انتشار تصویر کودکان توسط معلمان آری یا نه؟
کلاس حریم دارد
ترانه بنی‌یعقوب
گزارش نویس
معلم با چهره کلافه به دوربین خیره می‌شود. روبه‌رویش چند دانش‌آموز کلاس اولی نشسته‌اند، بحث بر سر این است که چون معلمان جلسه دارند فردا کلاس درس ساعت 11 تعطیل می‌شود، کمی زودتر از همیشه. بچه‌ها بارها در این باره سؤال می‌پرسند؛ سؤالات بامزه‌ای که بیننده را به خنده می‌اندازد. تصویر چهره بچه‌ها را در شروع ویدیو می‌بینی و بقیه ویدیو روی صورت معلم و حالت‌هایش زوم می‌شود.
این ویدیو و تصاویر مشابه، این روزها در شبکه‌های اجتماعی خیلی دست به دست یا وایرال می‌شود. برخی می‌گویند، چرا که نه، مگر چه اشکالی دارد؟ معلم که با حوصله جواب دانش‌آموزانش را می‌دهد و بچه‌ها هم که کلی بامزه هستند یا در ویدیوهای مشابه دیگر هم که چیز بدی پخش نمی‌شود، مثل بچه‌هایی که با انتخاب خودشان اول معلم‌شان را در آغوش می‌کشند یا دسته‌جمعی آواز می‌خوانند و به ما هم با دیدنش بد نمی‌گذرد، پس چرا عده‌ای مخالف پخش‌اش هستند؟
اما مسأله به این سادگی‌ها هم نیست و انتشار بیش از حد این ویدیوها در شبکه‌های مجازی بدون اجازه والدین بچه‌ها، می‌تواند نتایج ناخوشایندی داشته باشد البته موضوع معلم بلاگرها هم هست؛ معلمانی که دوست دارند از فعالیت‌هایشان مدام ویدیو بگذارند، هر چند این موضوع منع قانونی ندارد اما قواعد مشخصی هم دارد که گاهی چندان رعایت نمی‌شود. در برخی از این آثار، انگار تنها به خواست و هدف معلم توجه شده تا نتایج و پیامدهای انتشار آن برای کودکانی که قرار نیست برای همیشه بچه بمانند.
معروف‌ترین نمونه ویدیوهایی از این دست هم انتشار فیلم معلم قائمشهری بود که در شبکه‌های اجتماعی حسابی خبرساز شد و موافقان و مخالفان خودش را داشت. عده‌ای می‌گفتند مگر چه اشکالی دارد که معلم تصویر شادی را منتشر کرده، عده‌ای هم از نقض حقوق کودکان و انتشار فیلم خصوصی بچه‌ها بدون رضایت خودشان می‌گفتند، اینکه این بچه‌ها شاید در بزرگسالی به این موضوع معترض شوند و حتی انتشارچنین ویدیوهایی بر آینده‌شان تأثیر بگذارد.
شاید برای همین هم چند روز پیش پلیس فتا به معلمان در این باره هشدار داد. رامین پاشایی، معاون اجتماعی پلیس فتا با اشاره به انتشار فیلم‌هایی از دانش‌آموزان و کلاس درس توسط معلمان در فضای مجازی تأکید کرده، اصل انتشار چنین فیلم‌هایی از نظر قانونی مشکلی ندارد، اما اگر در انتشار این فیلم‌ها حقوق کودکان و حریم خصوصی دانش‌آموزان رعایت نشود، خانواده دانش‌آموزان می‌توانند از معلم شکایت و موضوع را پیگیری کنند.
به گفته معاون اجتماعی پلیس فتا، در برخی از فیلم‌ها چهره دانش‌آموزان مشخص است که این کار مصداق رعایت نکردن حریم خصوصی کودکان است و خانواده دانش‌آموزان می‌توانند از این موضوع شکایت کنند. در برخی دیگر از این فیلم‌ها دانش‌آموزان رفتاری دارند که انتشار آنها در فضای مجازی می‌تواند موجب تمسخر این کودکان در این فضا و به سُخره گرفتن‌شان شود که چنین رفتاری هم مصداق جرم در فضای مجازی است و در صورت شکایت خانواده دانش‌آموزان امکان پیگیری وجود دارد.
مادر یک دانش‌آموز که اصلاً از انتشار فیلم‌های خصوصی فرزندش توسط معلمش راضی نیست، می‌گوید: «معلم فرزند من از این معلم بلاگرهاست و بچه‌ام هم خیلی دوستش دارد، اما معلم بدون اینکه از ما اجازه بگیرد فیلم‌هایشان را منتشر می‌کند. چند بار به مدیر مدرسه اعتراض کردیم اما فایده‌ای نداشت و برای اینکه برای بچه‌ام بد نشود خودم رسماً با او صحبت نکردم، اما این معلم‌ها باید بدانند که این کار درست نیست و باید از ما اجازه بگیرند. بچه‌های ما ممکن است الان با انتشار این محتواها مشکل نداشته باشند اما آنها همیشه بچه نمی‌مانند و ممکن است در بزرگسالی به من مادر بگویند پس تو چه کاره بودی که گذاشتی اینها منتشر شوند؟»
اما پدر یک دانش‌آموز دیگر با انتشار این تصاویر مشکلی ندارد: «به نظرم این میزان سختگیری هم لازم نیست. این روزها آنچه در فضای مجازی از بچه‌ها و معلم‌ها منتشر می‌شود چیز بدی نیست و جامعه ما هم به کمی تفریح و خندیدن نیاز دارد، نباید از همه چیز فاجعه درست کنیم.»
