علی عوض‌خواه
روزنامه‌نگار

اولین‌بار مهرماه سال 1394 بود که نیروی هوافضای سپاه پاسداران یکی از شهرهای موشکی خود را در اعماق 500 متری زمین رونمایی کرد. سپاه پاسداران در آن زمان اعلام کرد پایگاه‌های موشکی در تمام استان‌ها پخش شده است. کمتر از دو هفته بعد، اندیشکده آمریکایی «صلح» در گزارشی ویژه به بررسی «برنامه موشکی ایران» پرداخت و نوشت که «جمهوری اسلامی دارای بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین زرادخانه موشک‌های بالستیک در خاورمیانه است» و همزمان ایران تنها کشوری است که بدون داشتن تسلیحات هسته‌ای، موشک‌های بالستیک با برد حدود ۲‌هزار کیلومتر در اختیار دارد. احتمالاً آن زمان طرح چنین تحلیلی درباره توانمندی‌ موشکی ایران اغراق‌آمیز به نظر می‌رسید، اما گذشت زمان ثابت کرد اندیشکده آمریکایی این‌بار درست تحلیل کرده بود. در آخرین روز زمستان 1403، سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در گفت‌و‌گو با یک برنامه تلویزیونی، به تعداد بالای شهرهای زیرزمینی نیروهای مسلح ایران اشاره کرد و گفت: «اگر از امروز هر هفته یک رونمایی از یک شهر موشکی داشته باشیم، تا دو سال آینده هم تمام نخواهد شد.» پنجم فروردین ماه 1404، نیروی هوافضای سپاه پاسداران اعلام کرد قرار است از یکی از ابرشهرهای موشکی خود رونمایی کند. چند ساعت بعد تصاویری از سرلشکر محمد باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلح و سردار حاجی‌زاده منتشر شد که سوار بر جیپ نظامی در حال عبور از تونل‌هایی مملو از موشک‌های بالستیک هستند. تصاویر نشان می‌داد موشک‌های بالستیک «خیبرشکن»، «حاج قاسم»، «عماد»، «سجیل»، «قدر H» و موشک «کروز پاوه» در این شهر موشکی جدید مستقر شده‌اند. حضور این موشک‌ها در تصاویر رونمایی از آن جهت مهم بود که برخی از آنها در عملیات وعده صادق 1 و 2 مورد استفاده قرار گرفته و با موفقیت به اهداف خود در سرزمین‌های اشغالی اصابت کردند.
به اذعان فرماندهان، سپاه پاسداران دارای صدها شهر موشکی در اقصی نقاط کشور است که تاکنون فقط بخش کوچکی از آن رونمایی شده؛ موضوعی که حالا به نماد قدرت دفاعی-نظامی ایران تبدیل شده است.
 
چرا شهر موشکی؟
حداقل در چند سال اخیر شهرهای موشکی به‌عنوان یکی از دستاوردهای نظامی مهم ایران و البته نمادی از قدرت دفاعی و بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی به حساب آمده‌اند. بویژه اینکه در شهرهای موشکی قدرت مهندسی هم به میدان آمده و تونل‌هایی ساخته است تا قدرت دفاعی بیشتر خودنمایی کند. از این رو پایگاه‌های زیرزمینی متشکل از مجموعه‌ای از تونل‌ها و تأسیسات پیچیده‌ای هستند که برای نگهداری، آماده‌سازی و شلیک موشک‌های بالستیک، کروز و دیگر تسلیحات راهبردی به‌ کار می‌روند. انگیزه ساخت شهرهای موشکی ریشه در تجربیات ایران در دوران دفاع مقدس دارد. در آن زمان، حملات موشکی رژیم بعث صدام به شهرهای ایران، ضرورت ایجاد زیرساخت‌های مقاوم و مخفی برای حفظ توان نظامی را آشکار کرد. پس از پایان جنگ تحمیلی، با توجه به تحریم‌های گسترده تسلیحاتی و تهدیدات مداوم از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت برنامه موشکی خود را به‌صورت بومی توسعه دهد. ایده شهرهای موشکی نیز به‌عنوان بخشی از این راهبرد، به تدریج از دهه 1390 به بعد وارد فاز عملیاتی شد و در سال‌های اخیر به سطحی از پیچیدگی و کارآیی رسید‌ که توجه اندیشکده‌ها و تحلیلگران نظامی جهان را به خود جلب کرد. اولین رونمایی رسمی از این پایگاه‌های موشکی در اعماق زمین در سال 1394 انجام شد. این اقدام همزمان با آزمایش موشک بالستیک «عماد» بود که نشان‌ از پیوند عمیق میان توسعه موشک‌ها و زیرساخت‌های پشتیبانی آنها داشت. از آن زمان تاکنون ایران بارها تصاویری از این شهرها منتشر کرده و توانایی‌های خود را به نمایش گذاشته است.
شهرهای موشکی ایران در عمق زمین و در مناطق کوهستانی ساخته می‌شوند. این مکان‌ها به دلیل استحکامات طبیعی و دشواری دسترسی، در برابر حملات هوایی و موشکی دشمن مقاومت بالایی دارند. تونل‌های این پایگاه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که امکان جابه‌جایی موشک‌ها با استفاده از ریل یا خودروهای ویژه حمل آنها را فراهم می‌کند. همچنین، وجود سامانه‌های تهویه هوای پیشرفته، انبارهای تسلیحاتی و مراکز فرماندهی در این شهرها، آنها را به پایگاه‌هایی خودکفا و خوداتکا و درعین حال ضربه‌ناپذیر تبدیل کرده است.
 
