بیتا میرعظیمی
خبرنگار

باغ‌های زعفران استان خراسان شمالی، این روزها حال و روز خوبی ندارد. سرما و یخبندان زمستان سال گذشته تا مغز استخوان زعفران‌ها نفوذ کرده و تولید گرانترین و خوشبوترین ادویه جهان را تا 50 درصد کاهش داده است. مزارعی که در سال زراعی جدید، زیر تازیانه‌های سرما تاب نیاورده و خسارات زیادی را به بهره‌برداران سومین تولیدکننده زعفران کشور، تحمیل کرده است. کاهش محسوس تولید زعفران در سال‌جاری، کشاورزان را یاد یخبندان بی‌سابقه و خسارات ناشی از سرمازدگی 16 سال پیش می‌اندازد؛ تجربه‌ای اندوه‌بار که جز نابودی گل‌های زعفران و کاهش 30 درصدی تولید محصول برای کشاورزان، نتیجه‌ای دربر نداشت.
«صفدر صفدری» مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی خراسان شمالی به «ایران» گفت: «یخبندان سال گذشته، پیازهای زعفران را دچار سرمازدگی کرده و بیش از 50 درصد به برداشت محصول آسیب جدی وارد کرده است. البته تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیز مزید بر علت شده و با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، شرایط آبی برای تغذیه پیاز زعفران را با مشکلاتی مواجه کرده است. این در حالی است که برخی از کشاورزان پیشرو به توصیه‌های جهاد کشاورزی عمل کرده و از کودهای ریزمغذی در باغ‌های کشاورزی استفاده کرده‌اند. کودهایی که در ذخیره‌سازی غذایی پیاز زعفران نقش مؤثری داشته و از آسیب‌های وارده به این گیاه کم‌توقع جلوگیری می‌کند».
 «فاروج» قطب تولید زعفران
صفدری افزود: «اداره جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی، در همین ارتباط کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی متعددی را برای زعفران‌کاران برگزار کرده و نهاده‌هایی (کودهای ریزمغذی) را در اختیار آنها قرار داده است تا سال آینده با مشکلات کمتری مواجه شوند».
وی، وجود آفت در پیازهای زعفران را تکذیب کرده و گفت: «تاکنون هیچ گزارشی از وجود آفت از سوی زعفران‌کاران استان نداشتیم». مطابق گفته مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی، «استان خراسان شمالی با چهار هزار و 800 هکتار سطح زیرکشت زعفران پس از استان‌های خراسان رضوی و جنوبی، در تولید این محصول مقام سوم را در کشور داراست. بیشترین اراضی سطح زیرکشت زعفران مربوط به شهرستان فاروج است اما در اراضی شیروان، اسفراین، بجنورد و سایر شهرستان‌ها نیز در سال‌های اخیر کشت شده است. تقریباً از هر هکتار زمین، 600-500 کیلوگرم، گل زعفران برداشت می‌شود. از هر یک کیلوگرم گل زعفران نیز، 14 گرم نگین زعفران و 3 تا 3 و نیم مثقال زعفران به‌دست می‌آید».
«صفدری» اظهار کرد: «حدود 3 هزار نفر در حوزه گیاهان دارویی زعفران استان فعالیت دارند که همه ساله محصول خود را پس از برداشت در یک بازارچه زعفران به فروش می‌رسانند که این بازارچه با کمک سازمان تعاونی شهرستان فاروج راه‌اندازی شده و کشاورزان زعفران برداشت شده را در آن به قیمت روز به فروش می‌رسانند. نگین زعفران (کلاله) قیمت مشخصی نداشته و به‌صورت روزانه تغییر می‌کند. در حال حاضر هر کیلوگرم نگین زعفران با قیمتی برابر 52 هزار تومان خرید وفروش می‌شود».
صادرات 35 درصدی محصول
طبق گفته این مقام مسئول، «بخشی از زعفران تولید شده استان خراسان شمالی در داخل کشور به مصرف رسیده و بخشی دیگر (35-30 درصد) به کشورهایی نظیر افغانستان، ترکمنستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس و... صادر می‌شود».
