معصومه غفاری
خبرنگار

تحول پارادایمی
دکتر مهدی حسین‌زاده یزدی، مدیر گروه مطالعات‌ اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران، رویکرد تحولی آیت‌الله رئیسی در حکمرانی را موضوع بحث خود قرار داد و به این نکته اشاره کرد که آیت‌الله رئیسی با شعار «عدالت» و «جمهوریت» به آرمان‌های انقلاب اسلامی بازگشت و ارزش‌های بنیادین انقلاب اسلامی را در دوران ریاست‌جمهوری خود پیگیری کرد. بر همین اصل و اساس بود که «تعامل با مردم» و «عدالت» سرفصل حکمرانی آیت‌الله شهید رئیسی شد و دولتی کارآمد را پی‌ریزی کرد. دغدغه‌ای که ایشان در عملیاتی کردن وعده‌هایش داشت او را به سیاستمداری متمایز بدل کرد که کار را برای جانشینان او سخت می‌کند، چراکه بی‌شک مورد مقایسه مردم قرار خواهد گرفت. او در هنگام عملیاتی کردن یکی از همین وعده‌هایش به شهادت رسید.
 
سیاستمدار تراز انقلاب
دکتر غلامرضا جمشیدی‌ها، رئیس دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، انقلاب اسلامی ایران را سرفصل جدیدی در تاریخ بشریت برشمرد و به این نکته اشاره کرد که در دورانی که دین نقش فعال در نظام‌های جهانی نداشت یا ابزاری در دست قدرتمندان جهان شده بود دقیقاً در همین بزنگاه، انقلاب اسلامی ایران با محوریت دین به پیروزی رسید و متفکران و نظریه‌پردازان دنیا را شگفت‌زده کرد. در دورانی که خودکامگی و تجمل‌خواهی و قدرت‌طلبی ویژگی بسیاری از سیاست‌ورزان دنیا بود انقلاب اسلامی با «سیاستمداران انقلابی» خود را به رخ دنیا کشید. آیت‌الله رئیسی هم سیاستمداری در تراز انقلاب بود؛ سیاستمداری که در کمال قدرت از اصول فکری و ارزش‌های انقلابی خود دست برنداشت و «ساده‌زیستی» و «مردمداری» و «روحیه انقلابی» خود را تا لحظه شهادت حفظ کرد. محبوبیت او میان ملت را هم باید در پایبندی او به ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب جست‌وجو کرد. از این رو بر این باورم که او یک «رئیس‌جمهور انقلابی» و «سیاستمدار تراز انقلاب» بود.
 
گواهی بر «حیات امت اسلامی»
دکتر حمید پارسا‌نیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، دو مفهوم «ملت» و «امت» را از هم متمایز کرد و گفت یک ملت می‌تواند در سیاست یکپارچگی، گسل‌های قومی، زبانی و نژادی و... را پشت‌سر گذارد. در مراسم تشییع آیت‌الله رئیسی و همراهان شهیدش، امت و ملت اسلام، هویت و حیات خود را نشان داد.
در دوران معاصر، امت و ملت اسلام در مواجهه با یک فرهنگ رقیب، سرنوشت غمباری را پشت‌سر گذاشت. اما انقلاب اسلامی ایران توانست نقطه عطفی برای حیات مجدد امت و ملت اسلام باشد. اجتماعی که در انقلاب شکل گرفت محور انسجام ملت و امت شد و هویت تاریخی و اسلامی امکان حیات پیدا کرد و توانست در قبال تهاجمی که فرهنگ رقیب ایجاد کرده بود، مقاومت کند. آنچه بعد از چهار دهه امت اسلام در شهادت آیت‌الله رئیسی نشان داد یک واقعیت تاریخی بود که جهانی شد.‌ نحوه واکنش مردم ایران به شهادت رئیس‌جمهورشان نقطه عطفی در تاریخ جهان شد. شکوه حضور مردم در مراسم تشییع آیت‌الله رئیسی نشان داد که «حیات امت اسلامی» غیر‌قابل انکار است.
 
اخلاص عمل
دکتر محسن صبوریان، معاون آموزشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، «اخلاص عمل» در مشی سیاست‌ورزی و مشرب اخلاقی آیت‌الله رئیسی را دلیل حضور میلیونی مردم در مراسم تشییع او برشمرد ‌و گفت، «همبستگی اجتماعی» و «وحدت کلمه» از مؤلفه‌هایی است که می‌تواند یک جامعه را به پویایی و زایایی برساند. او به این نکته اشاره کرد که مهم‌ترین بروز و ظهور وحدت کلمه مردم را می‌توان در لبیک گفتن به دعوت‌های خودجوش برای مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی مشاهده کرد. یکی از این دعوت‌های خودجوش، مشارکت میلیونی دوستداران شهید آیت‌الله رئیسی در تشییع پیکر ایشان بود. این لبیک گفتن و حضور مردم قطعاً به خاطر «اخلاص عمل» این شهید بزرگوار بود.
 
