توجه بیشتر این دوره از نمایشگاه روی بخش گردشگری بوده است، می‌گوید: «هیچ مسئولی از سالن محل برگزاری ورکشاپ دیدن نکرد، حتی رادیو نمایشگاه هم یک بار اعلام نکرد که در سالن 27 داره ورکشاپ برگزار میشه، در حالی که مراجعه کننده‌هایی که خیلی اتفاقی این سالن رو پیدا کرده بودند، کار هنرمندها براشون جالب بود و به نحوه خلق هنر دقت می‌کردند و کلی سؤال براشون پیش می‌اومد.»
با اینکه معاون صنایع دستی از پیش اعلام کرده بود، سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی با رویکرد کاملا ًحمایتی برای هنرمندان تدارک دیده شده اما برخی هنرمندان اظهار می‌کردند برای اجاره یک غرفه در این دوره از نمایشگاه 14میلیون تومان پرداخت کرده‌اند که فروش محصولات‌شان حتی هزینه اجاره غرفه‌شان را هم جبران نکرده است چه برسد به سود!
امسال، اغلب هنرمندان صنایع دستی که از شهرستان‌ها در نمایشگاه حضور داشتند، قدردان حمایت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان‌‌شان بودند که غرفه رایگان در اختیارشان گذاشته بود اما هزینه اقامتگاه و حمل و نقل‌شان به عهده خودشان بوده که با توجه به فروش کم محصولات‌شان نتیجه‌ای جز ضرر برایشان نداشته است. یکی از هنرمندان کرمانی می‌گوید: «به ما غرفه رایگان دادند اما مجبور شدیم برای اقامت به یکی از مسافرخونه‌های راه آهن بریم و با هزینه رفت و آمدمون تو این چهار روز یه چیزی حدود 10 میلیون تومن خرج کردیم اما فقط دو میلیون تومن فروختیم.»
در این دوره از نمایشگاه صنایع دستی خبری از «خانه ایرانی» نبود، طرحی که معاونت صنایع دستی در دوره‌های قبل به آن توجه می‌کرد و هدف از اجرای آن، کاربردی کردن صنایع دستی در خانه‌های امروزی و تشویق مردم برای خرید تولیدات صنایع دستی هنرمندان کشور برای استفاده در دکوراسیون خانه‌ها بود. با این حال برخی از هنرمندان خلاق، محصولات کاربردی خود از جمله پرده‌های قلمکار، مبلمان منبت و روشویی‌هایی تلفیق شده از مس و چوب را در غرفه‌هایشان عرضه کرده بودند که مورد توجه بسیاری قرار می‌گرفت. برای مثال هر متر پرده با طرح قلمکار اصفهان 590 هزار تومان فروخته می‌شد.
یکی از نکات قابل توجه این دوره از نمایشگاه صنایع دستی، جای خالی سلبریتی‌ها بود اما این جای خالی را حضور چهره‌های شاخص سیاسی از جمله انسیه خزعلی معاون زنان رئیس جمهور، غلامعلی حداد‌عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب پارسی، احمد وحیدی وزیر کشور، جواد اوجی وزیر نفت، علی بهادری جهرمی سخنگوی دولت و برخی دیگر از مسئولان پر‌کردند. گرچه هنرمندان در دوره‌های گذشته، عدم حضور مسئولان در بخش صنایع دستی را بی‌توجهی و بی‌مهری آنان می‌دانستند. با این حال به اعتقاد برخی از هنرمندان حاضر در این دوره از نمایشگاه، همین مسئولان هم به بهانه بازدید از نمایشگاه گردشگری، سری هم به بخش صنایع دستی زدند.
یکی از معضلات این دوره از نمایشگاه صنایع دستی سرعت پایین اینترنت بود و هنرمندان و بازدیدکنندگان برای خرید و پرداخت الکترونیکی با مشکل مواجه بودند. وزیر ارتباطات و فناوری هم که از این نمایشگاه بازدید کرد، حاضر نشد به پرسش خبرنگاران پاسخ دهد.
نکته قابل توجه دیگر در سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی، عرضه محصولاتی بود که در رسته صنایع دستی قرار نمی‌گرفتند و بر خلاف دوره‌های گذشته بدون سختگیری کارشناسان این حوزه، تولیدات خود را عرضه می‌کردند.