محمدرضا نیک‌نژاد، آموزگار و کارشناس مسائل آموزشی هم در این باره می‌گوید: «برخی مسائل در کشور ما رعایت نمی‌شود مثل قانون کپی‌رایت و بر خلاف همه کشورها که در این باره قانون و مصوبه وجود دارد در کشو ما قانونی برایش وجود ندارد. مسأله انتشار تصویر از بچه‌های زیر 18 سال هم الان همین داستان را دارد و اشکال داشتنش هنوز جا نیفتاده است. در بسیاری از کشورهایی که در حقوق کودک پیشتاز هستند، انتشار تصاویر بچه‌های زیر 18 سال غیرقانونی است مگر اینکه از پدر و مادر دانش‌آموز درباره‌اش اجازه بگیرند، چون در واقع پدر و مادر موکل کودک تا زیر 18 سال هستند که در برخی مواقع هم انتشار تصاویرشان اشکالی ندارد. اما مثلاً در حالاتی که کودک آزار جسمی ببیند انتشار تصاویرش پیگرد قانونی دارد یا اگر تصاویری منتشر شود که نشان‌دهنده این باشد که حقوق کودک زیر پا گذاشته می‌شود حتی از طرف پدر و مادر هم پیگرد قانونی دارد. پس انتشار عکس و فیلم دانش‌آموزان ممنوع است، مگر اینکه با مجوز پدر و مادر باشد بویژه انتشار عکس در کلاس.»
او برای حرف‌هایش مثالی می‌آورد که نشان می‌دهد در چه صورتی انتشار تصاویر کودکان منعی ندارد: «ما همکاری داشتیم که اینجا معلم ریاضی بود بعدها در سوئد هم معلم ریاضی شد. در حوزه ریاضی بر سر یک بحث تخصصی قرار شد در یک گروه گفت‌و‌گو کنیم، ایشان گفتند که برایتان یک تعداد تصویر کلاس درسم را هم می‌فرستم و توضیح داد که برای انتشار این تصاویر و البته تصویر‌برداری از بچه‌ها از خانواده آنها رضایت گرفته و بعد تصویر را فرستاده است؛ تازه فیلم‌های ارسال شده کاملاً از یک روند آموزشی بود. اما در کشور ما این تصاویر و خیلی تصاویر دیگر بدون اجازه کودک و خانواده‌اش منتشر می‌شود؛ تصاویری که ممکن است به ضرر دانش‌آموز و خانواده‌اش باشد و خود بچه‌ها و خانواده از آن ناراضی باشند. گاهی بچه‌ها از انتشار تصاویرشان اذیت می‌شوند ولی این را نمی‌توانند بیان کنند. مثلاً بچه دلش نمی‌خواهد عکسش در فضای مجازی منتشر شود اما حقی برای خودش قائل نیست یا اصلاً در این زمینه آگاهی ندارد و خانواده‌ها هم این آگاهی را ندارند و فکر می‌کنند انتشار این تصاویر یک مسأله عادی است. برخی اگر هم ناراضی باشند، می‌ترسند در این باره صحبت کنند و فکر می‌کنند به ضرر بچه‌شان تمام می‌شود یا از پیامدهایش می‌ترسند.»
وی در پاسخ به اینکه آیا موارد خاصی هم هست که انتشار فیلم‌های آموزشی از سوی معلمان منعی نداشته باشد، گفت: «برخی معلمان تجربه آموزشی یا دغدغه آموزشی‌شان را به اشتراک می‌گذارند که این دغدغه‌ها گاهی به درد بقیه دانش‌آموزان و معلمان می‌خورد، اما این موارد هم باید در چهارچوب قواعد معینی باشد که در قالب مقوله‌ای به نام «درس‌پژوهی» جای می‌گیرد. مثلاً معلم از کلاس خودش طبق چهارچوب مشخصی فیلم می‌گیرد که اتفاقاً این در ژاپن خیلی رواج دارد؛ معلم از کلاس درس خود فیلمبرداری می‌کند و در جمع معلمان دیگر در همان مدرسه نمایش می‌دهد و تجربه‌های آموزشی خودش را با دیگر معلمان به اشتراک می‌گذارد و دیگران هم نقدش می‌کنند یا نظرات‌شان را می‌گویند اما همه اینها سازکارمشخصی دارد. مثلاً همین معلم نمی‌تواند این فیلم را هر جایی که خواست نمایش دهد و اجازه خانواده هم طبق موارد دیگر الزامی است. در این زمینه خیلی حساسیت وجود دارد و بچه‌های زیر 18 سال کودک حساب می‌شوند و معتقدند انتشار تصاویر کودکان تبعات جبران ناپذیر دارد.»
این بارکه خواستیم فیلم خصوصی یک دانش‌آموز را منتشر کنیم یا به اشتراک بگذاریم، فکر کنیم که هم کلاس حریم دارد و هم اینکه بچه‌ها همیشه بچه نمی‌مانند و روزی بزرگ می‌شوند.
بــــرش
معلم فرزند من از این معلم بلاگرهاست و بچه‌ام هم خیلی دوستش دارد، اما معلم بدون اینکه از ما اجازه بگیرد فیلم‌هایشان را منتشر می‌کند. چند بار به مدیر مدرسه اعتراض کردیم اما فایده‌ای نداشت و برای اینکه برای بچه‌ام بد نشود، خودم رسماً با او صحبت نکردم.