رضوانه رضایی‌پور - الهام یوسفی
روزنامه نگار

رئیس جمهوری جنبه دیگری از راهبرد مورد وفاق در کشور درباره پاسخ به درخواست مذاکره رئیس جمهوری آمریکا را بیان کرد. مسعود پزشکیان گفت: «ما به مذاکره باور داریم، اما نه با ذلت. ما با همه دنیا مذاکره می‌کنیم. ما به دنبال مذاکره هستیم، اما آمریکایی‌ها هم باید ثابت کنند که به دنبال مذاکره هستند.» این اظهارات یکشنبه گذشته در نشست رئیس جمهوری با نمایندگان احزاب و تشکل‌های مردمی بیان شد. پزشکیان به مسائل دیگر کشور؛ از ناترازی‌ها تا برکناری معاون امور مجلس و مسائل اجتماعی و فرهنگی هم اشاره کرد. اما بخش مربوط به مذاکرات، از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
پزشکیان در سخنانی که بیانگر تلاش او برای تشریح اقدامات دولت در مدت فعالیت خود است، وقتی به بخش سیاست خارجی رسید، به این موضوع اشاره کرد که «به مناسبت عید سعید فطر با همه سران منطقه گفت‌وگوی تلفنی داشتم.» وی اضافه کرد: «اکنون ارتباط ما با این کشورها خیلی بهتر از گذشته شده است.» پس از این بود که رئیس جمهوری به مسأله مذاکره با آمریکا اشاره کرد: «اما موضوع مذاکره با آمریکا متفاوت است.» منظور پزشکیان از اینکه «موضوع مذاکره با آمریکا متفاوت است» ناظر بر این است که دولت برای گسترش ارتباطات با کشورها، به‌ویژه کشورهای منطقه تلاش می‌کند و این تلاش‌ها مؤثر بوده است، اما مذاکره با امریکا، متفاوت از مذاکره با دیگر کشورهاست.
رئیس جمهوری دلایل خود برای این تفاوت را بیان کرد: «وقتی کشوری مثل آمریکا ما را تحت فشار همه‌جانبه گذاشته و هر روز هم تهدید می‌کند، چگونه می‌شود با او مذاکره کرد!» وی به رغم بیان اینکه «چطور می‌شود با کشوری که هر روز تهدید می‌کند، مذاکره کرد؟» راه مذاکره را نبست و نگفت ما با چنین کشوری مذاکره نمی‌کنیم، بلکه گفت: «ما به مذاکره باور داریم، ولی نه با ذلت. ما با همه دنیا مذاکره می‌کنیم و با کسی دعوا نداریم، اما زیر بار ذلت نمی‌رویم و به هر قیمت مذاکره نمی‌کنیم.»
رئیس جمهوری ادامه داد: «ما دنبال جنگ، ناآرامی و بمب هسته‌ای نیستیم، دیگر چگونه به دنیا اطمینان دهیم؟ ما به دنبال مذاکره هستیم، اما آنان (هستند) که باید ثابت کنند به دنبال مذاکره هستند. اینکه ایران قصد استفاده غیرصلح‌آمیز از توانمندی‌های هسته‌ای خود را ندارد، صرفاً حرف من نیست، بلکه فتوای شرعی رهبر معظم انقلاب است.»
 