قدرت و توانمندی‌ها
قدرت و نقطه تمایز شهرهای موشکی ایران، از چند جنبه قابل بررسی است. این پایگاه‌ها با مخفی بودن در اعماق زمین و پراکندگی جغرافیایی، توانایی ایران برای پاسخگویی به حملات را در هر زمان و شرایط جنگی حفظ می‌کنند. به عنوان مثال حتی اگر بخشی از تأسیسات سطحی مربوط به این پایگاه‌ها یا دیگر پایگاه‌های نظامی در یک حمله نظامی احتمالی نابود شود، باز هم موشک‌های زیرزمینی همچنان عملیاتی باقی می‌مانند. این امر به این معنی است که در هر حمله احتمالی، بخش اصلی توان دفاعی و پاسخگویی ایران دست نخورده باقی می‌ماند. عمق چندصد متری این پایگاه‌ها، همراه با لایه‌های بتونی مسلح که از آنها دفاع می‌کند، آنها را در برابر بمب‌های سنگرشکن متعارف مقاوم کرده است. این ویژگی‌ها، هزینه و پیچیدگی هرگونه عملیات نظامی علیه ایران را افزایش داده و درعین حال میزان موفقیت آنها را بشدت کاهش می‌دهد.
درعین حال موشک‌هایی که از این پایگاه‌ها شلیک می‌شوند، دارای بردهایی بین 700 تا 2 هزار کیلومتر بوده و از دقت بالا در اصابت به اهداف برخوردار هستند. این موشک‌ها با توجه به بردهای عملیاتی‌ قادرند اهدافی در منطقه غرب آسیا و حتی فراتر از آن را مورد هدف قرار دهند. ایران در عملیات‌های وعده صادق1 و 2 و نیز حملات به مواضع داعش در سوریه و عراق، نشان داد این شهرها نه‌تنها نمایشی نیستند، بلکه کاملاً عملیاتی هستند.
 
هم سپاه، هم ارتش
شهرهای زیرزمینی موشکی ایران صرفاً در انحصار سپاه پاسداران نیستند و ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز بسیاری از آنها را در اختیار دارد. به گفته امیر پوردستان، فرمانده سابق نیروی زمینی ارتش و رئیس فعلی مرکز مطالعات و تحقیقات راهبردی ارتش، این نیرو نیز با استفاده از ظرفیت‌های پیشرفته مهندسی خود، شهرهای موشکی را در جای جای کشور به‌ عنوان مواضع دفاعی خود ایجاد کرده و تجهیزات دفاعی خود را در آنها نگهداری می‌کند.

 دست برتر ایران در معادلات
قدرت منطقه‌ای
شهرهای موشکی ایران نقش مهمی در معادلات قدرت منطقه‌ای ایفا می‌کنند. این تأسیسات منحصر به‌فرد، بویژه در کنار برنامه موشکی پیشرفته، بازدارندگی در مقابل رژیم صهیونیستی و حتی آمریکا را حفظ کرده است. در سطح جهانی، ایران به‌عنوان یکی از معدود کشورهایی شناخته می‌شود که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، زرادخانه موشکی گسترده‌ای با برد حدود 2 هزار کیلومتر دارد؛ موضوعی که جایگاه ایران را در میان قدرت‌های موشکی جهان تقویت کرده و برخی تحلیلگران آن را در کنار کشورهایی مانند روسیه، چین و کره شمالی قرار می‌دهند.
 
شهرهای موشکی، بخشی از
راهبرد دفاعی ایران
شهرهای موشکی ایران ترکیبی از مهندسی پیشرفته، استراتژی نظامی و اراده سیاسی برای حفظ استقلال دفاعی هستند. این پایگاه‌ها نه‌تنها قدرت بازدارندگی ایران را افزایش داده‌اند، بلکه پیامی روشن به رقبا و دشمنان بالقوه ارسال کرده‌اند: «ایران آماده دفاع از خود در هر شرایطی و از هر نقطه‌ای است.»
رونمایی‌های متعدد از شهرهای موشکی که در سال گذشته و در پاسخ به ادعای رژیم صهیونیستی و آمریکا مبنی بر تضعیف و توقف قدرت موشکی ایران انجام شد، نشان می‌دهد که پایگاه‌های زیرزمینی یکی از ستون‌های اصلی راهبرد دفاعی ایران است.
توسعه برنامه موشکی ایران از قرض گرفتن موشک در دهه 60، به سمت تولید و توسعه مستقل پیش رفته است. چه آنکه حالا در کنار موشک‌های دوربرد بالستیک، دستیابی به فناوری هایپرسونیک که در موشک فتاح به کار رفته، این امکان را به موشک‌های ایران می‌دهد که از سد هر سامانه پدافندی عبور کنند. در چنین شرایطی، رویارویی نظامی با ایران، چندان به نفع رژیم صهیونیستی و آمریکا نخواهد بود.

رونمایی از شش شهر موشکی در ده سال

      رونمایی از شهر موشکی در مهر 1394
   رونمایی از شهر موشکی در دی 1394
   رونمایی از شهر موشکی نیروی دریایی سپاه در سواحل خلیج فارس در دی 1399
   رونمایی از شهر موشکی در دی 1403
   رونمایی از شهر موشکی نیروی دریایی سپاه در سواحل خلیج فارس در بهمن 1403
   رونمایی از شهر موشکی در فروردین 1404