وی تصریح کرد: «مشکل عمده گیاهان دارویی، مکانیزه نبودن پروسه کاشت تا برداشت آن است. زعفران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با مشکلاتی مشابه دست و پنجه نرم می‌کند. این در حالی است که مکانیزه شدن این صنعت، نیازمند اعتبارات و تسهیلات بسیاری است. اگرچه دستگاه‌های برداشت مکانیزه، اغلب گران است اما با ورود این دستگاه‌ها، تعداد نیروی کار کاهش پیدا کرده و محصول به‌صورت کاملاً بهداشتی بسته‌بندی شده و به کشورهای دیگر صادر می‌شود».
برندسازی با تأمین اعتبار
صفدری با اشاره به فعالیت 7 کارگاه تخصصی در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی زعفران با ظرفیت سالانه 10 هزار تن، گفت: «صادرات سودمند زعفران در استان نیازمند مکانیزه شدن این صنعت وبسته‌بندی کاملاً بهداشتی و برندسازی محصول است، اتفاقی که تاکنون دراستان رخ نداده و همچنان محصولاتی نظیر زعفران بدون برندسازی به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود. این در حالی است که بخش اعظمی از تحقق این خواسته، در گرو تأمین تسهیلات واعتبارات زیاد است».
طبق گفته مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی، «واقعیت این است که محصولات باغبانی و گیاهان دارویی ارزش افزوده بسیار بالایی داشته و با تزریق اعتبارات وتسهیلات، رونقی دوباره به محصولات کشاورزی خواهد بخشید. به طور نمونه، در سال‌جاری 900 تن گیلاس از استان خراسان شمالی، (کیلویی 110 هزار تومان) به روسیه صادر گردیده و ارزآوری قابل توجهی را نصیب استان کرد. این در حالی است که ارزآوری محصول زعفران به مراتب بیشتر بوده و در صورت توجه و مدیریت صحیح، سود قابل توجهی را نصیب زعفران‌کاران استان و بهبود معیشت آنها خواهد کرد».
کودهای ریزمغذی
شهرستان «فاروج» بیشترین میزان تولید زعفران با سطح زیرکشت حدود سه هزار و ۱۸ هکتار را دراستان خراسان شمالی دارا است. «اسدالله باذوق» یکی از زعفران‌کاران فاروج بوده و همه ساله در 5 هکتار زمینش، گیاه زعفران می‌کارد. او به «ایران»  می‌گوید: «گیاه زعفران اغلب سرمازدگی ملایم را تحمل کرده و در پاییز به رشد خود ادامه می‌دهد، اما کاهش ناگهانی دما به شدت مشکل‌ساز می‌شود. این همان اتفاقی است که در زمستان سال گذشته رخ داده و حالا به نیمی از محصول زعفران‌کاران آسیب جدی وارد کرده است. البته با تشدید خشکسالی و گرما، آفت جدیدی پدید آمده است که از پیاز زعفران تغذیه کرده و به محصول، آسیب جدی می‌زند. ناگفته نماند، کشاورزانی که به توصیه‌های جهاد کشاورزی عمل کرده و از کودهای ریزمغذی استفاده کردند، کمتر دچار آسیب شدند. هر چند که برخی از زعفران‌کاران، خسارات زیادی را متحمل شده و بخش زیادی از محصولشان را از دست دادند».
افزایش دستمزد کارگران
این کشاورز فاروجی با اشاره به مشکلات متعدد زعفران‌کاران گفت:«سال گذشته به هر کارگر، روزانه 150-100 هزار تومان دستمزد پرداخت می‌شد؛ اما امسال قیمت‌ها افزایش پیدا کرده و باید به هر کارگر بیش از 300 هزارتومان مزد روزانه پرداخت کنیم. از طرفی، کودهای ریزمغذی به قیمت دلار به بازار عرضه شده و آشفتگی‌هایی در بازار خرید و فروش کود ایجاد می‌کند. البته امسال جهاد کشاورزی اقدام سازنده‌ای انجام داده و کودهای ریزمغذی را با قیمتی مناسب در اختیار زعفران‌کاران قرار داده است. با این حال برخی از زعفران‌کاران توجهی به توصیه‌های جهاد نکرده و بخش زیادی از محصولشان را از دست دادند. حتی برخی کاملاً متضرر شده و هیچ زعفرانی در زمین‌شان کشت نکردند».