مریم سالاری
روزنامه نگار

 
شاید  یکی از پررنگ ترین تصاویری که در قاب همنشینی مسعود پزشکیان با همتایان خارجی‌اش در نشست اخیر بریکس به چشم خورد، تصویری باشد که او در ملاقاتی از قبل تعیین نشده در کنار امیر امارات نشست. هنوز گرد و خاک نمایش تحریک‌آمیز بر سر ادعای اراضی این کشور عربی درباره جزایر سه‌گانه ایران در خلیج فارس فروکش نکرده بود که «محمد بن زاید بن سلطان آل نهیان» رئیس دولت امارات متحده عربی با گفت‌و‌گوی جدی‌تر و قابل‌اعتناتر رئیس‌جمهور ایران به عنوان یک کشور دوست و همسایه روبه‌رو شد؛ زمانی که اسناد متقن و متعدد تاریخی حاکمیت و مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه که تاریخی به قدمت و درازای تسلط ایران بر آبراهه هرمز دارد، با تحریفی تاریخی برای هویت دادن به یک ادعای بی‌پشتوانه روبه‌رو می‌شود و امارات سعی بر دست و پا کردن یک گذشته تصنعی درباره بخشی از جغرافیای ایران دارد.
بویژه آنکه بسیاری همچون اروپایی‌ها زیر پوست این تاریخ‌سازی و هیاهوی تکراری در مورد سرزمینی که تعلق تاریخی و ابدی آن به ایران محرز است، مهار و انزوای منطقه‌ای کشور و افزودن بر سطح سایش و تنش آن با همسایگان عربی را دنبال می‌کنند.
 هشدار در یک دیدار غیررسمی
برای دیدار و گفت‌و‌گویی که میان پزشکیان و «محمد بن زاید بن سلطان آل نهیان» در حاشیه نشست بریکس صورت گرفت، از سوی ایران برنامه‌ای تدارک دیده نشده بود تا مقام‌های اماراتی متوجه این واقعیت شوند که تهران برای واکنش به ادعاهای موهوم ارضی دیگر کشورها نیازی به ترتیبات دیپلماتیک رسمی نمی‌بیند و در عین حال برای توجیه مالکیت خود بر آب و خاکش تماشاگر منفعل صحنه نخواهد بود، اما آنچه ماجرا را قابل توجه می‌کند دیگر بازیگرانی هستند که با محاسبات ذهنی خود پا به میدان گذاشته‌اند و با بلند کردن همان علم به میدان هماوردی بر سر جزایر آمده و به دلایلی دیگر از یک ادعا در یک موضوع ممنوعه طرفداری می‌کنند. اروپایی‌ها و برخی کشورهای منطقه زیر سایه شعله‌های زبانه کشیده جنگ در اوکراین و فلسطین اشغالی به این واقعیت وقوف پیدا کرده‌اند که در صورت تداوم وضعیت کنونی قافیه را خواهند باخت و در این عرصه امکان مواجهه مستقیم با ایران را ندارند، بر همین اساس ترجیح می‌دهند میدان جنگ را تغییر داده و به جنگ در حوزه جغرافیا رو بیاورند.
 
مقابله با عداوت‌های تصنعی
اینکه در کشاکش بحران جنگ در خاورمیانه، امارات با ابزارها و امکان‌هایی که برای پمپاژ و ایجاد هیاهو درباره جزایر سه‌گانه ایران در خلیج فارس برای خود تدارک دیده، مشروعیت حق سرزمینی ایران را به چالش بکشد، موضوعی بود که می‌توانست بخش مهمی از توجه رئیس‌جمهور ایران را در حاشیه نشست چندجانبه بریکس معطوف خود کند. با این حال پزشکیان ترجیح داد در ملاقات کوتاه با امیر امارات، عزم خود را در دفاع از منافع سرزمینی ایران در قامت یک رئیس‌جمهور تعامل‌خواه و وفاق گرا به نمایش بگذارد و در عین حال از مسیر فضای همگرایی منطقه‌ای که نطفه آن از ماه‌ها پیش انعقاد یافته، خارج نشود. رویکردی که این واقعیت را به تصویر می‌کشد این است که ایران در منازعات جاری منطقه وزنه‌ای سنگین است که می‌تواند سناریوی خلق فضای تصنعی عداوت میان نیروهای منطقه‌ای را با وجود بحران جاری با اسرائیل بی‌اثر کند و خیز جدید برای پررنگ کردن ادعای ارضی جزایر را در حد نمایش باقی بگذارد. شاید مرور تجربه یورش عراق به ایران و سپس به کویت و جنگ دوم خلیج فارس که در همه این حوادث جبهه کشورهای عربی متضرر شدند، یادآوری خوبی باشد از اینکه بلندپروازی درباره بخشی از خاک ایران نیز عاقبتی مشابه رؤیاهای ناکام و سرخوردگی‌هایی از سنخ همان رویدادهای تاریخی خواهد یافت.
 
