بررسی جامعه‌شناختی پیاده روی اربعین
تبلور مشارکت و وحدت
سمیه افشین فر / تا چندین سال قبل در کشورمان واژه پیاده‌روی زیارتی، موکب، اربعین و مواردی از این دست واژه‌های آشنایی نبودند اما سال‌هاست که با شروع ماه محرم دل‌های مشتاق زیارت برای حضور و راهی شدن در وادی عشق ثانیه شماری می‌کنند. ثانیه‌شماری برای حضور در وادی عشق حالا این فقط پاها نیست که به سوی کربلا می‌رود، قلب‌ها نیز سرگشته است و به سمت قطعه‌ای از بهشت مایل شده است. قدم‌قدم راه می‌روند و در هر قدم با یادآوری مصیبت‌های وارد شده بر امام حسین(ع) و اهل بیت (علیهم السلام) ضجه می‌زنند. قلب‌های سرگشته دوستان و خانواده را رها کرده و به سوی امام حسین(ع) می‌روند. پیاده، در آفتاب گرم و سوزان می‌روند، اشک‌ها بر گونه‌های تفتیده نقش بسته و سرازیر می‌شود همه آنقدر صاف و شفاف حرکت می‌کنند که گویی هماهنگی آنها در ازل مقدر شده و این گونه پیاده‌روی اربعین شکل می‌گیرد. شکی نیست که طی ده سال اخیر در تقویم مناسبت‌های شیعه و در ذهن و ضمیر دوستداران ایرانی و غیرایرانی امام‌حسین(ع) پیاده‌روی سنتی اربعین جای خود را باز کرده است آنقدر که می‌توان در تحلیل این سیر رو به رشد و توسعه شدید از غافلگیری و حیرت ناظرین سخن گفت و پیاده‌روی اربعین را آیینی هم‌ردیف مناسک دهه محرم، شب‌های قدر، جشن نیمه شعبان و دیگر آیین‌ها برشمرد.
اربعین حرکتی نورانی
مریم یوسفی، جامعه شناس در تحلیل این حرکت عظیم مذهبی به «ایران» می‌گوید: اربعین حقیقتی است که اضلاع وجودی‌اش گسترده است، این حرکت دسته جمعی خود بخشی از آن حقیقت است که نهان و معنای درونی اربعین را آشکار می‌کند؛ حرکت سیدالشهدا(ع) در کربلا الگویی است برای رسیدن به حق و ایستادن در برابر ناملایمات. گام اول آن برخاستن و حرکت بود و این حرکت جمعی در ایام اربعین در به فعلیت رساندن الگوی ترسیم شده اثرگذار خواهد بود؛ در حقیقت این حرکت نمادی است که حکایت از آن حقیقت نورانی می‌کند. وی با تأکید بر اینکه این حرکت جمعی از نظر بار ارزشی و اعتقادی روی جامعه ما تأثیر‌گذار است، می‌گوید: اربعین موج بزرگی است که برای همدلی، وحدت و یگانگی به جریان می‌افتد. یوسفی با بیان اینکه برای گرفتن حاجت یا توجه بیشتر به ابعاد معنوی وجودمان قدم در راه پیاده روی اربعین می‌گذاریم و عازم می‌شویم، ادامه می‌دهد: به طور کلی درمیان ما ایرانیان در ماه‌هایی از سال مثل محرم و صفر یا ماه رمضان توجه به معنویت بیشتر می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که در این ایام جرم و بزهکاری کمتر می‌شود حتی کسی که در ظاهر ممکن است خیلی مقید نباشد در اعماق وجودش خدا را حس می‌کند و هر فردی در این ماه به نوعی تغییر می‌کند. حتی همان فرد گناهکار سعی می‌کند در این دو ماه محرم و صفر دست به کار خلاف و گناه نزند و همین حرکت‌های به ظاهر کوچک جذابیت‌های اجتماعی زیبایی را در جامعه خلق می‌کند. از طرف دیگر وقتی فردی راه در این وادی می‌گذارد قطعاً برای نسل جوان تبدیل به الگویی مطلوب می‌شود. کودکی که می‌بیند پدر و مادرش راهی هستند یا نوجوانی که عازم شده است علاقه‌مند به این مقوله می‌شود و در این راه وارد می‌شود. همین جاست که می‌بینیم خانواده‌ها راهی شده‌اند و یا خاله با خواهرزاده و عمو با برادرزاده می‌روند و همین افراد و قطرات کوچک دریای بزرگ و این حجم از جمعیت بزرگ را شکل می‌دهند. این جامعه‌شناس با بیان اینکه هزینه‌های این سفر بسیار پایین‌تر از باقی سفرهاست می‌گوید: وجود موکب‌ها هزینه‌های سفر را تا حد زیادی کاهش می‌دهد از طرفی برای این سفر بسیاری از معضلات و مشکلات اداری حل شده و به راحتی می‌توانید گذرنامه دریافت کنید و دغدغه غذا و مکان اقامت را هم ندارید. همه این موارد دست به دست هم می‌دهند و با جان و دل راهی می‌شوید.
نیاز به دعوت نداریم
یوسفی با اشاره به اینکه مردم کشورمان فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی در مسائل مذهبی بسیار پررنگ هستند، می‌گوید: به حجم و آمار نذری‌هایی که در این ماه‌ها ادا می‌شود نگاه کنید، ممکن است فردی از نظر مالی در مضیقه باشد اما خود را حتی به مقدار جزئی ملزم به ادای نذرش می‌داند یا خانواده‌هایی که سال‌هاست نسل اندر نسل نذری را ادا می‌کنند همه این موارد نشان می‌دهد که ما ایرانی‌ها ثابت کرده‌ایم که در امور مربوط به مذهب بسیار قوی عمل می‌کنیم. البته از این پتانسیل برای دیگر امور اجتماعی مثل کمک به آزادی زندانیان یا نیازمندان هم بهره می‌بریم؛ در حقیقت برای امور مذهبی نیاز به دعوت نداریم و همه جوره پای کار هستیم و این جزو ذات لاینفک مردم کشورمان است. این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه مردم کشورمان در امور مربوط به مشارکت مردمی همواره پیشقدم هستند، می‌گوید: وقتی تصادفی اتفاق می‌افتد ناخودآگاه مردم جمع می‌شوند گروهی کمک می‌کنند و برخی فقط تماشا می‌کنند، اما همین جمع شدن جزو احساسات و عواطف و هیجانات مردم ایران است. در خیلی از کشورها می‌بینید تصادف اتفاق می‌افتد و از صد ماشین حتی یک ماشین هم توقف نمی‌کند اما در ایران از صد ماشین حداقل پنجاه ماشین توقف می‌کنند و برای کمک داوطلب می‌شوند. حالا اگر امر مذهبی باشد تبلور این مشارکت و وحدت چنـــــدین بــــــرابــــر می‌شـــود.