زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

 نیم قرن از عمر مجموعه هتل‌های ایرانگردی-جهانگردی با ۶۴ واحد می‌گذرد. 21 واحد مجموعه هتل‌های پارسیان تقریباً 45 سال عمر دارند. هتل‌های هما با نزدیک به 1000 اتاق 50 سال را پشت‌‌سر گذاشته‌اند. 6 واحد مجموعه هتل‌های پارس هم چهار دهه فعالیت داشته‌اند.
مجموعه هتل‌های کوثر با ۱۱ واحد از هویزه تا رامسر بین ۵۰ تا ۳۰ سال عمر کرده‌اند. هتل‌های لاله با ۶ واحد هم تقریباً عمری بالای 50 سال دارند. این آمار فقط عدد نیستند، بلکه زنگ هشدار صنعت هتل‌داری کشور را هم به صدا درآورده‌اند. محمد جهانشاهی، دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و گردشگری سبز کشور، پای صنعت گردشگری بویژه هتل‌ها را در اثر‌گذاری بر تغییر اقلیم به میان می‌آورد اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود.  به گفته جهانشاهی، عدم بهره‌وری انرژی در هتل‌های قدیمی کشور، تنها تنور تغییر اقلیم و گرمایش زمین را داغ نمی‌کند. او به فعالان صنعت گردشگری بویژه صاحبان هتل‌های 5 ستاره هشدار می‌دهد که اگر به سمت استفاده از انرژی‌های پاک نروند و باز‌چرخانی آب‌های تصفیه شده را در برنامه خود قرار ندهند، از گردونه رقابت‌های جهانی بازمی‌مانند و در گردشگری داخلی هم با مشکل جدی روبه‌رو خواهند شد.

گذشته فراموش شده
ایران در دهه‌های اخیر در بسیاری از مسائل از گذشته خود دچار گسست عجیبی شده است. به گفته جهانشاهی، دنیا در دو دهه گذشته به سمت توسعه پایدار و گردشگری سبز رفته است؛ توسعه پایداری که بر مدار رعایت قوانین طبیعت می‌چرخد؛ همان که تمدن ایران را پی ریخت اما در چندین دهه گذشته با مدرن‌سازی به فراموشی سپرده شد. همان‌طور که این کارشناس می‌گوید، سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل شعار روز جهانی سال 2023 را هم سرمایه‌گذاری و گردشگری سبز انتخاب کرد تا توجه همگان را به نقش 9 درصدی که این صنعت پربازده در افزایش گرمایش زمین و تغییر اقلیم دارد یادآوری و تأکید کند این صنعت که 10 درصد اشتغال جهان را رقم می‌زند، چگونه می‌تواند به زیست و توسعه پایدار کمک کند.

از ایران پیشرو تا بی‌توجهی عصر جدید
کافی است به معماری قرن‌های گذشته ایران توجه کرد تا مشخص شود چگونه معماری تاریخی ایران توانسته است گرما در زمستان و سرما را در تابستان به داخل بناهای بازمانده از تاریخ گذشته ما بیاورد. چگونه توانسته است آب را با قنات در دل زمین نگه دارد. قنات‌ها و بادگیر‌های یزد چگونه تمدن را در کویر پی‌ریزی کرده‌اند. 13 سازه‌ آبی شوشتر چگونه خروش‌های سیلابی کارون را گرفت و دشت جلگه‌ای خوزستان را سیراب کرد؛ البته پیش از آنکه سدسازی‌ها وانتقال آب، این دشت را به یکی از کانون ریزگرد‌ها در چندین دهه گذشته تبدیل کند. باغ قزوین چگونه از سیلاب جان می‌گرفت قبل از اینکه قربانی شهری‌سازی شود؛ معماری‌ای که هیچ نشانی از آن در ساخت و سازهای چندین دهه گذشته نیست.

