تأثیر خوشنویسی در ترویج فرهنگ عاشورایی
محبوبه کاظمی دولابی
مدیرمسئول نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی- اسلامی ترانه باران و توسعه‌گر فرهنگی
از خوشنویسی می‌توان به عنوان اصلی‌ترین و اصیل‌ترین هنر ایرانی یاد کرد که نه تنها به زیبایی کلمات و جملات می‌پردازد بلکه حامل پیام‌ها و معانی عمیق فرهنگی و اجتماعی نیز هست. خوشنویسی یا خطاطی یعنی زیبانویسی یا نوشتنی که همراه با خلق یک نوشته زیباست. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در این هنر فاخر و اصیل قلمی شده، فرهنگ عاشورایی و شهادت است. می‌توان این‌گونه بیان داشت که هنرمندان در عصرهای مختلفی با هنرهایی چون تعزیه، موسیقی، نقاشی، شعر و ادبیات ، خوشنویسی، نگارگری و… با همدلی و هماهنگی طبیعی در جاودان کردن این واقعه مهم تاریخ اسلام سهم خویش را ادا کرده‌اند. از هم تنیدگی هنر خوشنویسی و خطاطی در شیوه‌های گوناگون آن با ادب فارسی به عنوان یک ویژگی ذاتی، یکی از زمینههایی را فراهم آورده که در نتیجه آن انعکاس مضمون‌پردازی‌های مهم شاعران با کمک هنرمندانه خطاطان و خوشنویسان بر صفحات تاریخ ثبت و ماندگار شده است و از این منظر در مورد موضوع خاص این نوشتار یعنی تأثیر خوشنویسی در ترویج فرهنگ عاشورایی، حماسه خاصی شکل گرفته است. عاشورا نه تنها یک واقعه تاریخی بلکه نماد ایثار، مقاومت، ایستادگی، فداکاری و حق‌طلبی است که در طول تاریخ الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان و نویسندگان بوده است. از مجموعه نوحههایی که در رثا و شهادت حضرت حسین بن علی(ع) و یاران باوفای آن حضرت به دست خوشنویسان قلمی شده است، می‌توان به پرچم‌ها و کتیبه‌های بسیار فراوانی که در ایام محرم در هر کوی و برزن به نمایش درمیآید، اشاره کرد که وجه غالب در محتوای آنها عباراتی است که متناسب با موضوع عاشورا به دست هنرمندان خطاط تحریر یافته است. بر این نکته نیز باید افزود که ارزش و عیار هنری این دسته از آثار در اینجا مورد بحث نیست اما از جهت عمومیت یافتن این نوشتهها که به عنوان جزئی ثابت از فرهنگ مکتوب و نمایشی عاشورا درآمده، نمیتوان آنها را از مدنظر دور داشت زیرا تعداد فراوان این نمونهها نشان از کارکرد و خدمتی است که هنر خطاطی و خوشنویسی در راستای مراسم سوگواری حضرت سید‌الشهدا(ع) عهدهدار بوده است. خوشنویسان با استفاده از خطوط زیبا و متنوع، مفاهیم عاشورایی را به رقم تزئین درآورده‌اند. در خواص کتیبه‌های هر مصرع از ترکیب‌بند مولانا محتشم کاشانی که شاید بیشترین کاربرد را در کتیبه‌های عاشورایی داشته است، عبارت «یا ابا‌عبدالله الحسین شهید» که شأن نزول حادثه را یادآور می‌شود تکرار میگردد که می‌توان گفت: به غیر از آثار گوناگونی که در موضوع حماسه عاشورا به دست خوشنویسان ایرانی رقم تزئین یافته است، عباراتی چون «یا حسین» و «حسین مظلوم» که در قالب خوشنویسی خلق می‌شوند به‌راحتی می‌توانند ارادت شیعیان به امام حسین(ع) را به رخ بکشند. این آثار نه تنها در مجالس عزاداری و محافل مذهبی بلکه در فضاهای عمومی به صور مختلف نیز به نمایش گذاشته می‌شود و بدین ترتیب فرهنگ عاشورایی را به جامعه منتقل می‌کند. خوشنویسی به‌عنوان یک زبان بصری، پلی ارتباطی میان نسل‌ها بوده است و با کلامی بی‌صدا و زیبا نه تنها یادآور و مروج مفاهیم و وقایع تاریخ عاشوراست بلکه الهام‌بخش نسل‌های آینده برای ادامه راه حق‌طلبی و ایستادگی با شجاعت در برابر ظلم است، بنابراین ترویج خوشنویسی به‌عنوان یک هنر پایه‌ای و رکنی ایرانی و اسلامی با عمق معنوی و فرهنگی، نقش بسزایی در حفظ و گسترش فرهنگ ما از جمله فرهنگ عاشورایی ایفا می‌کند. نیاز است تا با توجه بیشتر به این هنر استراتژیک و مفهومی با ابعاد وسیع فرهنگی، بتوانیم با خلق آثار بیشتر با شیوه‌های مختلف اعم از نسخ خطی، تابلو، کتیبه، احجام و … در انتقال پیام‌ها و شرح وقایع تاریخی عاشورا، ارزش‌های مفهومی عاشورا را در دل جامعه زنده نگه داریم و نسل‌های آینده را با این فرهنگ غنی بیشتر و زیباتر آشنا کنیم و با برگزاری رویدادهای تأثیر‌گذار از هنرهای عاشورایی و تأسیس موزه‌ای فاخر، مروج این آیین باشکوه تاریخی با زبان هنر باشیم.