بازسازی جهان اجتماعی ایران
دکتر حسین حاج‌ محمدی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، به این نکته پرداخت که آیت‌الله رئیسی در قامت یک رئیس‌جمهور «جهان اجتماعی ایران» را بازسازی کرد. او «خدمتگزاری بر مبنای صداقت» را ویژگی سیاست‌ورزی شهید رئیسی برشمرد. جهان اجتماعی که پس از انقلاب اسلامی در جامعه ایران تبلور پیدا کرد، منظومه معنایی دارد که خاص خود آن بوده و ریشه در فرهنگ ایرانی اسلامی دارد. در بطن این منظومه معنایی، امر قدسی و توجه به آیات قدسی است. این جهان معنایی که در بطن آن خداوند قرار می‌گیرد در لایه‌های مختلف، نظم اجتماعی و سیاسی متناسب با خود را رقم زده است. در انقلاب اسلامی و جامعه پساانقلابی نیز این نظم معنایی ذیل محوریت ولایت‌ فقیه و شکل‌گیری همزمان «جمهوریت» و «اسلامیت» رقم خورده است. آیت‌الله رئیسی با نوع کنش‌ورزی خود معنایی از «ریاست» را تولید کردند که در حال رنگ باختن بود و آن «خدمتگزاری صادقانه» است؛ نوع درگذشت و شهادت ایشان هم در هنگام خدمت اتفاق افتاد.
 
تقویت اعتماد ملی
دکتر سیدهادی ساجدی، استاد علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، با ذکر این نکته که در ابتدای انقلاب اسلامی گروه‌های مختلفی حضور داشتند، اما در نهایت مردم با جریان اسلام‌گرا همراه شدند و به حضرت امام خمینی(ره) و پیروان ایشان اقبال نشان دادند، گفت: استقبال مردم از حضرت امام خمینی(ره) باعث شد ایشان بتواند رهبری انقلاب را با قاطعیت به دست گیرد، اما در مدت 46 سال مدیریت انقلاب، سیاستمدارانی هم داشتیم که از مشی حضرت امام(ره) فاصله گرفتند و اعتماد مردم را از دست دادند. اما آیت‌الله شهید رئیسی با بازگشت به ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب، مجدداً اعتماد ملی را بازسازی کرد. حضور باشکوه مردم در مراسم تشییع ایشان شاهدی بر این مدعاست. شهید رئیسی با عملکرد خالص و خدمتگزارانه خود سرمایه اجتماعی را افزایش داد. ایشان به عنوان رهرو خاص اهل بیت(ع) در زمان ریاست‌جمهوری و حتی پس از شهادتشان مورد احترام و محبت مردم قرار گرفت.
 
کارنامه‌ای بر مبنای ولایتمداری
دکتر یحیی بوذری‌نژاد، ریاست پردیس البرز دانشگاه تهران، با اشاره به شخصیت کاریزماتیک حضرت امام خمینی(ره) در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران گفت: حضرت امام خمینی(ره) شاخصه‌های مختلفی داشت که مهم‌ترین آن توجه به اسلام ناب و اجرای احکام اسلامی و استکبارستیزی بود. «عدالت‌گرایی»، «مردم‌گرایی» و «ساده‌زیستی» سه شاخصه حکمرانی حضرت امام(ره) بود که باعث اقبال مردم به ایشان شد. اما پس از انقلاب، در برخی دولت‌ها شاهد فراز و فرود این مبانی بودیم و حتی در برهه‌هایی رویکردهای اشراف‌مآبانه در برخی مسئولان به چشم می‌خورد و گاه حتی سیاستمداران ما به اسلام حداقلی اکتفا می‌کردند. اما شهید آیت‌الله رئیسی در دولت سیزدهم این مسیر را عوض کرد و ما شاهد بودیم که حتی در سطوح بالای سیاسی و مدیریتی دولت توجه و عمل به مبانی انقلاب اسلامی برجسته بود. سیره سیاسی و عملی ایشان حول دو محور «ولایتمداری» و «ساده‌زیستی» قوام می‌یافت. این ویژگی‌ها باعث هماهنگی میان کل قوا در دولت سیزدهم شد که نماد آن را در «عملیات وعده صادق» شاهد بودیم. این امر برگرفته از آن بود که ایشان خود را سرباز ولی‌فقیه می‌دانستند.
 
حکمرانی با نظارت میدانی
دکتر عبدالله بیچرانلو، دانشیار دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، به این موضوع پرداخت که چطور می‌شود افرادی مانند شهید آیت‌الله رئیسی جایگاه خاصی در قلب مردم پیدا می‌کنند و در ذهن ملت ماندگار می‌شوند. او «خدمتگزار ملت شدن» را دلیل این محبوبیت مردمی شمرد و در توضیح گفت: شهید آیت‌الله رئیسی با نظارت میدانی که داشتند به درک عمیقی از جامعه و مردم رسیده بودند؛ در مقابل مردم نیز درک درستی از ایشان پیدا کردند که اینها همه ناشی از نگاه تکلیف‌گرایی رئیس‌جمهور شهید بود و نگاه اخروی که به مسائل داشتند که ختم به اخلاص شده و جای خود را میان مردم باز کرده بود.

بــــرش

مدیریت با رویکرد «خرد جمعی»
دکتر معز خادم حسینی، معاون پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، با اشاره به شأن و جایگاه «مردم» در الگوی مدیریتی آیت‌الله رئیسی گفت که ما باید مطابق الگوی مدیریتی آیت‌الله رئیسی برای نقش دادن به مردم در اقتصاد کشور تدابیر لازم را لحاظ کنیم. پیش از این، جامعه ایرانی این «مشارکت مردمی» را در دو عرصه پیروزی انقلاب اسلامی و پیروزی در دفاع مقدس تجربه کرده است و باز هم برای اینکه بتواند از چالش‌های خود گذر کند باید روی مشارکت مردم حساب بازکند. دقیقاً همان چیزی که مورد تأکید آیت‌الله رئیسی و دولت سیزدهم بود. ایشان خرد جمعی را در مدیریت خود لحاظ می‌کردند و در تمام عرصه‌های نظام در اول صف حضور داشتند. این تفاوت ماهیت مدیریتی و حاکمیتی شهید رئیسی با دیگر دولت‌ها بود و در همین راه نیز به شهادت رسیدند.