هتل‌های 5 ستاره
جهانشاهی تعداد هتل‌های فعال در ایران را 1400 واحد اعلام می‌کند که 6 درصد از آنها یعنی حدود 80 هتل کشور، 5 ستاره هستند. او می‌گوید: هتل‌هایی که مشتری زیادی دارند مربوط به این گروه‌هاست. تقریباً ۱۳۰ هتل کشور به صورت گروهی مدیریت می‌شوند که مهم‌ترین آنها جهانگردی، پارسیان، پارس، لاله، کوثر، هما و... هستند. بجز جهانگردی، سایر گروه‌ها هتل‌های شناخته شده و برند ۵ ستاره کشور محسوب می‌شوند. او یادآوری می‌کند البته گروه‌های دیگری از جمله اسپیناس، درویشی، رکسان و... نیز سهم و نقش خود را دارند که سابقه گروه‌های اول را ندارند. این کارشناس می‌گوید، بحثی که هم‌اکنون غیرقابل کتمان است و متأسفانه همچنان جدیت لازم را در ایجاد رویه‌های جدید و تاب‌آور شکل نداده، همین عدم توجه به شرایط امروز و آینده است. به گفته جهانشاهی، عمده هتل‌های شناخته شده و ۵ ستاره کشور که اتفاقاً بیشترین تخت را هم به لحاظ یونیک بودن به خود اختصاص می‌دهند و در مقاصد اصلی سفرهای کشور قرار دارند، الان بالای نیم قرن عمر دارند؛ ساختمان‌هایی که مربوط به نسل ۲ و ۳ ساخت و ساز هستند با تأسیسات فرسوده، استهلاک بسیار بالا، بهره‌وری پایین و...

واقعیت هشداردهنده گردشگری کشور
دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی این شرایط را واقعیت‌های گردشگری کشور اعلام می‌کند و می‌گوید: هم‌اکنون به طور متوسط عدد سرانه هزینه‌های مربوط به نهاده‌های انرژی و آب را اگر تنها در بسیاری از این مجموعه‌ها محاسبه کنیم، در بهترین حالت هزینه‌های آشکار به ازای یک تخت در هتل 5 ستاره‌، کمتر از ۱۰ میلیون تومان در سال نمی‌شود. ما نمونه‌های قابل‌توجهی داریم که نزدیک به ۲/۵ میلیارد تومان فقط هزینه آب در سال دارند. جهانشاهی عدم توجه جدی به گفتمان گردشگری پایدار و نگرش‌های سبز را یک واقعیت می‌داند و به صاحبان هتل‌های قدیمی و تازه‌ساز هشدار می‌دهد که این روند سال به سال چالش‌های جدی‌تری به دنبال خواهد داشت، هم برای هتل‌های تازه‌ساز که همچنان به لحاظ کیفیت، نوع و کمیت مصالح و چه طراحی و اجرا و نیز تجهیزات و سیستم‌های مدیریتی فاصله جدی با نسل‌های جدید ساخت‌وساز دارند و بدتر از آن برای هتل‌های شناخته شده و قدیمی کشور که سهم زیادی از بازار را  دارند. او هشدار می‌دهد در آینده شدت افزایش نرخ هزینه‌ها را خواهیم داشت که اثر جدی در قیمت تمام شده خواهد گذاشت و آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و می‌گوید: جدا از این، باید بپذیریم تأمین انرژی با قیمت پایین و در این حد هم دیگر امکان نخواهد داشت و تغییرات جدی در پیش است و خبری از تغییر رویه‌ها و افزایش تاب‌آوری نیست.
دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی کشور می‌گوید، قاعدتاً بهره‌وری هتل‌های فرسوده و کهن بشدت پایین می‌آید. نرخ انرژی آنها بالا می‌رود و عملاً دچار چالش‌های جدی در تأمین انرژی، هم به لحاظ اقتصادی و هم مدیریت منابع می‌شوند.
او عدم نظارت مطلوب روی ساخت هتل‌ها و اقامتگاه‌های جدید با هدف افزایش بهره‌وری را یکی از چالش‌های جدی صنعت گردشگری می‌داند که در آینده به چالش و بحران انرژی منجر خواهد شد. جهانشاهی از کسانی که هتل و اقامتگاه می‌سازند، می‌خواهد از مشاوران خود بخواهند فضا را طوری طراحی کنند که بهره‌وری انرژی بالا برود. به گفته جهانشاهی، صاحبان تأسیسات و اقامتگاه‌های گردشگری باید به سمت استفاده از انرژی‌های پاک، بازچرخانی و تصفیه آب و انرژی‌های نو بروند. او به جدی گرفتن بحث مدیریت پسماند و تصفیه آب تأکید دارد و می‌گوید: باید تلاش کنیم آب مصرفی را به چرخه برگردانیم. بازچرخانی آب گاهی تا 30 درصد از میزان مصرف یک مجموعه می‌کاهد. بنابراین لزومی ندارد در حوزه‌های غیرشرب مثل فضای سبز، شست‌و‌شو و سرویس بهداشتی دائم از آب شیرین استفاده کرد. جهانشاهی تأکید می‌کند، پیش از آنکه موضوع به یک گره کور تبدیل شود باید گردشگری پایدار یکی از دغدغه‌های مهم مدیران، سیاستگذاران و سرمایه‌گذاران کشور باشد.