دلالت‌های سخنان پزشکیان
شاید این‌طور به نظر برسد رئیس جمهوری حرف تازه‌ای نزد، یعنی جدیدتر از آن که در اولین جلسه هیأت دولت در سال جدید گفت. رئیس جمهوری در جلسه 10 فروردین دولت گفت: «در پاسخ به نامه ترامپ اگر چه موضوع مذاکره مستقیم میان دو طرف رد شده، اما... تأکید شده ایران هیچ‌گاه از مذاکره پرهیز نداشته و این فقط بدعهدی‌ها بوده که باعث بروز مشکل در این مسیر شده که باید جبران و اعتمادها بازسازی شوند؛ این نوع رفتار آمریکایی‌هاست که ادامه مسیر مذاکره را مشخص می‌کند.» در نگاه اول به نظر می‌رسد که سخنان یکشنبه گذشته، تکرار اظهاراتی است که پیش‌تر بیان شد. اما در این تکرار، دلالت‌هایی است. اولین دلالت درونی یا بیرونی، بیان این حقیقت است که ایران در پذیرش مذاکره یا نفی مذاکره، استدلال‌های درستی دارد. دست‌کم در تاریخ کوتاه مدت، آن طرف که همواره خلف وعده عمل کرده و توافق‌ها را برهم زده آمریکا بود. دلالت ایران، ناظر بر این حقیقت است که برخلاف ادعای اولیه ترامپ مبنی بر اینکه به دنبال مذاکره است و ایران از مذاکره گریزان، برای افکارعمومی ایران و جهان مسجل شد که ایران از مذاکره گریزان نیست. حالا کسی نمی‌تواند سیاست‌گذاران ایران را متهم کند که بی دلیل از مذاکره برای حل مسائل طفره می‌روند. در واقع تجربه و عقلانیت برخاسته از تجربیات گذشته است که موضع ایران در قبال مذاکره را مشخص می‌سازد. دلالت سوم، بیانگر این واقعیت است که با اظهارات پزشکیان و دیگر مقامات عالی از جمله رئیس ستادکل نیروهای مسلح درباره نفس مذاکره، پرچم مذاکره از دستان ترامپ خارج شد. حالا توپ در زمین امریکا است که باید با نشان دادن صداقت و حسن نیت مسیر آتی مذاکرات را روشن کند، حسن نیت و صداقتی که آمریکا، از تجربه برجام تا آزادسازی دارایی‌های ایران در کره جنوبی، نشان داد عاری از آن است. بنابر این ملاحظات، می‌توان سخن پزشکیان را دقیق‌تر دریافت که «ما به دنبال مذاکره هستیم، اما آنان (هستند) هم باید ثابت کنند به دنبال مذاکره هستند.»
 
به دنبال رأی نیستم!
رئیس جمهوری در این نشست، سخنان دیگری را مطرح کرد که در نوع خود دارای اهمیت، به ویژه اهمیت سیاسی است. مثلاً اینکه «دولت با تغییر افراد اصلاح نمی‌شود و تغییر رفتار سازمانی نیز در مدت یک یا دو سال محقق نخواهد شد، بلکه به یک دهه زمان نیاز دارد.» یا درباره حل مشکلات اجتماعی، گفت: «مسائل اجتماعی به صرف نسخه نوشتن حل نمی‌شود. ما برای حل مشکلات برنامه داریم، ولی صرف برنامه کفایت نمی‌کند. دستورالعمل وجود دارد، ولی اجرا راحت نیست.» وی در همین بخش اضافه کرد: «معتقدم مسائل اجتماعی را نمی‌توان با امر و نهی حل کرد و باید با مردم با مهربانی و عطوفت صحبت کنیم.» اما بخش مهم‌تر سخنان رئیس جمهوری، وقتی بود که به قدرت و نگاه خود به انتخابات آینده اشاره کرد. پزشکیان با طرح اینکه «تلاش برای کسب قدرت، با تلاش برای حل مشکلات کشور تفاوت دارد» که نقدی است به نگاه خام‌دستانه برخی به قدرت، تصریح کرد: «هدف من جمع کردن رأی و نگاه من معطوف به انتخابات بعدی نیست، من برای خدمت به کشور و مردم به صحنه آمده‌ام و علاقه دارم مردم و کشورم به عزت برسند.»
رئیس جمهوری گفت قرار نیست حامیان انتخاباتی به دولت جذب شوند، امری که در گذشته اتفاق افتاد. پزشکیان گفت: «حامیان انتخاباتی خود را فراموش نکرده‌ام. آنان هم به میدان بیایند و به ما کمک کنند، اما نمی‌خواهیم ساختار اداری را بزرگ کنیم، بلکه دنبال کوچک کردن دولت هستیم.»
چرایی برکناری معاون امور مجلس
نامه پزشکیان به شهرام دبیری، معاون سابق امور مجلس رئیس جمهور که از دوستان نزدیک او هم هست، در نوع خود دارای اهمیت است. در جلسه یکشنبه شب هم پزشکیان گفت: «نمی‌خواستم معاون پارلمانی را کنار بگذارم، ولی مردم و اعتقاد خود را بر دوستی ترجیح دادم.» این ترجیح، همان اتفاقی است که در گذشته دیده نمی‌شد و اتفاقاً همین بود که تحسین اصولگرا و اصلاح‌طلب را به دنبال داشت.
به رغم همه اینها، این بخش از سخنان رئیس جمهوری هم جالب بود، سخنانی که البته تکراری بود، اما بار دیگر رویکرد دولت وفاق ملی نسبت به مسائل کشور و کسانی را که به واقع و نه از سر سیاست بازی می‌خواهند این مسائل حل شود روشن کرد. وی با بیان اینکه «هر کس می‌تواند کمکی کند به میدان بیاید، یک بخش را در اختیار بگیرد و مشکلات آن را حل کند» گفت: «اگر کسی برنامه‌ای برای حل ناترازی‌ها دارد، آن را می‌پذیریم، ولی این مشکل صرفاً با دستورالعمل حل نمی‌شود، راه‌حل آن بسته به هر منطقه و اقلیم فرق دارد و نمی‌شود یک نسخه برای همه مناطق کشور نوشت و اجرا کرد.» این همه درحالی بود که به تصریح پزشکیان «ما این ناترازی‌ها را ایجاد نکرده‌ایم، بلکه وارث آنها هستیم، با این حال مردم به حق از ما توقع حل این ناترازی‌ها را دارند و دولت نیز در این زمینه در حال تلاش است.»  
تفاوت دولت چهاردهم در همین است که رئیس جمهوری اشاره کرد، یعنی مشکلات را زیر فرش پنهان نکردن: «واقعیات جامعه و نارضایتی‌مردم را قبول دارم، ولی دولت به جای پاک کردن صورت مسأله دنبال حل مشکلات است.»