تلاش اروپا
برای دامن زدن به اختلافات
آنچه توجه ویژه ایران به برجسته‌سازی ادعای سرزمینی امارات را حائز اهمیت می‌سازد، اهداف ناپیدایی است که این کشور در بطن این ادعا از طریق رویکرد توسعه اقدام و ایجاد پشتوانه‌های سیاسی و حقوقی با همراه کردن قدرت‌های جهانی و سازمان‌های بین‌المللی دنبال می‌کند و در روند اجرای آن می‌کوشد، آن را به یک منازعه منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کند. بیانیه بی‌سابقه اخیر میان شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا که برای نخستین بار از واژه «اشغال» در آن یاد شده بود، در چنین فضایی معنادار می‌شود. این اقدامات می‌تواند باعث دامن زدن به منازعات امنیتی و جغرافیایی و در نتیجه پیچیده‌تر شدن اختلافات موجود میان امارات و ایران و از سوی دیگر واگرایی و تیره شدن بیشتر روابط کشورهای منطقه شود.
 بی اثرکردن سناریوی پنهان
پزشکیان با چنین پیشینه‌ای در دیدار خود با مقام اماراتی، دمیدن بر ادعایی ارضی را دامی در پیش پای این کشور عربی خوانده که می‌تواند با کشاندن تهران و ابوظبی به منازعات بی‌حاصل و ویرانگر، دهه‌ها توسعه، ثبات و امنیت را در منطقه ممتنع سازد. چه توسعه‌طلبی واهی سرزمینی برای تضعیف رقیب در واقع تضعیف خود و آب ریختن به آسیاب بازیگرانی است که در شرایط کنونی چیزی جز بغرنج کردن شرایط برای اجرای ایده همکاری درون‌منطقه‌ای ایران و همسایگانش در منطقه نمی‌خواهند. این چنین بود که سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه بعد از ملاقات رئیس‌جمهور ایران و امیر امارات از پای فشردن هیأت ایرانی بر مواضع اصولی و دفاع قاطعانه از منافع جمهوری اسلامی سخن گفت و تأکید کرد که هیچ فرصتی را برای این مهم از دست نمی‌دهیم. او همچنین روز گذشته در یادآوری موضع ایران درباره جزایر سه‌گانه خود تصریح کرد: درباره منافع ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم. امیر امارات اما در دیدار پزشکیان با درخواست برای سفر به ایران مسیر متفاوتی را دنبال کرد. خواسته او در حالی که کشورش در هفته‌های اخیر در حلقه رایزنی‌های منطقه‌ای وزیر امور خارجه ایران جایی نداشت، فارغ از توصیه‌ها و هشدارهایی نبود که رئیس‌جمهور ایران در دفاع از منافع سرزمینی کشور مطرح کرده بود.
پشتوانه این توصیه‌ها سازکاری است که دولت چهاردهم برای جلوگیری از تلاش ابوظبی جهت رویه‌سازی حقوقی و جغرافیایی ادعای خویش، طراحی کرده و با بی‌اثرکردن چنین ادعایی می‌تواند خلیج ‌فارس را فارغ از مناقشات جاری ایران و اسرائیل از تنش و رقابت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای دور نگه دارد. این تلاش به دنبال ایجاد فهم مشترک در میان کشورهای عربی منطقه و پررنگ کردن این واقعیت است که ملت‌های منطقه به‌رغم همه تفاوت‌های ساختاری، منافع بنیادین و تهدیدهای مشترک دارند و محذورات و زیاده‌خواهی‌ها از دید تهران نادیده نمی‌ماند.