مرجان اسلامی‌فر
خبرنگار

بازار ۱۵۰ میلیارد دلاری
براساس آخرین آمار، میزان تبادل تجاری ایران با عراق به رقم سالانه ۱۰ میلیارد دلار رسیده است لذا تحقق هدف عنوان شده دور از دسترس نیست. از آنجا که بازار ۱۵۰ میلیارد دلاری همسایه غربی تا ۱۵ سال آینده مهم‌ترین فرصت اقتصادی برای ایران به حساب می‌آید، باید به این کشور و پتانسیل‌هایی که دارد نگاه ویژه داشت و فرصت‌سوزی نکرد. در حال حاضر دو کشور بیشترین همکاری را در حوزه‌های تجارت انواع کالاها چون صنایع دارویی، محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی و صنایع غذایی، حوزه‌های پولی، حمل‌ و‌ نقل و گاز دارند.

فراهم شدن بیشترین فرصت
همچنین خیلی از کشورها نیز به دنبال آن هستند که سطح روابط تجاری خود را با عراق افزایش دهند و کالاهای خود را روانه این بازار کنند، اما قرابت فرهنگی ایران و عراق و همسایگی دو کشور سبب شده که بیشترین فرصت در اختیار ایران باشد. مهم‌ترین شرکای تجاری عراق در بخش صادرات که عمدتاً مربوط به نفت است، معطوف به چین و هند با ۲۷ میلیارد دلار، کره جنوبی و یونان هر یک ۵ میلیارد دلار، امریکا ۴ میلیارد دلار و امارات ۳ میلیارد دلار است.

 الزام پویایی اتاق بازرگانی
کشور عراق بشدت به دنبال توسعه اقتصادی و خودکفایی است و لذا در این حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌تواند بیشترین نوع همکاری باشد. جالب آنکه فرصت‌های همکاری‌ای که در بازار عراق وجود دارد را سایت اتاق مشترک ایران و عراق به صورت رسمی اعلام می‌کند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که آخرین به روزآمدی در این حوزه مربوط به 7 فروردین ماه سال‌جاری بوده که سفارت جمهوری عراق در تهران، مناقصه تهیه کابل‌های برق انعطاف‌پذیر را اطلاع‌رسانی کرده است. قاعدتاً شرایط و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشور عراق بی‌شمار است و تجار و فعالان اقتصادی نباید خود را محدود به چنین اطلاع‌رسانی‌هایی کنند، اما توصیه کارشناسان این است که اتاق بازرگانی ایران پویاتر فعالیت کرده و تمام فرصت‌های سرمایه‌گذاری را احصا و اعلام عمومی کند تا رقبا بازار عراق را از ایران نگیرند.
 عراق کشوری است که از سال ۲۰۱۹ تاکنون سالانه بیش از ۹۰ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته که ۹۵ درصد این درآمد را صرف واردات کرده است. در اصل ۹۵ درصد نیازهای این کشور از طریق واردات تأمین می‌شود، هر چند این کشور در سال‌های اخیر به سمت خودکفایی حرکت کرده است.
روند رو به افزایش
با تکیه به آمارهای تجارت، صادرات ایران به جهان در سال ۱۴۰۲ حدود ۴۹/۴ میلیارد دلار بوده که عراق با ۹/۲ میلیارد دلار و ۱۸/۷ درصد از سهم صادرات کشور پس از چین (۱۳/۹ میلیارد دلار) دومین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده است. امارات (۶/۶ میلیارد دلار)، ترکیه (2/4 میلیارد دلار) و هند (۲/۲ میلیارد دلار) نیز در رتبه‌های بعد قرار داشته‌اند.
صادرات ایران به عراق در ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۲ بدون احتساب گاز ۷ میلیارد و ۲۹۸ میلیون دلار و با احتساب گاز ۹ میلیارد و ۲۱۶ میلیون دلار بوده است. بررسی مقایسه‌ای آمارهای مذکور نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق بدون احتساب گاز از نظر ارزش ۱۳ درصد و از نظر وزن ۱۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. با این وجود، صادرات ایران به عراق با احتساب گاز طبیعی از نظر ارزشی ۱۰ درصد و از نظر وزنی ۳ درصد کاهش نشان می‌دهد. همان‌طور که مشخص است دلیل اصلی کاهش صادرات کلی به عراق، افت صادرات گاز طبیعی به این کشور بوده که در سال‌جاری با افزایش کالا با ارزش افزوده بیشتر قابل جبران است. در شرایط حاضر به طور متوسط ایران حدود ۱۳ درصد از بازار عراق را به خود اختصاص داده در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۱، ۱۴/۶ درصد و در سال ۲۰۱۸، ۱۶/۷ بوده است.

