یادداشت
فرصتی برای تعمیق همکاری‌ها و تعاملات درون آسیایی
علی باقری
سرپرست وزارت امور خارجه
این هفته، تهران میزبان نشست وزرای خارجه کشورهای عضو مجمع گفتوگوی همکاری آسیا موسوم به «ای سی دی» است. وزرا و مقامات ارشد 35 کشور عضو مجمع به‌همراه رؤسای سازمان‌های منطقه‌ای و چندجانبه آسیایی در این نشست حضور خواهند داشت.
این رویداد مهم چندجانبه در حالی برگزار می‌شود که جمهوری اسلامی ایران داغدار فقدان و شهادت دو نفر از پیشتازان عرصه چندجانبه‌گرایی، آیت‌الله رئیسی، رئیس‌جمهور و دکتر امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه است. نشست پیش رو در تهران نیز با نگاه بلند و حمایت هر دو بزرگوار برنامه‌ریزی شد. در دولت سیزدهم اهتمام جدی و چشمگیری از سوی رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه شهید به عمل آمد تا عدم انحصار تعامل و عدم اتکا به غرب با نگاه به شرق جامه عمل پوشیده، هویت آسیایی تقویت شود و در نهایت سیاست همسایگی در خدمت توسعه و امنیت دسته‌جمعی قرار گیرد. بی‌شک همگرایی منطقه‌ای در چهارچوب عضویت فعال در سازمان‌های منطقه‌ای و جهانی، جامعه جهانی را از آفات نظام سلطه رها ساخته و به چندجانبه‌گرایی به‌عنوان راه‌حل رسیدن به عدالت در عرصه بین‌المللی سوق خواهد داد. توجه ویژه دولت سیزدهم به سازمان همکاری شانگهای و مجموعه بریکس که با رسمیت یافتن عضویت جمهوری اسلامی ایران در این دو سازکار بین‌المللی مبتنی بر تفکر چندجانبه‌گرایی آغاز شد و با مشارکت فعال در آنها ادامه یافت، از همین منظر قابل ارزیابی است. در مسیر چندجانبه‌گرایی باید به هویت و آرمان‌ها نیز توجه کرد و مجمع گفتوگوی همکاری آسیا دربرگیرنده پاسخ به این نیاز ضروری است. حضور قدرت‌های نوظهور در این مجمع، تحرک مضاعفی برای هویت‌بخشی به این مجمع داده و امیدواری به آینده درخشان آن را افزایش خواهد داد.
آسیا و جهان کماکان در اندوه عمیق و بهت شدید ناشی از استمرار جنایات و نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه به‌سر می‌برد. هم‌اکنون بیش از ۸ ماه از فاجعه انسانی در سرزمین فلسطین می‌گذرد و جامعه جهانی با ممانعت‌های پیش‌آمده از سوی نظام سلطه، همچنان در توقف حملات به مردم بی‌گناه بویژه زنان و‌کودکان ناکام مانده است. در این میان اعضای مجمع گفتوگوی همکاری آسیا هر یک به نوبه خود برای پایان‌دادن به این جنایات و استقرار آتش‌بس و ارسال کمک‌های بشردوستانه به غزه تلاش کرده‌اند. تلاش دسته‌جمعی در این خصوص همچنان یک ضرورت لازم و گامی در جهت اهداف این مجمع است و در نشست تهران مورد تأکید قرار خواهد گرفت.
لازم به یادآوری است که در اواسط خردادماه نیز با حضور در نشست وزرای خارجه سازمان همکاری اقتصادی دی هشت در ترکیه، شاهد تلاش‌های کشورهای عضو آن سازمان در جهت اتخاذ مواضع جمعی برای متوقف کردن حملات و پایان نسل‌کشی در غزه بودیم.