بــــرش

مذاکره به تنهایی هدف نیست

یک دلالت مهم دیگری که از سخنان رئیس‌جمهوری فهمیده می‌شود، نگاه دولت به نفس مذاکره است. به عبارت دیگر، در اظهارات پزشکیان می‌توان این سؤال را یافت که «مذاکره برای چیست؟» یا اینکه «قرار است با مذاکره چه چیزی حاصل شود؟» دقت در اظهارات رئیس‌جمهوری نشان می‌دهد که در نگاه پزشکیان و دولت وفاق ملی، نفس مذاکره، به هر قیمتی، در هر شرایطی و به هر طریقی هدف نیست.
قرار نیست مذاکره شود تا صرفاً مذاکره شود. بلکه مذاکره هدفی را دنبال می‌کند و اولین هدف در مذاکرات پیش رو، اثبات این مسأله است که آمریکا واقعاً به دنبال مذاکره برابر و با حسن نیت است. در واقع نوع نگاه و عملکرد آمریکاست که مسیر آتی مذاکرات را مشخص می‌کند.  این نگاه به مذاکرات خلاف رویکردهایی است که پیشتر تجربه شد، رویکردهایی که در آن نفس مذاکره به عنوان نوعی پادزهر مشکلات داخلی و خارجی تلقی می‌شد. اما در دولت وفاق ملی، نشستن در دو طبقه یا اتاق جداگانه با آمریکایی‌ها، نه برای این هدف که مذاکره‌ای انجام شود، بلکه برای رسیدن به این هدف است که آیا آمریکا در انجام مذاکره جدی و با حسن نیت است یا خیر؟ و این مذاکرات آیا منافع ایران را تامین می کند یا خیر؟ این نقطه تفاوت رویکرد دولت وفاق ملی با سایر تجربه‌ها، خود ناشی از تجربه‌هایی است که هم در داخل و هم در رابطه با آمریکا به دست آمد. این تجربه‌ها در هر صورت، نوعی پختگی سیاست‌گذارانه و دوری از هیجان را نشان می‌دهد.