خطر زلزله در کمین فرسوده‌نشین‌ها
95 درصد از بافت فرسوده تهران در مناطق 7 تا 20 قرار دارد
گروه اجتماعی
@iran_ejtemaei
بافت فرسوده در تهران 4 هزار و 230 هکتار برآورد شده است که حدود 280 هزار پلاک را شامل می‌شود. 95 درصد از بافت فرسوده تهران در مناطق 7 تا 20 قرار دارد. مناطق 10 و 12 به ترتیب با 52.3 درصد و 37 درصد دارای بیشترین و منطقه 22 با 0.2 درصد دارای کمترین بافت فرسوده است. کارشناسان برآورد می‌کنند که بیشترین خطر زلزله تهران در بافت فرسوده است که حدود 1.5 میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند. بهسازی و پایدارسازی، دو راهکار کوتاه‌مدتی است که باید هرچه سریع‌تر در این بافت انجام شود. ساختمان‌های قدیمی دهه 50 در بافت مرکزی شهر تهران هم اگرچه بافت فرسوده محسوب نمی‌شوند، اما در خطر تخریب و وقوع فاجعه بعد از زلزله خواهند بود. در حالی که برخی با تصور قدیمی‌ساز بودن، آنها را از این خطر مستثنی می‌دانند.
عباسی، عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه مباحث ساختمان‌سازی مسأله مهمی است، به «ایران» می‌گوید: «از دهه 70 به بعد تلاش شد تا ساختمان‌ها، براساس علم مهندسی ساخته شود. قانون نظام مهندسی که به تصویب رسید، بعد از آن به سمتی رفتیم که ساختمان‌ها هم در طراحی و هم در اجرا مقاوم شدند. دردهه 80 این ضوابط سختگیرانه‌تر شد و دهه 90 ضوابط به سمتی رفت که ساختمان‌ها ایمن ساخته شوند. البته به شرط آنکه مهندسین ناظر، نهایت دقت را به خرج دهند. براین اساس در مرحله طراحی چندان نگران نیستیم و در اجرا دغدغه داریم. دانش مهندسین برای نظارت خوب است، اما فرهنگ نظارت و دغدغه نظارت باید وجود داشته باشد. یعنی فرهنگ ساخت‌وساز در میان مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و جامعه مشاوران و پیمانکاران و مهندسین ناظر باید به شکلی باشد که به عنوان یک ارزش به فرایند ساخت‌وساز نگاه کنند. مطالبات مصرف‌کننده نیز باید به سمت ایمن‌سازی ساختمان‌ها برود.»
او معتقد است، شناسنامه ساختمان که رویکرد آن بیشتر مباحث فنی است و جزئیات اجرا، نوع و کیفیت مصالح را مشخص می‌کند، باید به شکل اولویت در ساختمان‌ها مدنظر قرار گیرد. این عضو شورا می‌گوید: «در اغلب ساختمان‌ها، مجریان و کارفرمایان مجبورند مصالح ساختمانی را با هزینه‌های هنگفتی تأمین کنند، اما چون در اجرا بی‌دقتی انجام می‌شود یا کیفیت فدای سرعت می‌شود باید با اعمال نظارت‌های دقیق و ارتقای فرهنگ ساخت، بناهای ساختمانی را مورد توجه قرار دهیم.»عباسی ادامه می‌دهد: «از آنجا که ساختمان‌ها در تهران از نیمه‌های دوم دهه 80 براساس مقررات سختگیرانه در ضوابط مهندسی و ایمنی آتش‌نشانی ساخته شده است، دغدغه‌ای از این بابت نداریم، اما نگرانی اصلی ما به ساختمان‌هایی برمی‌گردد که در دهه‌های گذشته ساخته شده است؛ مثل ساختمان‌های دهه 50. جالب اینکه یکی از سازندگان همین ساختمان‌ها در تهران در جلسه‌ای دوستانه می‌گفت که ساختمانش را طی 5-4 ماه ساخته است. این ساختمان‌ها بافت فرسوده محسوب نمی‌شود، چون نه ریزدانه‌اند و نه نفوذناپذیر، اما عمیق که نگاه می‌کنید متوجه می‌شوید این ساختمان‌ها در برابر فشار زلزله براحتی تخریب می‌شوند. در بافت مرکزی شهر تهران از این نوع ساختمان‌ها زیاد است.»
براساس مطالعاتی که انجام شده است، بافت فرسوده، از اواخر دهه 40 تا نیمه دهه 50 شکل گرفته است، آن زمان بافت فرسوده به نام بافت متراکم و ناپایدار شناخته می‌شد. آنگونه که محمد آیینی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری گفته است، هم اکنون 15 درصد از جمعیت شهر تهران معادل 1.5 میلیون نفر در واحدهای مسکونی بافت فرسوده زندگی می‌کنند که این جمعیت به دلیل ناپایداری بافت فرسوده در برابر زلزله احتمالی تهران در معرض آسیب قرار دارند.این عضو شورا به «ایران» می‌گوید: «با توسعه افقی و عمودی شهر تهران هم اکنون بعضی نقاط بافت فرسوده نوسازی شده و سطح بافت دچار تغییراتی شده و به 8 درصد از مساحت کل رسیده، اما اصل بافت باقی مانده است. می‌توانیم بگوییم حدود
30 درصد نوسازی شده است، اما همین 8 درصد نیازمند ورود جدی است، چون بسیار ناپایدار است.»
البته اعداد و ارقام در این زمینه متناقض است. برخی کارشناسان از نوسازی 50 درصدی بافت فرسوده می‌گویند و معتقدند که 5 درصد فضای شهری زیرمجموعه بافت فرسوده است، با وجود این، راهکارها و توصیه‌ها مشابه است.
راهکارچیست؟ عباسی می‌گوید: «نوسازی بافت، نیازمند اعمال سیاست‌های تشویقی است. یعنی هدایت سرمایه‌گذاران از مناطق شمالی و برخوردار به سمت محله‌های جنوبی و کم‌برخوردار! که البته نیازمند افزایش سرانه، امکانات و خدمات برای کیفیت‌بخشی به بافت و بازگشت سرمایه است. الان هم این اتفاق درحال انجام است، اما سرعت لازم را ندارد و اولویت با بهسازی و پایدارسازی ساختمان‌هایی است که بیشتر در معرض خطر هستند، ما باید با اعطای تسهیلات، این ساختمان‌ها را از حالت ناایمن خارج کرده و به سکونتگاه‌های ایمن تبدیل کنیم.»
نوسازی اگر مطابق مقررات ملی ساختمان باشد، می‌تواند در برابر زلزله 7.5 ریشتری بدون خسارت جانی مقاومت کند. علی‌رغم اینکه صدور پروانه‌های ساختمانی در بافت فرسوده 480 درصد رشد داشته، اما این بافت نیازمند ورود جدی است، چون تمام ساکنان آن در معرض خطر زلزله قرار دارند.