مجمع گفتوگوی همکاری آسیا که در سال 1381 ایجاد شد، گستره وسیعی از قاره پهناور آسیا را در برمی‌گیرد. 35 کشور عضو مجمع مجموعاً 56 درصد جمعیت و 35 درصد تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده‌اند و از طریق گفت‌و‌گو و شراکت در پی توسعه مناسبات در حوزه‌های مختلف همچون مواصلات و ارتباطات؛ علوم، فناوری و نوآوری؛ آموزش و توسعه منابع انسانی؛ امنیت غذایی، امنیت انرژی و امنیت آبی؛ فرهنگ و گردشگری و توسعه فراگیر و پایدار هستند. جمهوری اسلامی ایران در سال 1383 به عضویت مجمع گفتوگوی همکاری آسیا درآمد و از جمله اعضای فعال آن به شمار می‌رود. از مهرماه 1402 ریاست این مجمع بر عهده وزیر امور خارجه فقیدمان قرار گرفت. علاوه بر جمهوری اسلامی ایران، تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، برونئی، سنگاپور، کامبوج، ویتنام، میانمار، لائوس، نپال، روسیه، ترکیه، ژاپن، چین، مغولستان، کره‌جنوبی، هند، افغانستان، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، بوتان، کویت، بحرین، عربستان، قطر، امارات، عمان، فلسطین، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان عضو مجمع هستند.
یکی از آرمان‌های مجمع، تشکیل «جامعه آسیایی» اعلام شده است. با توجه به غنای فرهنگی و ارزش‌های ماندگار آسیایی و نیز بنیان‌های قوی بالقوه و بالفعل اقتصادی و فناورانه در این قاره، چنانچه حس مشترک ملل قاره آسیا به تعلق به یک جامعه آسیایی، ظهور و جلوه بیشتری پیدا کند، قطعاً برکات و حسنات فراوانی برای ایشان به‌همراه خواهد داشت. این می‌تواند دولت‌های آسیایی را نیز در زمانی مناسب به ایجاد ائتلاف‌های آسیایی و البته «اتحادیه آسیایی» ترغیب کند. مجمع گفتوگوی همکاری آسیا می‌تواند نقش مهمی در این جهت ایفا کند. در این میان نباید از تأثیر تعاملات مردم با مردم و نیز نقش بخش خصوصی در تحقق این اهداف ارزشمند غافل بمانیم. گردشگری و مبادلات فرهنگی درون آسیایی و نیز حضور پررنگ بخش خصوصی کشورهای عضو مجمع در تعاملات اقتصادی و تجاری درون آسیایی، پیشران‌های مؤثری در این مسیر هستند.
در دوران ریاست بر مجمع، جمهوری اسلامی ایران در هر دو حوزه فوق، قدم‌های خوبی برداشت. اعلام یزد به‌عنوان «پایتخت گردشگری ای‌سی‌دی در سال 2024» بستر مناسبی را برای برگزاری برخی فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی-گردشگری آسیایی فراهم کرده است. همچنین، نشست وزرای گردشگری کشورهای عضو مجمع را نیز طی سال‌جاری در یزد خواهیم داشت و وزرای محترم در خصوص همکاری‌های آتی تصمیم‌گیری خواهند کرد. اصفهان نیز در اردیبهشت‌ماه جاری میزبان اتاق‌های بازرگانی کشورهای عضو مجمع بود که در خصوص برخی اقدامات مشترک آتی توافقاتی را رقم زدند و سند «میثاق اصفهان» را منتشر کردند.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مشتمل بر چندجانبه‌گرایی، همسایگی و توسعه دسته‌جمعی از طریق منطقه‌گرایی است. از این روی، مقابله با یکجانبه‌گرایی و سلطه‌طلبی و حمایت از سازکارهای چندجانبه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ردیف اولویت‌های دیپلماسی کشور قرار دارد. به همین جهت، از فرصت ریاست خود بر مجمع گفتوگوی همکاری آسیا برای تقویت و تثبیت ساختارهای گفت‌و‌گو و همکاری آن استفاده کرده‌ایم و با حمایت کشورهای عضو و دبیرخانه مجمع، قدم‌های مؤثر و مثبتی در این راستا برداشته شده است. نشست وزرای خارجه کشورهای عضو در تهران برخی از این اقدامات و ابتکارات را مورد بررسی قرار داده و درباره آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