شفاف‌سازی قابل تأمل
عمده کالاهای صادراتی ایران به عراق در سال ۱۴۰۲ را می‌توان گاز طبیعی با یک میلیارد و ۹۱۷ میلیون دلار، میله‌های آهنی یا فولادی ۷۰۳ میلیون دلار، کاشی و سرامیک با ۱۸۸ میلیون دلار، شمش آهن و فولاد با ۱۸۶ میلیون دلار، کامپاند پلی اتیلن با ۱۸۶ میلیون دلار، سیب درختی با ۱۷۲ میلیون دلار، اجزا و قطعات توربین‌های بخار با ۱۰۱ میلیون دلار، تخم خوراکی با ۱۰۷ میلیون دلار، کلینکر سیمان با ۱۰۴ میلیون دلار و گوجه‌فرنگی زراعی با ۱۰۱ میلیون دلار دانست. همچنین در سال مورد اشاره لوازم سرمیز و آشپزخانه پلاستیکی با ۹۳ میلیون دلار، لوازم خانگی و پاکیزگی از مواد پلاستیکی با ۹۰ میلیون دلار، اوره با ۸۲ میلیون دلار، هندوانه با ۸۱ میلیون دلار، شیرخشک اطفال با ۷۸ میلیون دلار، پنیر با ۷۸ میلیون دلار، صفحه پلیمر اتیلن با ۶۷ میلیون دلار، کولرآبی با ۶۶ میلیون دلار، پروفیل با ۶۴ میلیون دلار، ترانسفورماتور با ۶۰ میلیون دلار، لوله و شیلنگ پلی اتیلن با ۵۹ میلیون دلار، تجهیزات چوب بست با ۵۸ میلیون دلار، محصولات آهنی اسفنجی با ۵۷ میلیون دلار، مصنوعات آهن یا فولاد با ۵۷ میلیون دلار، کابل زمینی با ۵۷ میلیون دلار، پرتقال با ۵۶ میلیون دلار، پیاز با ۵۵ میلیون دلار، شیرینی و شکلات با ۵۳ میلیون دلار، محصولات پلاستیکی با ۵۳ میلیون دلار و نان شیرینی و بیسکوئیت با ۵۲ میلیون دلار از جمله مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به عراق بوده است.
در این میان باید عنوان کرد که میزان واردات ایران از عراق در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۸۰ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ (۲۶۳ میلیون دلار) یعنی حدود ۱۸۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. بدین جهت سنگ‌ها و فلزات گرانبها با ۳۶۴ میلیون دلار، صنایع معدنی فلزی با ۸۴/۷ میلیون دلار، محصولات پلیمری با ۳۹ میلیون دلار، لوازم خانگی با ۳۳/۶ میلیون دلار، صنایع برق و الکترونیک با ۳۲/۵ میلیون دلار، محصولات سلولزی با ۱۳/۲ میلیون دلار، ماشین‌سازی و تجهیزات با ۸/۷ میلیون دلار، خودرو و نیروی محرکه با ۶/۶ میلیون دلار، روغن‌های نفتی با ۶ میلیون دلار، نساجی و پوشاک و کفش با ۴/۷ میلیون دلار، محصولات شیمیایی با ۱/۹ میلیون دلار و صنایع معدنی غیرفلزی با ۱/۳ میلیون دلار از جمله مهم‌ترین گروه‌های کالاهای وارداتی ایران از عراق در سال ۱۴۰۲ بوده‌اند.

بــــرش

بستر 150 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری
یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران وعراق به «ایران» گفت: عراق به دنبال این است که از مصرف‌کننده صرف خارج شود و این درخواست را دارند که به جای اینکه کشورها به آنها کالا صادر کنند، بیایند در خاک عراق آن محصول را تولید کنند. وزیر عراقی به ما می‌گوید: ما می‌خواهیم صحبت رهبری شما را اجرایی کنیم و در حوزه تولید به خودکفایی برسیم. اینها از ما می‌خواهند که کم‌کم به فعالان اقتصادی عراقی کمک کنیم تا کارخانه در حوزه‌هایی مثل لبنیات، ماشین‌آلات یا مواد غذایی راه‌اندازی کنیم و این وعده را داده‌اند که همه نوع امکانات را در اختیار ما قرار می‌دهند. هم‌اکنون عراق برنامه دارد تا سالانه ۱۵۰ میلیارد دلار در امور زیربنایی سرمایه‌گذاری کند که ۷۰ درصد آن مربوط به واردات است.
او ادامه داد: طی چند سال گذشته رقم مبادلات تجاری ایران و عراق از سطح ۵ میلیارد دلار به ۱۰ میلیارد دلار رسیده اما می‌بینیم که بازارهایی که در اختیار ما بوده توسط امارات و چین در حال پر شدن است. حتی می‌بینیم که هند از ته خط در حال جلو آمدن است. نکته قابل اهمیت این است که مجموعه عملکردهای ما با عملکرد این کشورها فاصله زیادی دارد. یعنی هم‌اکنون چین برای اینکه بیاید بازار را بگیرد، در امارات اقدام به احداث بارانداز کرده و با سنجش نیاز بازار عراق کالاهای پیش‌بینی شده این بازار را انبار کرده است. به عبارتی نظام هماهنگ برای خود ایجاد کرده است. آنها از امارات بازار عراق را در دست گرفته‌اند و با کاهش هزینه‌های لجستیکی و اداری، تاجر عراقی را ترغیب کرده‌اند که به سمت استفاده از اجناس چین برود. بخشی از این اقدامات به اسم امارات تمام می‌شود و همین موضوع باعث شده تا جایگاه امارات در تبادلات تجاری با عراق از رتبه سوم به دوم ارتقا یابد.